گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا_دوسالی است که در بخش تجلی اراده ملی جشنواره فیلم فجر، اتفاق جالبی افتاده است. هیات داوران «فارسینما» فیلم ها را از لحاظ رعایت عناصر زبانی بررسی کرده و به آن جایزه می دهند. سال گذشته «سرخپوست» و امسال «خورشید» موفق به گرفتن جایزه از این داوران شدند.
به همین بهانه داوران «فارسینما» در خبرگزاری برنا حضور یافتند و با آنها به گفت و گو پرداختیم که در ادامه می خوانید.
حال زبان فارسی در آثار نمایشی خوش نیست
احمد عبدالله زاده منهه، یکی از داوران جایزه زبان فارسی در جشنواره فیلم فجر با اشاره به سوابق کاری خود گفت: چندین سال است که در عرصه ویراستاری، ترجمه، نویسندگی و روزنامه‌نگاری فعالیت می‌کنم. به سبب اینکه در فضای رسانه زیستم و کار کردم، می‌توانم این گونه بگویم که زبان فارسی حال خوشی در رسانه‌ها ندارد. علت عمده‌اش شاید این باشد که رسانه زلفش با شتاب و سرعت گره خورده و چنان که لازم است اهل رسانه به ویژه تولید‌کنندگان محتوا وقت کافی را به آن اختصاص نمی‌دهند.
او ادامه داد: نکته مهم دیگری که جای خالی‌اش به شدت احساس می‌شود آموزش است. در آموزش های رسانه‌ای معمولا با آموزش درست زبان فارسی و روان روبرو نمی‌شویم البته بحث‌هایی در قالب ویرایش ارائه می‌شود اما خروجی که الان می بینیم نشان می‌دهد آموزش‌ها اثربخش نیستند.
عبدالله زاده مهنه با اشاره به وضعیت زبان فارسی در آثار نمایشی از جمله شبکه نمایش خانگی، سینما و تلویزیون بیان داشت: حال زبان فارسی در آثار نمایشی هم چندان خوش نیست چون نگاه ویژه و دلسوزانه به آن نمی شود. یکی از دلایل آن می تواند این باشد که هنرمندان و سینماگران تمام تمرکزشان را روی تصویر قرار می دهند و به بهانه اینکه سینما و تلویزیون دنیای تصویر است به مقوله زبان توجه شایانی نمی کنند. درصورتی که رابطه زبان، سینما و تصویر رابطه ناگسستنی است.
او ادامه داد: در همه آثار ماندگار سینمای ایران و جهان می‌بینیم زبان جایگاه ویژه و آراسته‌ای دارد بنابراین جا دارد در سینما، تلویزیون و رسانه‌های تصویری هم نگاه درست به زبان را ببینیم و شاهد باشیم. البته زبان فارسی راه خودش را می‌رود، زبانی است که پس از قرن‌ها و در بحران‌های بسیار سخت و خطرناک توانسته راه خودش را ادامه دهد و به دست ما برسد بنابراین بسیار قوی‌تر از آن است که با هجمه‌های زبانی و فرهنگی از میدان خارج شود.
داور جایزه زبان فارسی در جشنواره فیلم فجر در پایان تصریح کرد: باید توجه داشته باشیم که این زبان حالا که به دست ما رسیده و سالم مانده در کنار خودش پاسداران، شاعران، گویندگان و نویسندگانی داشته که زندگی خودشان را برای نگهداری زبان فارسی قرار دادند بنابراین ما هم اگر می‌خواهیم از این مرحله تاریخی، زبان فارسی جان سلام به در ببرد باید در پاسداشت و نگاه درست و توجه و تمرکز بر زبان فارسی بکوشیم.
رسانه های خارجی از زبان فارسی حرفه ای تر استفاده می کنند!
معین پایدار، یکی از داوران جایزه زبان فارسی در جشنواره فیلم فجر با اشاره به سوابق کاری خود گفت: بنده دانش‌آموخته کارشناسی زبان‌شناسی و دانشجوی رشته واژه گزینی و اصطلاح شناسی هستم. مدتی در حوزه ویرایش کار کردم و همچنان مشغولم و همیشه در این زمینه دغدغه داشتم. زبان فارسی از نظر زبان شناختی توانایی بسیار زیادی دارد ولی این توانایی به کار گرفته نشده و کسی که می‌تواند این را به کار بگیرد خود ما مردم هستیم البته با برنامه‌ریزی و حمایت کامل و مستقیم حکومت.
