سرویس فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا؛ وقتی که با یک نگاه گذرا متوجه می شویم هر اتفاق مبارکی که امروز در سینما و تلویزیون رخ می‌دهد ریشه در تئاتر دارد از این ریشه بایستی محافظت دوچندان کنیم نه اینکه آن را به خودش بسپاریم. چراکه عادت داریم هنر نمایش در تمام این سالها خودش گلیم خودش را از آب بیرون بکشد.
اگر مبنای پیش آمده در نحوه پرداخت ها و میزان دستمزدها در تئاتر سر و سامانی جدی به خود نگیرد، قطعا این لطمه بر پیکره بازیگری در سینما و تلویزیون نتیجه ای غیر قابل جبران خواهد داشت.
اگر امروز بیش از 80 درصد سیمرغ های سینمایی به بازیگران تئاتری تعلق می گیرد و بسیاری از اتفاقات خوب در سینما توسط بازیگرانی رخ می دهد که صبغه تئاتری دارند، بدیهی است که باید با مراقبت بیشتری شرایط تئاتر را مراقبت کنیم و اجازه ندهیم اتفاقی که سالیان پیش تجربه کردیم دوباره رخ دهد.
بسیاری از بازیگران تئاتر که امروزه جزو بازیگران معمولی تلویزیون حساب می‌آیند روزی به‌دلیل وضعیت معیشتی‌شان صحنه تئاتر را رها کردند و پتانسیلی را که می‌توانستند از طریق آن گریت بازیگری‌شان را تا حد مطلوبی بالا بیاوردند از دست دادند تا سالها بازیگر معمولی بمانند.
اگرچه نمی‌توان حق بازیگران را در این مسئله نادیده گرفت که امرار معاش و آرامش حق اصلی یک آرتیست است اما شرایط طوری رقم خورد که ما به دلیل اوضاع نامتناسب تئاتر بسیاری از آرتیست‌ها را که پتانسیل ستاره شدن داشتند از دست دادیم و بازیگران درجه دو و سه تحویل گرفتیم.
در این میان عده‌ای پایداری کردند، ماندن و تلاش کردند و امروز جزو ستاره های سینما محسوب می‌شوند اما این اتفاق محصول زندگی حرفه‌ای ضعیف در تئاتر بود. درحالی که می‌شد با مدیریت بهتر و ارزش دادن به هنر مادر نمایش حجم وسیعی از ستاره‌ها برای سینما و تلویزیون‌مان تربیت کنیم و امروز شاهد حضور بازیگران تکراری در کارهای مختلف نباشیم.
پرواضح است که هرگاه حال تئاتر خوب بوده بُرد آن را در سینما و تلویزیون حس کرده‌ایم. این از دوره جمشید مشایخی‌ها، علی نصیریان‌ها و عزت‌الله انتظامی‌ها گرفته تا نسل داوود رشیدی و ... تا امروز این تئاتر بوده است که ناجی سینما حداقل در عرصه بازیگری بوده است.
با چاره اندیشی و استانداردسازی دستمزدها متناسب با وضعیت اقتصادی جامعه نه تنها می‌توان به وضعیت حق و حقوق بازیگران در تئاتر سر و سامان داد بلکه می‌توان مقابل دستمزدهای نجومی ستارگانی که تنها با هدف بیزنس از سینما به تئاتر باز می‌گردند و بخش اعظمی از بودجه‌های یک نمایش لاکچری به آنها اختصاص پیدا می‌کند را هم گرفت.
قطعا در هر حرفه‌ای دستمزد اتفاقی است که به شکل توافقی بین کارفرما و طرف دوم منعقد می‌شود اما حتما منطقی در این اعداد و ارقام وجود دارد که طرفین روی آن بحث می‌کنند. اینکه دستمزد یک بازیگر در تئاتر 400 میلیون تومان باشد و دستمزد بازیگری در همان حد و اندازه (در تئاتر) در سالنی دیگر 20 میلیون تومان باشد و نتواند همان 20 میلیون تومان را هم دریافت کند، دور از منطق حرفه‌ای است.
در گفت‌وگو با چندی از کارشناسان و تصمیم گیرندگان این عرصه موضوع را تحیلی و بررسی کردیم که در ادامه می خوانید.
بازیگران تئاتری تمام درآمد یک نمایش را تخلیه نمی‌کنند!
