چله نشینی کویرنشینان در شب یلدا

 به گزارش خبرگزاری برنا ؛ نخستین شب از آغاز فصل زمستان در فرهنگ مردمان ایران به شب یلدا معروف است که به خاطر بلند بودن این شب فرصتی مغتنم برای دورهمی خانوادگی پیش می آید.

مردم خراسان جنوبی نیز از دیرباز آیین های زیبایی را در این شب اجرا می کردند که برخی از این رسم ها هنوز هم مرسوم است.

دید و بازدید و صله رحم مهمترین رکن شب چله در بین اهالی خراسان جنوبی است. این دید و بازدیدها با روش های مختلفی انجام می شود.

بیشتر مواقع همه اعضای خانواده در منزل بزرگ فامیل گردهم می آیند و دور کرسی قدیمی طولانی ترین شب سال را با خواندن اشعار و اوسونه های (افسانه ) قدیمی به گرمی پاس می دارند.

در این شب صاحبخانه از میهمانان با انواع شیرینی و آجیل ( شبچره ) و میوه پذیرایی می کند. مردم خراسان جنوبی مثل سایر نقاط کشور اعتقاد دارند که در شب چله باید هندوانه خورده شود تا در چله تابستان گرما و در طول زمستان سرما نخورند.

رسم کف زنی در بسیاری از دورهمی خانوادگی اجرا می شود. در این مراسم چوبک ( پشمشویه یا بیخ ) نکوبیده را چند بار در آب می جوشانند و پس از سرد شدن در تغار بزرگی می ریزند و با چوبی به نام « گَز »آن را به هم می زنند. این کار آنقدر ادامه می یابد که آب ظرف کف کند و کف آن سخت و سفت شود.

وقتی کف آماده شد آن را در ظرف های کوچکی می ریزند و روی آن را با مغز بادام و یا پسته تزئین می کنند و بدین ترتیب خوراکی شیرین، لذیذ و معطری آماده می شود.

رسم دیگر مردم خراسان جنوبی بردن شب چله ای برای نوعروسان است. در این شب برای دخترانی که به تازگی نامزد یا عقد شده اند، هدایایی از طرف داماد فرستاده می شود و خانواده های عروس و داماد دور هم جمع می شوند.

سینی تنقلات و میوه، پارچه و یا لباس نو هدایایی است که از طرف داماد به خانه عروس فرستاده می شود تا نویدی برای زندگی گرم و پر امید آنان باشد.

بازاریان و فروشندگان در شب یلدا تا پاسی از شب از بستن در مغازه خود خودداری می کنند تا بتوانند با فروش خوراکی های شب چله مردم را در برپایی این سنت کهن ایرانیان یاری کنند.

شادی و نشاط در خانه ها، فراموش کردن کدورت ها و جویا شدن احوال یکدیگر از مهمترین آثار شب یلدا است.

بازی های دسته جمعی همچون گل یا پوچ ، طرح معما و چیستان و بازگویی قصه و داستان های قدیمی توسط سالخوردگان و بزرگان فامیل و گرفتن فال حافظ از دیگر آیین های شب یلدا در بیرجند و سایر شهرستان های خراسان جنوبی است.

یکی دیگر از آداب و رسوم مردمان خراسان جنوبی به ویژه در مناطق روستایی این است که از ماهها قبل گوسفندی را مخصوص شب چله پروار کرده و ذبح می کنند.

یک روز قبل از مراسم شب چله، گوسفند ذبح می شود، گوشت آن را خرد کرده و در ظرف مخصوصی به نام دیگ ریگی (دیگ چدنی) سرخ و بعد از پخته شدن گوشت داغ را با نان های محلی میل می کنند.

مسئول حوزه پژوهش اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی نیز گفت: شب آغاز فصل زمستان که به شب یلدا یا چله معروف است در نزد مردم خراسان جنوبی همانند سایر ایرانیان گرامی داشته می‌‌شود.

سید احمد برآبادی  گفت : براساس گاه شماری بومی و قدیمی چله بزرگ زمستان از فردای این شب یعنی از اول دی ماه شروع شده و تا 40 روز (دهم بهمن) ادامه دارد.

وی اظهار داشت: به این چله « چله کلو یا چله بزرگ » گفته می‌شود و « چله خرد یا چله کوچک » از 11 بهمن آغاز شده و در پایان این ماه به پایان می‌رسد.

وی با بیان اینکه همانند چله ‌های زمستان، سابق در تابستان و ماه ‌های تیر و مرداد هم چله‌های تابستان قرار داشته‌ اند ادامه داد: این گاه شماری براساس طبیعت و آب و هوای ایران تنظیم شده و مورد توجه کشاورزان و دامداران است.

مسئول حوزه پژوهش اداره کل میراث فرهنگی صنایع دستی و گردشگری استان یادآور شد: اهالی خراسان جنوبی از گذشته های دور مانند بقیه مردم به این گاه شماری اهمیت فراوانی داده و تابستان و زمستان واقعی را همین دو چله می دانستند.

وی با بیان اینکه در باور مردم خراسان جنوبی ماه اسفند جزو زمستان نیست و آن را «ماه نوروز » می خوانند گفت: شب چله چون بلندترین و طولانی ترین شب سال است از بین شب های دیگر سال متمایز و خاص بوده به این علت که از فردای این روز، روزها بلندتر شده و شبها کوتاهتر می شود و همچنین به تدریج تاریکی کاهش و روشنایی و نور افزایش می یابد.

برآبادی افزود: از روزگاران بسیار دور مردم خراسان جنوبی همچون سایر هموطنان این شب را گرامی داشته و به جشن و سرور می پردازند.

آیین شب چله خراسان جنوبی از آثار میراث معنوی به شماره 807 در چهارم بهمن ماه 1391 ثبت ملی شده است.

گرچه با پیشرفت تکنولوژی و رواج فضاهای مجازی سنت های گذشته کم کم رو به فراموشی نهاده اما شب هایی مثل شب چله بهانه ای است که ضمن قدرشمردن حضور بزرگان فامیل شب به یادمانی را در کنار اعضای خانواد رقم بزنیم.