او با مقایسه رسانه های داخلی و خارجی بیان داشت: بر اساس مشاهده شخصی‌ام، زبان فارسی درون مرزهای ایران بهتر به کار گرفته می شود یعنی مجریان تلویزیون فشاری کمتری متحمل می شوند و کمتر تپق می‌زنند شاید دلیلش این است در ایران زندگی می کنند و با این زبان هر روز درگیر هستند اما از نظر استفاده دقیق و حرفه‌ای از زبان رسانه‌های خارجی بهتر عمل می‌کنند.
پایدار ادامه داد: در آثار نمایشی هم ظاهرا حرفه‌ای و حساب شده از زبان و به طور خاص زبان فارسی استفاده نمی‌شود. ظاهرا همه چیز براساس شم، ذوق زبانی، دانش و اندوخته زبانی فیلمنامه‌نویس، کارگردان و سینماگر پیشمی رود. همه ما در برابر زبان مسئول هستیم. مشکل زبان فارسی این نیست که نقصی داشته باشد بلکه زبان فارسی از نظر زبان شناختی هیچ اشکالی هم ندارد و این طرز استفاده ما از زبان فارسی است که آن را محدود کرده است.
معین پایدار تصریح کرد: وضعیت زبان فارسی به طور کلی خوب است منتهی با هجومی که از طرف زبان‌های فرنگی در سطح واژه می‌شود باید احتیاط کرد. زبان فارسی پویاست، به مسیر خود ادامه می‌دهد و رشد خود را با سرعت کم یا زیاد پیش می‌برد. مشکل مهمی که می تواند برای زبان به وجود بیاید نازا بودن آن است؛ یعنی از زبان طوری استفاده شود که نازا و عقیم بماند و نتواند رشد و بالندگی خود را ادامه دهد. خوشبختانه بر اساس چیزی که من دیدم این اتفاق در زبان فارسی نمی‌افتد.
تلویزیون در حق زبان فارسی بی مهری کرده است
علی زارع، یکی از داوران اولین جایزه زبان فارسی در جشنواره سی و هفتم فیلم فجر با اشاره به وضعیت زبان فارسی در رسانه ها گفت: ما در این سالها در حق زبان فارسی بسیار ظلم کردیم. به خاطر حرف‌هایی که به آن چسباندیم، به خاطر اینکه زبان فارسی را فقط همان نوع ادبی در نظر گرفتیم و به خاطر اینکه از پتانسیل آن استفاده نکردیم. استفاده از زبان فارسی در سینمای ما بعد از فوت سعدی سینمای ایران، علی حاتمی کاملا از بین رفت.
او درباره وضعیت زبان فارسی در تلویزیون بیان داشت: در این سالها صدا و سیما بی‌مهری‌های زیادی به زبان فارسی کرده است. با اینکه در ماه های اخیر بخشنامه ای به نام پاسداشت زبان فارسی تنظیم شده است اما هنوز هم وقتی برنامه‌های تلویزیون را نگاه می کنیم خبری از رعایت زبان فارسی نیست.
زارع افزود: اگر به آثار موفق سال های اخیر نگاه کنیم، می بینیم رگه‌ای از زبان فارسی در آنها وجود دارد. برای مثال می توان سریال «شب های برره» مهران مدیری را مثال زد؛ بااینکه از لحاظ فنی و تکنیکال چیزی نداشت اما با زبان فارسی شوخی جالبی کرده بود و بسیار پرمخاطب قرار گرفت. نویسنده همان سریال یعنی پیمان قاسم خانی امسال در جشنواره سی و هشتم فیلم فجر، فیلمی داشت که زبان بسیار سخیف و مستهجنی در آن استفاده شده بود. این بسیار عجیب است که چرا افراد نگاهشان به زبان فارسی نگاه بی رحمی شده است.
زارع درباره مسئول پاسداری از زبان فارسی گفت: زبان فارسی بسیار پویاتر و جوان‌تر از این است که کسی بخواهد تأثیر سویی روی آن بگذارد. سوال بسیار مهمی که مطرح می شود این است چه کسی مسئول وضعیت فعلی است؟! نمی‌توانیم بگوییم فقط فرهنگستان مسئولیت وضعیت فعلی را بر عهده دارد و همه کاسه کوزه‌ها را سر آن بشکانیم. همه نهادها و رسانه‌ها، تئاتر، سینما، تلویزیون و... که در حال تولید محتوا هستند، نقش داشتند و مقصر هستند.