مصطفی کوشکی، کارگردان تئاتر، در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری برنا با اشاره به ماجرای دستمزدها در تئاتر گفت: از زمانی که تعداد تماشاگران تئاتر افزایش پیدا کرد، سالن‌های نمایش پُر شد و مخاطبان تئاتر فقط قشر خاص نبودند، ماجرای دستمزد بین اهالی تئاتر رونق گرفت و به بحثی جدی تبدیل شد.
وی ادامه داد: در گذشته مخاطبان می‌گفتند برویم مثلا نمایش آقای نادری، رفیعی و... را ببینیم. اما الان در مرحله‌ای هستیم که مردم عام می‌گویند برویم نمایش فلان بازیگر را نگاه کنیم. یعنی بازیگر باعث کشاندن مردم عام به سالن‌های نمایش است. به نظر من این یک مرحله جدی در تئاتر است که باعث می‌شود مخاطب تربیت نشده فقط به خاطر بازیگر، وارد سالن شود.
این کارگردان در مورد انواع قراردادهای بازیگران در یک نمایش بیان داشت: با این حال ما هنوز هم بازیگرانی داریم که در تئاتر ماندند و دستمزد مشخص خودشان را دارند و تمام درآمدهای یک نمایش را تخلیه نمی‌کنند. در مقابل بازیگرانی هم داریم که خودشان برای نمایش تصمیم می‌گیرند. اینکه قیمت بلیت چقدر باشد، نمایش در چه سالنی روی صحنه برود و.... را خودشان تعیین می‌کنند.
کارگردان نمایش «رویای یک شب نیمه تابستان» افزود: دستمزدها در تئاتر متفاوت است و مبنای مشخصی ندارد. طبیعی است بازیگری که فروش یک نمایش را تضمین می‌کند دستمزد بالایی می گیرد. برای مثال نوید محمدزاده با دو نوع کارگردان در تئاتر کار می‌کند. در یک مدل خودش را فقط به عنوان بازیگر دست کارگردان می‌سپارد پس دستمزد معقول‌تری می‌گیرد. در مدل دیگر تمام تصمیم‌های مرتبط با نمایش را خودش می‌گیرد.
مصطفی کوشکی با بیان اینکه حضور بازیگر چهره تضمین کننده فروش نمایش نیست اظهار داشت: برای همه ما ثابت شده تئاتر خوب چه در فضای دانشگاهی باشد چه حرفه‌ای دارای مخاطب است. ممکن است یک نمایش در چند روز اول مخاطب کمی داشته باشد اما به مرور زمان با چند اجرا خودش را بالا می‌کشد و مخاطبش را جذب می‌کند. اما حضور بازیگران شناخته شده در یک نمایش از روز اول این شرایط را دارد. در عین حال اگر همان نمایش با حضور چهره، کیفیت مطلوب نداشته نباشد بعد از یک هفته نهایت 10 روز رو به افول می‌رود. این در تئاتر به همه ما ثابت شده که چهره و بازیگر شناخته شده، تضمین کننده خروجی پرسود نمایش نیست.
دستمزد بازیگر در تئاتر بستگی به ارتباط نزدیکش با تهیه‌کننده دارد!
امید سهرابی، نویسنده سینما و تلویزیون، با اشاره به مبنای دستمزد بازیگران در تئاتر گفت: دستمزدها در تئاتر به مجری طرح، کارگردان، تهیه‌کننده، شرایط تولید نمایش و... بستگی دارد. با اینکه تئاتر خصوصی شده اما هیچ متر و معیار و قانون مدون و نوشته شده ای برای دستمزدها وجود ندارد و تمام قراردادها بر مبنای توافق و تراضی بسته می‌شوند. در عین حال میزان نزدیکی کارگردان و تهیه‌کننده به بازیگر در انتخاب آن و میزان دستمزدش تاثیر بسزایی دارد.
وی ادامه داد: اگر تئاترهای پرهزینه و موزیکال مثل بینوایان را که سرمایه‌گذار، بازیگران چهره، سالن‌های متفاوت، تعداد تماشاگران متعدد و... دارند را کنار بگذاریم، دستمزد بازیگران باقی نمایش‌ها که در شرایط استاندار تولید می‌شوند اصلا آنطور که مردم از بیرون می‌بینند نیست.
سهرابی با اشاره به دستمزد نوید محمدزاده پس از چهره شدن در تئاتر بیان داشت: اگر فکر کنیم بازیگری مثل نوید محمدزاده چهره سینمایی استحافظه تاریخی‌مان را از دست داده‌ایم. چون نوید بازیگری است که با نمایش‌های کوچک تئاتر و با زحمت بسیاری خودش را بالا کشیده، بنابراین نمی‌توانیم او را تئاتری محسوب نکنیم چراکه او یک بازیگر واقعی تئاتری است. وقتی نمایش «مرد بالشی» نوید در یک روز سولد اوت می‌شود باید این حق را به او بدهیم که دستمزد بالایی بگیرد. نمی‌توان شرایط و مناسبات تئاتر خصوصی را پذیرفت اما رفتاری شبیه به تئاتر غیرخصوصی داشت.
