اغتشاشات عراق تمام نمی‌شود/ آیت‌الله سیستانی از سیاسیون عراق ناراضی است/ جریان شیعی ۱۰ روز برای تشکیل کابینه فرصت دارد

به گزارش خبرنگار سیاست خارجی خبرگزاری برنا، پس از گذشت 9 ماه از انتخابات پارلمانی عراق، اما این کشور همچنان صحنه آشوب ها و اعتراضات گسترده جریانهای سیاسی است؛ 7 شهریور 1401 مقتدی صدر، رهبر جریان صدر در بیانیه‌ای کناره گیری خود را از سیاست اعلام کرد و همین امر طرفداران این گروه را به خیابان‌ها آورد و برای 24 ساعت شلوغی‌های این کشور مورد توجه رسانه های جهان قرار گرفت.

علی طاهایی کارشناس مسائل عراق، در خصوص این تحولات و ابعاد آن به سوالات خبرنگار سیاست خارجی خبرگزاری برنا پاسخ داد؛

برنا: دولت الکاظمی که قرابت هایی هم با غرب دارد، ایا با توجه به شرایط فعلی عراق تداوم خواهد یافت؟

طاهایی: دولت کاظمی به دلایل مختلف به نظر نمیرسد که تدام داشته باشد؛ دولت الکاظمی دولت پیشبرد امور است و صلاحیت کامل را ندارد و در بخش‌های مختلف مانند موضوعات مالی، بودجه ریزی دچار مشکلات زیادی است و همچنین در صحنه سیاسی در تعامل با گروه‌ها و احزاب موفق عمل نکرده است، البته در برخی از پرونده های بین المللی موفق بوده اما چون دستاوردهای داخلی چشمگیری در حوزه رفاه عمومی و خدمات رسانی به مردم نداشته است، امکان تداوم حضور ایشان بسیار کم است، خصوصا اینکه اکثریت پارلمان که در اختیار چارچوب هماهنگی شیعی است از عملکرد وی در عرصه مدیریت بحران های امنیتی ناراضی است و ایشان را یکی از طرف های درگیری ها در عراق می داند.

پیام استعفای اخیر الکاظمی نیز پس از درگیری ها در منطقه خضرا نوعی گریز به جلو است و به خوبی می‌داند که در زمان تشکیل نخستین جلسه پارلمان، نخست وزیر جدید تعیین می‌شود و احساس می کرد شاید بشود با تحولاتی که درعراق رخ داد و افزایش بحران ها خود را به عنوان حاکم دولت انتقالی یا دولت بحران که در شرایط ویژه ای تشکیل می شود و تمام صلاحیتها را بدست می آورد مطرح کند و با توجه به رخدادهای پیش آمده و موانع قانون اساسی در خصوص صلاحیت های رئیس دولت پیشبرد امور، به نظر نمی رسد که این راه در شرایط پایبندی به قانون در دسترس باشد. در صورت تشکیل نشست پارلمان، که البته در حال حاضر به دستور آقای حلبوسی معلق شده است، حتما شخص دیگری به جای آقای کاظمی برای تشکیل کابینه معرفی خواهد شد.

برای ایران حاکمیت ملی و استقلال عراق در برابر اشغالگران مهم است 

برنا: بعد ازشهادت حاج قاسم تحولات عراق و ارایش نیروهای عراقی به چه نقطه ای رسیده است. آیا ایران تاثیرگذاری و جایگاه سابق خود را در عراق دارد؟

شهادت حاج قاسم در صحنه سیاسی عراق بی تاثیر نیست، شخصیت ایشان و اعتمادی که گروه های مختلف به ایشان داشتند ورای آن شخصیت رسمی که ایشان داشتند باعث می شد مشکلات زیادی در عراق حل کنند و فقدانشان آن کمک را در صحنه سیاسی عراق نمی کند ولی در هر صورت ایران به عنوان یک بازیگر اصلی و یکپارچه در صحنه کار می کند و نمایندگان کشور که جای ایشان را پر کرده اند در تعامل دائمی با گروه های سیاسی و مسئولان عراق هستند.