او افزود: بعضی مواقع کاسه کوزه‌ها را سر مردم و عوام می‌شکانیم و می‌گوییم قشر تحصیل کرده تقصیری ندارد اما وقتی تلویزیون و سینمای ایران را مشاهده می کنیم اتفاقا می‌بینیم قشر تحصیل کرده زبان فارسی را خدشه‌دار کردند. برای مثال ما وقتی فیلم‌های دهه 50/60/40 سینمای ایران را می‌بینیم ادبیات جاهل‌ها، کلاه مخملی‌ها و استعارات، کنایانت و... به گوشمان می خورد که نشان می دهد در آن زمان چه ادبیات غنی داشتند اما الان وقتی با فرد تحصیل کرده صحبت می کنیم می بینیم جز چهار کلمه مرسی چیزی بلد نیست بگوید.
این داور جایزه زبان فارسی در جشنواره فیلم فجر در پایان اظهار کرد: یکی از ناکامی‌هایی که این سالها در سینما داشتیم به خاطر عدم توجه به زبان فارسی در کارهای اقتباسی بوده است. زبان هر کشوری یک سری اصطلاحات و عبارات خاصی دارد که اگر بخواهیم آنها را در ترجمه‌ها و اقتباس‌ها برگردان کنیم، مخاطب به درستی متوجه منظور نویسنده نمی شود، دلیل آن هم این است از زبان فارسی و ریزه کاری های آن غافل شدیم و در کارهای اقتباسی به درستی استفاده نکردیم. به هر حال هر اثری نیاز به مشاور زبانی دارد تا این نکته‌ها را به سمع و نظر کارشناسان رسانه برساند.
زبان فارسی ظرفیت درآمدزایی جهانی دارد!
مهدی صالحی، دبیر جایزه فارسینما زبان فارسی در سینما، با اشاره به سوابق کاری خود گفت: حدود 15 سال است در حوزه زبان فارسی فعالیت می‌کنم و تاکنون دبیر انجمن ویرایش و درست‌نویسی، مدرس ویرایش، نگارش و بنیان‌گذار موسسه ویراستاران، دبیر جایزه زبان فارسی در فارسینما، دبیر جایزه زبان فارسی در جشنواره وب و موبایل بوده ام.
او درباره مهم‌ترین معضلی که زبان فارسی را تهدید می‌کند، بیان داشت: معضل اصلی ما در حوزه‌های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی این است که به زبان فارسی بی‌توجه هستیم. فارغ از اینکه زبان در خطر هست یا نه و آفتی آن را تهدید می‌کند یا خیر، نکته اصلی اینجاست که بی توجهی به آن، از هر چیز خطرناک تر است و آن را از پا درمی آورد.
صالحی ادامه داد: گمان می‌کنیم هر کس حقوق خوانده می‌تواند متن قانون بنویسد اما وقتی در دانشگاههایمان شیوه نگارش را آموزش نمی‌دهیم نباید توقعی داشته باشیم که فرد حقوق دان بتواند قانون را درست بنویسد. یا در مسائل اقتصادی، از نام طرح اقتصادی، آیین‌نامه‌های اجرایی‌اش و.... صحبت می کنیم اما شرکت‌های دانش بنیان و استارتاپ‌ها در حوزه زبان فارسی فعال نیستند یا جدی نمی گیرند.
دبیر جایزه فارسینما در جشنواره فیلم فجر، تصریح کرد: یکی از عرصه‌های بسیار درآمدزا و پررونق در جهان محتواست که محور اصلی آن زبان است. ما در ایران این توانمندی را داریم که از ظرفیت زبان فارسی درآمدزایی کرده و حتی به زبان‌های دیگر هم خدمت رسانی کنیم. این بی توجهی به زبان فارسی بزرگ‌ترین آفت است و تا زمانی که این بی توجهی را ادامه دهیم و قوانینش را تصویب نکنیم، آموزش‌های زبان فارسی به روز نشده و دانش‌آموزان نمی‌توانند از توانمندی‌های زبانی‌شان استفاده کنند.
او با اشاره به توانمندی های زبان فارسی تاکید کرد: دانش‌آموزان ما امروز تمایلی به زبان فارسی ندارند و معلم‌های ما برای رفع تکلیف درس می‌دهند، در صورتی که همه ما می‌دانیم زبان فارسی زبان عشق و معنویت است. زبانی است که در وجود خود سرمایه‌های انسانی بی نظیری را تربیت کرده است. اگر روی این زبان سرمایه گذاری کنیم می توانیم به درآمدزایی جهانی برسیم و پویش‌های جهانی ایجاد کنیم و حتی بیماری های روانی و روانشناسی را درمان کنیم.