کارگردان و نویسنده نمایش «خروس لاری» افزود: تئاتر الان مثل گذشته نیست که دولتی باشد و سوبسید بگیرد و برای کارگردان فرقی نکند چه سالن پُر شود چه نشود اجرا برود و پولش را از دولت بگیرد. الان یک کارگردان باید خودش هرینه‌های نمایشش را تامین کند و از درآمد خود حتی پولی هم به سالن بدهد. بنابراین حق دارد از بازیگران باسابقه و چهره استفاده کند تا حداقل ضرر نکند.
دستمزدها در تئاتر فقط توافقی است!
احسان کرمی با اشاره به مبنای دستمزد بازیگران در تئاتر گفت: در گذشته وقتی می‌خواستیم نمایشی را کار کنیم بر مبنای تجربه و حرفه‌ای بودن فرد، قراردادهای تیپ بسته می‌شد. الان صرفا تمام قراردادها توافقی است. اینکه تهیه‌کننده کار چه کسی است، اسپانسر وجود دار یا خیر، کارگردان کیست، چه فصلی اجرا می‌شود و... در میزان دستمزد بازیگران موثر است. به‌عبارتی دیگر هیچ مبنا و کف و سقفی برای میزان دستمزدها وجود ندارد.
این بازیگر ادامه داد: یادم هست یک‌سال تئاتری کار کردم که مخاطب خیلی زیادی هم داشت، برای آن 500 هزار تومان دستمزد گرفتم و در همان سال نمایشی دیگر کار کردم که 20 میلیون تومان دریافت کردم. یعنی عوامل متفاوت زیادی در تغییر دستمزد بازیگران وجود دارد.
کرمی با اشاره به عوامل موثر در میزان دستمزد بازیگران بیان داشت: ممکن است بازیگر به خاطر یک متن یا کار کردن با یک کارگردان اصلا در مورد پول صحبتی نکند. مخالفش هم وجود دارد. به این شکل که بازیگر این موارد برایش خیلی اهمیتی ندارد و از طرفی می‌بیند شرایط به گونه‌ای است که امکان پرداخت وجود دارد، بنابراین با تهیه‌کننده سر میز مذاکره و بحث کردن درمورد دستمزد می‌نشیند.
بازیگر نمایش «می‌خوام دیوونه باشم» تصریح کرد: بعضی نمایش‌ها روی صحنه می‌روند که اسپانسر دارند. مثل نمایش‌های پربازیگر با نمایش‌هایی که دکورهای سنگینی دارند. معمولا اینگونه نمایش‌ها تمرین‌های طولانی و طاقت فرسایی لازم دارند و تعداد اجراهایشان بالاست. در این شرایط طبیعی است بازیگری طلب دستمزد بالایی داشته باشد چون برای کارش زحمت می‌کشد و وقت زیادی می‌گذارد.
عدم حمایت دولت تئاتر را به نابودی می کشد
شهرام گیل‌آبادی کارگردان و مدیرعامل خانه تئاتر با اشاره به عدم حمایت دولت از تئاتر گفت: متاسفانه هنر تئاتر از چرخه حمایت دولت خارج شده و حمایتی که الان از آن صورت می‌گیرد بسیار نحیف و ضعیف است. بسیاری از کارگردانان و کسانی که کار تئاتر انجام می‌دهند، نمی‌دانند با چه پروژه‌ای مواجه هستند. اکنون اغتشاشی که از جانب مسئولین تئاتر در سیاست‌گذاری‌ها شاهد هستیم به تمام ارکان تئاتر به ویژه رکن فکری و اندیشه آن که جدی‌ترین رکن است لطمه وارد کرده و درحال نابودی است.
وی ادامه داد: الان شرایط به سمتی رفته که یک کارگردان یا تهیه‌کننده که کار تئاتر می‌کنند در وهله اول باید فقط به فکر جذب تماشاگر باشد تا بتواند هزینه‌های خود را برگرداند. همین مسئله باعث می‌شود دغدغه‌های یک کارگردان به سمتی حرکت کند که دغدغه های فرهنگی نیست. چون پرداخت دستمزد بازیگران و عوامل نمایش، تمام فکر و دغدغه او می شود.