 فقدان حاج قاسم هر چند سخت است ولی سیاست های نظام در قبال عراق مشخص است و همیشه حمایت از فضای سیاسی دموکراتیک و حاکمیت ملی عراق و همچنین پشتیبانی از دولت های این کشور ورای هر فاصله ای که با جمهوری اسلامی ایران داشتند، چه دولتهایی که به ما خیلی نزدیک بودند یا اندکی فاصله داشتند، از سیاست های علنی نظام بوده است. این مهم حتی در دولت آقای کاظمی، با وجود اینکه ایشان از دل جریانات حامی ج.ا.ایران به قدرت نرسیده بودند، نیز دیده می شود و برای مثال نخستین دیدار مقام معظم رهبری پس از بحران کرونا با نخست وزیر عراق انجام شده است و این همان توجهی است که به سایر دولت ها در عراق از سال 2003 شده است.

 برای جمهوری اسلامی ایران حاکمیت ملی عراق و حمایت از استقلال این کشور در برابر اشغالگران مهم است که در اختیار اکثریت مردم این کشور باشد همچنین دفاع از فضای گفتگوهای ملی و تشکیل دولت هایی با حضور تمامی گروه های عراقی از سیاست های ایران در عراق بوده است که همواره اعلام شده و حتی بعد از شهادت حاج قاسم همین سیاست‌ها اعمال شده است؛

درست است که پس از شهادت حاج قاسم چینش نیروها و بازیگران صحنه سیاسی عراق بواسطه انتخابات میاندوره ای پارلمان تغییر کرده ولی بصورت کلی اکثریت شیعه در پارلمان حفظ شده و ترکیب شیعه و سنی و کرد به عنوان سه مکمل اصلی در پارلمان و صحنه سیاسی همان ترکیب گذشته عراق است و در دل احزاب شیعی نسبت ها و سهم ها ممکن است در پارلمان جابجا شده باشد اما این برای ایران بصورت کلی تاثیری ندارد.

 اقتدار نیروهای امنیتی و حشد الشعبی اجازه بازگشت به داعش را نداده است 

برنا: پایان داعش آیا عراق را از نظر خطر تروریسم امن کرده است؟

داعش چندمین نسل از جریانات تکفیری در داخل عراق بود و پس از سقوط صدام شاهد سر برآوردن جریاناتی مانند القاعده بودیم. از دل همین جریانات دامنه دار گروه های دیگر نیز وارد عراق شدند که آخرین نسل آنها جریان داعش بوده است. داعش قطعا تضعیف شده و فضای سرزمینی و حضور میدانی از او گرفته شده ولی ریشه های حضور القاعده و داعش و مابقی جریانات تکفیری ارتباط مستقیم با حضور اشغالگران و همچنین مداخلات خارجی در عراق دارد؛ لذا غیر از حل ریشه‌ای این مشکلات به نظر نمی‌رسد که آرامش به این کشور برگردد و باید منتظر بروز و ظهور مشکلات امنیتی وسیعی مانند داعش در عراق باشیم.

تحولات مختلفی در عراق رخ می‌دهد که رد پای اشغالگرانی همچون آمریکا در آن وجود دارد یعنی اگر داعش صرفا در داخل عراق بود شاید می شد با تدابیری این را حل کرد، پشتیبانی  خارجی پشت حضور پی در پی گروه های تروریستی کاملا مشهود است؛ مثلا اگر به زندان حوت که مرکز اصلی نگهداری تروریست ها در ناصریه عراق مراجعه کنید تعداد زیاد زندانی های تروریست خارجی که بخش عمده ای از آنها از کشورهای جنوب عراق برای انجام عملیات های تروریستی وارد این کشور شده اند را می‌بینید و به خوبی متوجه این نفوذ می شوید.