مهدی صالحی در پایان با آرزوی جهانی شدن زبان فارسی بیان داشت: متأسفانه امروزه بعضی از متخصصان حوزه توسعه به این جمع‌بندی رسیدند که زبان به عنوان یک صد درمقابل توسعه ایران است، چراکه زبان فارسی؛ زبان توسعه نیست. حال سوالی که مطرح می‌شود این است شما برای توسعه یافتن زبان فارسی چیکار کردید؟ چقدر سرمایه گذاری کردید؟ تا زمانی که زبان توسعه نیابد هیچ عرصه دیگری هم رشد نمی‌کند زیرا زبان مبنای فکر،عمل و اندیشه است. امیدوارم در سال‌های پیش رو سالِ توجه به زبان فارسی و زبان‌های هم‌خانواده آن باشد تا بتواند جایگاه جهانی خودش را بدست بیاورد.
آسیبی که فضای مجازی به شکل نوشتاری زبان وارد کرده است
شراره خشکنابی، یکی از داوران جایزه زبان فارسی در جشنواره فیلم فجر، با اشاره به سوابق کاری خود گفت: من در خانواده ادبی و با دغدغه زبان فارسی بزرگ شدم و علاقه ام به زبان فارسی به همان دوران کودکی برمی گردد. ویراستاری را با پایان‌نامه‌ها و مقاله‌های دانشگاه شروع کردم و در حال حاضر فعالیتم در حوزه زبان فارسی در سینما است.
او درباره وضعیت زبان فارسی در آثار نمایشی از جمله تلویزیون، سینما، شبکه نمایش خانگی و... بیان داشت: وضعیت زبان در رسانه‌ها و تلویزیون خوب نیست. رسانه ها به خصوص خبرگزاری ها و روزنامه ها نقش مهمی در زنده نگه داشتن زبان دارند. درست است که خبرها باید به سرعت انتشار یابند تا به اصطلاح نسوزد اما بهتر است یک متخصص در کنار خبرنگارها باشد تا بتواند به طور کامل خبرها، ترجمه‌ها و جمله‌ها را ویرایش کند.
خشکنابی در ادامه افزود: تأثیری که سینما، تئاتر، تلویزیون و شبکه نمایش خانگی بر زبان فارسی دارد انکار ناپذیر است. اینکه یک اصطلاحی از طریق سریال‌ها یا برنامه‌ای در جامعه رواج می یابد و دهان به دهان می چرخد، تأثیر زبان در این رسانه ها نشان می دهد.
او درباره تاثیر فضای مجازی بر زبان فارسی گفت: متأسفانه فضای مجازی باعث شده حتی شکل نوشتاری زبان فارسی دچار مشکل شود. من تعجب می‌کنم از اینکه چطور افرادی که حداقل دیپلم دارند وقتی می خواهند مطلبی را به صورت مکتوب در فضای مجازی بنویسند پُر از غلط املایی فاحش است؟! این موضوع بسیار جای تاسف دارد و باید فکری به حال آن شود.
داور جایزه زبان فارسی در جشنواره فیلم فجر تصریح کرد: زبان فارسی را نباید با ادبیات فارسی اشتباه گرفت. ادبیات فارسی یک شاخه از زبان فارسی است. ما در بررسی فیلم ها از نظر زبانی، تناسب زبان شخصیت‌ها در فیلم، یکدستی زبانی، هماهنگی و تناسب زبان در کل فیلم و .... را مدنظر قرار می دهیم.
او افزود: پهنه زبان در کشور ما بسیار وسیع است و گویش های متفاوتی را دربرمی گیرد. این که ما می‌گوییم زبان فارسی در سینما، صرف زبان فارسی نیست بلکه هر زبانی اعم از آذری، گیلکی، کُردی و هر گویشی اعم از اصفهانی، خراسانی و... را دربر میگیرد. دغدغه ما این است تمام این زبان ها و گویش ها در سینما، برنامه‌های تلویزیونی و... به درستی بیان شود.
شراره خشکنابی در پایان اظهار کرد: اگر به زبان فارسی در سینما، تلویزیون، تئاتر و رسانه‌ها بیشتر اهمیت دهیم تأثیر بسزایی بر مردم ایران خواهد داشت. امید این را دارم که با اهمیت دادن به این موضوع بتوانیم زبان را از این وضعیتی که هست نجات دهیم.