داستان‌ها چیزی بیش از تجربه‌های زیسته برای ما فراهم می‌کنند

به گزارش برنا، مهران کاشانی فیلم‌نامه‌نویس سینما که در کارگاه آموزشی «تجربه‌های فیلم‌نامه‌ای؛ تفاوت داستان با واقعیت» که شب گذشته چهارشنبه 5 خرداد به‌صورت مجازی برگزار شد، درباره دلایل میل فطری انسان‌‎ها به دنبال کردن قصه‌ها بیان کرد: این سؤال در فرهنگ ریشه دارد و داستان‌گویی فرآیندی متکی بر خیال است. داستان‌ها شبیه زندگی و حامل معنا هستند و عده‌ای به این دلیل داستان را دوست دارند.  در ساده‌ترین حالت نیز عده‌ای گرایش‌شان به داستان، به دلیل مفرح بودن آن است و هر دو گروه نیز درست می‌گویند.  به نظر من، اما معنا در علاقه ما به داستان دخیل است زیرا تفریح را بی واسطه حس می‌کنیم. 

وی افزود: داستان‌ها تجاربی از زندگی را به ما می‌دهند که در زندگی واقعی، فرصت تجربه آن را پیدا نمی‌کنیم. داستان تجربه‌ای نیابتی و کم‌هزینه است. نماینده ما در فیلم‌ به‌ جای ما تجربه می‌کند و ما این فرآیند را هم‌ذات‌پنداری می‌نامیم. داستان‌ها ما را می‌خندانند و می‌گریانند، وسوسه می‌کنند و چیزی بیشتر از تجربه‌های زیسته را برای ما فراهم می‌کنند.

کاشانی ادامه داد: تأثیر فیلم، عاطفی است و این نقطه تمایز آن با متن و ادبیات است.  اگر یک متن از یک نویسنده بخوانید اما فیلمی ببینید که همان گزاره را بیان و اثبات می‌کند، بر شما تأثیر ماندگارتری دارد. ما چندان با اعتقاداتمان زندگی نمی‌کنیم، بلکه با عواطف خود زندگی می‌کنیم. عواطف و هر آنچه به آن مربوط است گویی منطق ما را دور می‌زند و بر ما رسوخ می کند و این تعریف هنر است. 

اهمیت چطور گفتن در سینما

وی گفت: در سینما علاوه‌بر چه چیز گفتن، چطور گفتن هم مهم است.  بنابراین اگر من نتوانم بر عواطف مخاطب خود به‌عنوان فیلمساز تأثیر بگذارم، معتقدم که هنر به‌عنوان وسیله ارتباط عاطفی با مخاطب تأثیر خود را نگذاشته است. 

کاشانی درباره شکاف میان واقعیت و داستان بیان کرد: در سینما شخصیت باید دست به کنش بزند. درام به چیزی نیاز دارد که شاید در زندگی واقعی لزوما نباشد، همچنین به موانعی برای شخصیت نیاز دارد. در اینجا یک تقسیم‌بندی موجود است. در فیلم‌نامه‌نویسی یا ادبیات داستانی شاه پیرنگ، خرده پیرنگ، بدون پیرنگ و ضد پیرنگ وجود دارد.  دامنه تغییر شخصیت اصلی فیلم‌نامه هرچقدر بیشتر باشد با شاه پیرنگ مواجه هستیم.  اگر کمتر باشد، خرده پیرنگ و اگر تغییری در کار نباشد بدون پیرنگ است. شاه پیرنگ‌ها شاید بیش از 80 درصد آثار سینمایی را تشکیل می‌دهند.  شخصیت به دنبال مواجهه با موانع به هدف خود نمی‌رسد و تغییراتی می‌کند.  شاه پیرنگ به آرزوهای ما نزدیک‌تر است اما خرده پیرنگ‌ها شبیه زندگی خودمان و واقعی‌تر هستند. اما فیلم‌های بدون پیرنگ، ما را به تأمل در هستی دعوت می‌کنند و جلب توجه کردنشان سخت‌تر می‌شود.