مدیرعامل خانه تئاتر با اشاره به مشکلاتی که عدم انعقاد قرارداد در تئاتر به وجود آورده است، بیان داشت: ما الان با یک پدیده‌ای در تئاتر مواجه هستیم و آن عدم وجود قراردادهاست. اکنون ما شاهد این هستیم که بسیاری از بازیگران و عوامل یک نمایش با تهیه‌کننده به صورت ضمنی توافق می‌کنند و هیچ قرارداد کتبی بین آنها منعقد نمی‌شود. اگر این افراد به‌تعهدات ضمنی خود عمل نکنند ما با حجم بسیاری از پرونده در شورای داوری خانه تئاتر مواجه می‌شویم. در حال حاضر یکی از معضلات ما همین موضوع است.
شهرام گیل‌آبادی با ارائه راهکار برای حل این موضوع افزود: مقامی که صلاحیت رسیدگی به این موضوع را دارد سیاست‌گذاران فرهنگ و هنر هستند نه صنف. متاسفانه صنف خودش زخم خورده سیاست‌گذاری‌های غلط است و کسانی که در خانه تئاتر کار می‌کنند خودشان قربانیان اصلی عدم برنامه ریزی سیاست‌گذاران هستند. با اینکه آنها باید این مشکل را حل کنند اما ما هم برنامه‌هایی داریم تا حقوق مادی و معنوی اهالی تئاتر به عنوان فرهنگی‌ترین قشر در دنیا حفظ شود. با تمام این وجود واقعیت این است روز به روز تنگناهای مالی که در دولت وجود دارد باعث نحیف و ضعیف‌تر شدن تئاتر می‌شود.
کارگردان نمایش «عاشقانه‌های خیابان» در ادامه با بیان اینکه هیچ تعرفه‌ای برای دستمزد بازیگران تئاتری وجود ندارد اظهار داشت: اکنون هیچ تعرفه و مبنایی برای دستمزد بازیگران وجود ندارد. در آینده هم نمی‌توان گفت دستمزد بازیگران طبق تعرفه مشخصی تعیین می‌شود. برای حل این مشکل راهکاری که خانه تئاتر در دستور کار دارد ایجاد قراردادهای تیپ است. انجمن‌ها و خانه تئاتر در حال کار روی این موضوع هستند تا آن را به مرکز اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پیشنهاد دهند تا این قرارداد ملاک دستمزدها قرار بگیرد. اما نمی‌توان گفت به زودی این مسئله حل می‌شود.
گیل‌آبادی در ادامه به موضوع تعرفه بلیت نمایش‌ها در سالن‌های مختلف اشاره کرد و بیان داشت: نمایش‌هایی که پروداکشن‌های وسیع و پرهزینه ای دارند قیمت بلیت‌شان بیشتر است. اینگونه نیست نمایشی که با 500 میلیون تومان تولید شده بلیت 40 هزار تومانی داشته باشد و نمایشی هم که با 100 میلیون تومان تولید شده بلیت آن 40 هزار تومان باشد. یکی از ضعف‌هایی که در تئاتر وجود دارد، همین نبودن ساز و کار مشخص در سالن‌هاست. هر سالنی برای خودش قیمت گذاری متفاوتی دارد.
وی با بیان راهکاری که خانه تئاتر برای حل این مشکل در پیش گرفته افزود: مرکز هنرهای نمایشی یک چارچوب اولیه‌ای را تحت عنوان شورای صنفی نوشت و به خانه تئاتر تحویل داد اما مورد پذیرش قرار نگرفت. چون موضوع بسیار حساس و پیچیده است در حال کار روی آن هستیم تا بتوانیم به این موضوع هم سر و سامانی بدهیم.
گیل‌آبادی ادامه داد: واقعیتی که وجود دارد این است اقتصاد و سیاست در کشور ما مدام در حال تغییر است و هیچ ثباتی ندارد. با اینکه ما در حال کار روی شورای صنفی هستیم اما نمی‌توان نادیده گرفت که ارزش پول رو به روز در حال تغییر است و هیچ مبنایی نمی‌توان برای آن درنظر گرفت. نمی‌توان میزان دستمزد بازیگران، تعرفه بلیت‌ها و... را بر مبلغی مشخصی استوار کرد چون ارزش پول ملی هر روز رو به کاهش است. تنها کاری که می‌تواند به تئاتر کمک کند حمایت دولت از آن است. اگر تئاتر مورد حمایت قرار نگیرد هم این هنر هم اهالی آن دچار لطمه‌های جبران ناپذیری می‌شوند.