مردم اینجا کاملا ارتباط خارجی ها با گروه های تروریست را در عراق را درک می کنند و لذا آن نگاه و نفوذ خارجی قطعا اجازه نمی دهد که گروه های تروریستی به راحتی حذف شوند؛ هر چند مردم، حشد الشعبی و نیروهای امنیتی عراق وظایف خود را انجام می دهند و در استانهای مختلف از دیالی، الانبار و صلا ح الدین و استانهایی که منافذ ورود این گروه ها و محل تجمع آنها است درگیر هستند و بصورت روزانه عملیاتهایی ضد گروه تروریستی خصوصا داعش انجام می شود و اقتدار نیروهای امنیتی و حشد الشعبی اجازه بازگشت به آنها را نداده و اما وقوع اختلافات سیاسی و بهم ریختن فضای ثبات در عراق ممکن است که این فضا را بوجود بیاورد که برگردند.

ممکن است نوع بازیگری مقتدی صدر در عراق پایگاه اجتماعی این جریان را تضعیف کرده باشد

برنا: کنشگری جریان مقتدی صدر از چه طرز فکری تبعیت می‌کند و آینده این جریان چیست؟

جریان صدر یک جریان ریشه دار فکری و اجتماعی در داخل عراق است و از قدیم این خانواده در عراق برای مردم بسیار محترم بودند و در موضوعات مختلفی حضور داشتند؛ آیت الله سید محمد صدر، که از مجاهدان مطرح عراقی در دوران نبرد با اشغالگران انگلیسی بودند، در دوره پادشاهی عراق برای مدتی نخست وزیر شدند و بدلیل ساده زیستی و حضور در میان مردم شخصیت محبوبی در بین مردم عراق بودند. در داخل عراق برای پدر و عموی سید مقتدی صدر احترام بسیار زیادی قائل هستند و بخشی از این محبوبیت به این دلیل بوده است که خاندان صدر پیوند نزدیکی بین حوزه های علمیه و مرجعیت و فضای اجتماعی و جامعه عراق برقرار کردند.

دو مدل کنشگری در بین مراجع تقلید مختلف و فضای اجتماعی در عراق وجود دارد؛ برخی از مراجع گرانقدر توجه زیادی به دروس حوزوی و طلاب، و فضای تبلیغی داشته و همچنین رسیدگی به موضوعات مذهبی را اولویت خود قرار داده‌اند و در کنار این نگاه، برخی از مراجع به حضور در بین مردم و واکنش به فضای سیاسی و اجتماعی توجه بیشتری می کردند که پدر آقای مقتدی صدر، شهید محمدصادق صدر، در این موضوع دارای نام درخشانی در بین مردم بودند و موضوعات گوناگونی مانند ایستادگی ایشان در مقابل هجوم کمونیسم به جوانان عراق، عملکرد دولت ها و مطالبه گری بابت حقوق مردم ایشان را به شخصیتی بسیار محبوب در میان مردم عراق بدل نمود و شاگردان زیادی را بر اساس همین روش تربیت نمودند.

در کنار آن قدرت علمی بسیار بالا و اجر و قربی که عموی ایشان شهید محمد باقر صدر داشتند و تلاش این شهید بزرگوار برای مبارزه با رژیم بعث و در نهایت شهادت ایشان این دو شهید و این خانواده را برای مردم عزیز کرده است. لذا خاستگاه جریان صدر بسیار قدیمی است و مردم به این خانواده اعتماد دارند و آنها تلاششان این بوده که نقش حمایتی خود را از قشر ضعیف جامعه و مردم ایفا کنند؛ همان فضا به اقای مقتدی صدر ارث رسیده و ایشان با همان طبقه اجتماعی و محبوبیتی که خانواده صدر دارد در داخل عراق بازیگری می‌کند.