در ادامه، سحر عصر آزاد در بخش دیگری از این کارگاه بیان کرد که گاهی برخی از نویسندگان درگیر قواعد پیرنگ با هدف فروش در گیشه می‌شوند و نظر کاشانی را در این‌باره پرسید. کاشانی در پاسخ گفت: این حرف واقعی است اما پیرنگ‌ها نوعی هستی‌شناسی ارائه می‌دهند.  اما بهترین داستان هر فرد، این است که به خودش وفادار بماند. واقعیت این است که اگر فکر کنیم تغییرات ما چندان عجیب نیستند، بنابراین به خرده پیرنگ نزدیک‌تر می‌شویم.  اما در همین حال هم می‌توان شاه پیرنگ نوشت اما بوی اغراق می‌دهد.

وی با اشاره به یکی از ویژگی‌های آثار فیلمسازان شاخص توضیح داد: اصیل‌ترین حالت این است که فیلمسازان شاخص، رنگ فیلم‌هایشان متفاوت است. می‌توان فهمید که فلان اثر به رنگ جان فورد، فلینی و . . .  است. 

ادبیات، پویایی را از مخاطب می‌طلبد و سینما، انفعال را

سحر عصرآزاد منتقد و کارشناس این کارگاه نیز در ادامه، مبحثی مبنی بر اینکه هر حسی مدیوم خاص خود را دارد، مطرح کرد و مهران کاشانی در این‌باره بیان کرد: برای خود من سال‌ها طول کشید تا بدانم چه چیزی ادبیات و چه چیزی سینما است. هنوز هم نمی‌توانم ادعا کنم که بر آن مسلط هستم اما دست کم تفکیک آن برایم راحت‌تر است.  ادبیات مطالعه و فعالیت پویا می‌طلبد اما مشاهده کردن، فعالیت انفعالی است. ادبیات راوی دارد؛ اگرچه سینما نیز نقطه دید دارد، اما راوی در ادبیات، برای مخاطب واقعه و کنش را توضیح می‌دهد اما در سینما باید دید و فهمید و ذهنیت و احساس و اندیشه شخصیت را ادراک کرد.

عصر آزاد با اشاره به سلطه‌جویی در سالن تاریک سینما و حاکمیت بر حواس تماشاگر و از سویی دیگر، امکان ترک کردن سالن توسط تماشاگر بر اهمیت فیلم‌نامه خوب؛ در اصطلاح، قلاب انداختن تاکید کرد. 

مهران کاشانی نیز در این‌باره توضیح داد: فیلم‌نامه‌نویس، جهانی را خلق می‌کند که بازیگر، فیلمبردار و سایر عوامل همه به آن مراجعه می‌کنند. 

وی در پایان گفت: فیلم‌نامه‌نویسی لزوما فن نیست بلکه دانشی میان‌رشته‌ای است و باید از همه رشته‌ها، به‌نوعی سررشته داشت. 

روزانه سه کارگاه مجازی در خلال جشنواره جهانی فیلم فجر برگزار می‌شود که از طریق اینستاگرام جشنواره جهانی فیلم فجر، اینستاگرام باشگاه مخاطبان جشنواره، کانال آپارات جشنواره، سایت جشنواره به‌صورت رایگان برای علاقه‌مندان قابل مشاهده است. شادمهر راستین، مدیر بخش کارگاه‌ها است و سحر عصرآزاد به‌عنوان کارشناس در این بخش حضور دارد.  سانس پخش این فیلم‌ها 20:30، 22 و 23:30 است. 

همچنین هر روز فیلم دو کارگاه اول در نخستین سانس سالن شماره ۲ پردیس چارسو اکران می‌شود که برای تماشای آن باید از سایت سینما تیکت بلیت تهیه‌ شود.

سی‌وهشتمین جشنواره جهانی فیلم فجر، از ۵ تا ۱۲ خرداد ۱۴۰۰ به دبیری محمدمهدی عسگرپور نویسنده، کارگردان و تهیه‌کننده سینما در تهران، در حال برگزاری است.