در خصوص آینده این جریان متغیرهای زیادی وجود دارد و به نظر نمی‌رسد که این جریان قوی با این هواداران حذف و یا اهمیتش کم شود و همچنان این خانواده در آینده عراق نقش آفرینی خواهد نمود ولی با توجه به نوع بازیگری رهبر این خانواده که حال حاضر آقای مقتدی صدر هستند ممکن است پایگاه اجتماعی آنها تضعیف یا تقویت شود.

  کناره گیری مقتدی صدر را می‌توان به بن بست در تحولات سیاسی و اجتماعی عراق منتسب کرد

برنا: عقب نشینی این جریان در ماجرای اخیر صرفا واکنش به بیانیه ایت الله حائری بود یا هدف دیگری داشت؟

بعد از انتخابات پارلمانی در عراق این درگیری به اشکال مختلفی در فضای سیاسی عراق وجود داشت؛ عملکرد ضعیف مسئولان منتسب به این جریان در دولت، عدم توانایی برای تشکیل دولت پس از انتخابات میان دوره‌ای، حمله به سایر گروه های سیاسی شیعی در عراق، استعفای دسته جمعی نمایندگان جریان صدر از مجلس نمایندگان، تصرف پارلمان و تحصن در آن، حمله به قوه قضائیه عراق و تلاش برای تصرف آن و ... را باید در یک توالی دید که در نهایت منجر به این اتفاق و تلاش برای کودتا شد.

آیت الله حائری به عنوان وکیل شهید صدر بعد از شهادتشان معرفی شدند و نقش استادی و مرجعیت  را برای مقتدی صدر و هوادارانشان داشتند و فرمان جهاد و نبرد با اشغالگران و آمریکایی ها که منجر به تشکیل جیش المهدی، شاخه نظامی جریان صدر، شد توسط آیت الله حائری انجام شد و پیام ایشان قطعا تاثیر روی آقای مقتدی صدر داشت ولی مقتدی صدر قبل از پیام آیت‌الله حائری و در سالهای مختلف هفت بار از صحنه سیاسی عراق کنار کشیده بوده است و در برخی مواقع عراق را نیز ترک کردند و به نظر می رسد این رویه ای برای فرار از بحران هاست.

  کناره گیری آقای مقتدی صدر را می‌توان به بن بستی که در تحولات سیاسی و اجتماعی رخ داده منتسب کرد و اگر به فضای عراق قبل از این رخداد نگاه کنیم مشخص است که همه تحلیلگران منتظر این درگیری بودند؛

در گذشته نیز بارها در استانهای مختلف این درگیری ها بصورت محدود رخ داده بود اما اینکه در قلب پایتخت و در منظقه خضراء اتفاق بیفتد کمی دور از تدبیر بود، همان اتفاقی که آقای مقتدی صدر به ظاهر و در جریان مصاحبه تلویزیونی بسیار ناراحت شد و نباید اتفاق می افتاد ولی قابل پیش بینی بود.

 متاسفانه هیچ کدام از طرفین حاضر به کوتاه آمدن از خواسته های خود در فضای سیاسی نبودند و این باعث شد یک رخداد امنیتی و زورآزمایی در کف خیابان اتفاق بیفتد تا طرفین برنده یا بازنده نهایی را در کف میدان جستجو کنند.

خروج صدری‌ها و عقب نشینی آنها در جریان رخدادهای مختلف به نظر نمی‌رسد ربطی به پیام آیت الله حائری داشته باشد و نشان دهنده ضعف رقبای چارچوب هماهنگی و همچنین تلاش آنها برای استفاده از همه ابزارهای مشروع و غیرمشروع برای باقی ماندن در قدت و عدم جابجایی قدرت به نفع رقبا باشد.

واقایع اخیر عراق ارتباطی با موضوع اربعین نداشت 

برنا: وقایع اخیر عراق چقدر با موضوع اربعین مرتبط بود؟

واقایع اخیر عراق ارتباطی با موضوع اربعین نداشت و همانطور که عرض شد دارای سابقه ای چندین ماهه یا شاید چندین ساله است. هر ساله در عراق ماه اکتبر و تابستان، فضای انقلاب و رخدادهای امنیتی و خیابانی است و در سالهای گذشته همواره همین رخداد تکرار شده که در این سالها با فضای زیارت اربعین مصادف شده است.

برنا: آیت‌الله سیستانی چقدر میتوانند بر تحولات عراق تاثیرگذار باشند؟ دلیل عدم ورود فوری آیت الله سیستانی به مسائل چه بود ایا نارضایتی سیاسی وجود دارد؟

مدت زیادی است که آیت‌الله سیستانی در مورد مسائل سیاسی به دلیل نارضایتی از عملکردگروه‌های سیاسی، احزاب و دولت‌ها اظهار نظر نمی کنند و در واقع از ورود به فضای سیاسی دست کشیده‌اند و حتی ملاقات های خود را با مقامات رسمی سیاسی تعطیل کرده اند و آنها را به حضور نمی پذیرند.

البته در جریان اخیر با توجه به اینکه خون مردم ریخته شده است و فتنه در حال شکل گرفتن بود حتما از مواردی بوده که ایشان به موضوع ورود کرده‌اند اما اخبار آن به صورت علنی منتشر نشده است. ورود مرجعیت به موضوعات مختلف فقط از طریق اعلامیه و یا خطبه های جمعه نیست که به صورت علنی ایراد می شود، بالاخره ایشان ابزارهای مختلف از جمله نمایندگانی دارند که نظرات ایشان را منتقل می‌کنند و اینطور نیست که به صورت علنی به موضوع ورود کند؛ درخصوص تاثیرگذاری ایشان در صحنه سیاسی نیز کافیست به ماجرای ورود داعش به عراق اشاره کنیم که ملیونها نفر از مقلدین ایشان جان خود را کف دست گرفته به نبرد با داعش پرداختند لذا قطعا ورود ایشان به موضوعات سیاسی، در صورت صلاحدید ایشان، می تواند ورق را برگرداند.

 جمهوری اسلامی ایران مواضع  یکسانی نسبت به تمام گروه‌های عراقی دارد

برنا: مواضع جمهوری اسلامی ایران در قبال وقایع اخیر چگونه دیدید؟

مواضع رسمی جمهوری اسلامی ایران نسبت به عراق همیشه ثابت بوده است، قطعا ما بر گفت‌وگوهای داخل بیت شیعی حساسیت بیشتری داریم. همینطور از گذشته ارتباط بسیار خوبی با گروه های مختلف کرد وجود داشته است و بعدها با سنی ها در دولت‌های مختلف تعاملات مناسبی بوده است. جمهوری اسلامی ایران مواضع  یکسانی نسبت به تمام گروه های عراقی داشته است و هیچ‌وقت ورودی به جزئیات و مسائل داخلی عراق نداشته است و همیشه به استقلال عراق احترام گذاشته و تلاش کرده است گروههای سیاسی عراق پس از ۲۰۰۳ تجربه دموکراسی را پشت سر بگذارند و بتوانند فارغ از هر نسبتی که با کشورمان داشته اند از طریق گفتگوهای بین عراقی کشورشان را به سمت استقلال و ایجاد رفاه برای مردم راهبری نمایند.

بیانیه آیت‌الله حائری کاملاً فقهی و مذهبی و در چارچوب روابط مرجعیت بوده است

برنا: با توجه به رفتارهای ایران ستیزانه‌ای که در دو روز اخیر از بعضی از افراد در صحنه آشوبهای عراق مشاهده شد و بیانیه‌ی ایت‌الله حائری نسبت به مرجعیت آیت‌الله خامنه‌ای، آینده روابط این دو کشور را چگونه می‌بینید؟

بیانیه آقای حائری کاملاً فقهی و مذهبی و در چارچوب روابط مرجعیت بوده است و به نظر نمی رسد که رنگ و بوی سیاسی داشته باشد رفتارهای ایران ستیزانه‌ای که در این چند روز مشاهده کردیم همواره در عراق وجود داشته و اینگونه نبوده است که رخداد جدیدی باشد. در مقابل این جریان، بسیاری از عراقی ها از دوستداران ایران بوده و این موضوع در مناسبت های مختلفی همچون زیارت اربعین، ماجرای نبرد با داعش، شهادت حاج قاسم سلیمانی و حاج ابومهدی المهندس و ... به خوبی خود را نشان داده است. البته دستگاه رسانه ای جریانات رقیب جمهوری اسلامی همواره تلاش بر بزرگنمایی اعتراضات و محو کردن همراهی ها با ایران داشته اند لذا این مخالفت ها در سطحی نیست که بخواهیم به آن بیشتر از حد خود بپردازیم و به آن وزن دهیم؛ این دو موضوع به هم ارتباطی ندارند.

عوامل خارجی باعث تسریع و تشدید ناآرامی‌ها شده‌اند

برنا: به پایان رسیدن اعتراضات و به آرامش رسیدن عراق را می‌توان شکستی برای آمریکا تلقی کرد؟

به نظر نمی‌رسد اعتراضات و ناآرامی‌های اجتماعی در عراق پایانی داشته باشد و هم اکنون نیز تمام نشده است؛ این انتقال از وضعی به وضع دیگر و انتخاب سناریوهای مختلف است و ما حتی در گفتمان نمایندگان جریان صدر و دستگاه های رسانه ای و تبلیغاتی آنها، با وجود صحبتی که سید مقتدی صدر برای پایان درگیری های مسلحانه در خضرا کردند، نشانی از آرامش مشاهده نمی کنیم و حتی می توان گفت حملات سیاسی و رسانه ای بسیار شدیدتر شده است. این بخشی از مطالبه گری و اعتراضات جریانهای سیاسی است که در مجموعه سنی ها، کردها و یا بخش دیگری از جامعه شیعی وجود دارد.

این اعتراضات و اغتشاشات پایان پیدا نمی‌کند و عوامل خارجی هم در آن بسیار تاثیرگذار هستند، هرچند در داخل عراق این تنش‌ها همیشه به دلیل بافت متکثر، گروها، اقوام و مذاهب مختلف وجود داشته و خواهد داشت اما متاسفانه عوامل خارجی باعث تسریع و تشدید این روند شده‌اند و با توجه به نیروهای اشغالگر در داخل عراق به نظر نمی‌رسد که این دخالت‌ها کاهش پیدا کند.

پارامترهای زیادی در تحولات در عراق تاثیر دارد و به نظر می‌رسد که با توجه به عقب کشیدن جریان مقتدی صدر از اشغال پارلمان و حضور مسلحانه در اطراف منطقه خضرا، فرصتی برای چارچوب هماهنگی شیعی برای تشکیل سریع دولت ایجاد شده است. البته اگر در طی روزهای آینده شاهد کارشکنی توسط گروه‌های دیگر نباشیم و اجازه تشکیل پارلمان داده شود.

قدم بعدی اکثریت پارلمانی یا همان چارچوب هماهنگی باید تعیین نماینده خودشان برای پست نخست وزیری و سران کشور باشد، با توجه به اینکه انتخابات گذشته میان دوره بوده است دولت آینده عملاً چیزی بیشتر از دو سال فرصت ندارد که خدمات رسانی کند؛ در حال حاضر چارچوب هماهنگی شیعی فرصتی طلایی از یک هفته تا ده روز برای تشکیل کابینه دارد و اگر این فرصت را از دست بدهد فضای سختی را در پیش خواهد داشت. هرچند حتی در صورت تشکیل سریع دولت نیز این گروه ها به سمت آمادگی برای انتخابات آینده می روند، با وجود خروج جریان صدر فضا همچنان متشنج است و معترضان به سمت بازسازی برند و آغاز مجدد فضای مطالبه گری خود خواهند رفت.

انتهای پیام/