علت اصلی عوارض جانبی واکسن‌های کرونا چیست؟

به گزارش برنا؛ عوارض جانبی شایع واکسن‌های کرونا شامل درد در محل تزریق، تب و تهوع بوده‌اند. اما علت ایجاد این عوارض جانبی ناخوشایند چیست و آیا باید درباره آنها نگران بود؟

گرچه ممکن است خلاف شم به نظر برسد، اما بروز عوارض جانبی در واقع به معنای اثربخشی واکسن است.

این عوارض جانبی به این علت رخ می‌دهند که دستگاه ایمنی شما به واکسن واکنش نشان می‌دهد. ین عوارض جانبی ممکن است با دچار شدن به تب، خستگی، سردرد و درد در محل تزریق ۱۲ تا ۲۴ ساعت پس از واکسیناسیون شروع شود.

واکسن‌های کرونای فعلی به طور مستقیم یا غیرمستقیم پروتئین‌های گل‌میخی (spike protein) سطح ویروس را در معرض دستگاه ایمنی بدن قرار می‌دهند. در واکسن‌های فایزر و مدرنا mRNA حاوی رمز ژنتیکی این پروتئین‌ها وارد بدن می‌شود.

در واکسن‌های اسپوتنیک و آسترازنکا ژن‌های این پروتئین‌ها از طریق یک ویروس ضعیف‌شده سرماخوردگی وارد بدن می‌شود. در واکسن‌های چینی سینوفارم و سینوواک کل ویروس غیرفعال‌شده که حاوی این پروتئین‌ها است، به بدن تزریق می‌شود.

در هر حال، حضور این پروتئین‌های گل‌میخی باعث ایجاد پاسخی ایمنی از سه نوع سلول در بدن می‌شود: ماکروفاژها، سلول‌های T و سلول‌های ‌B.

ماکروفاژها نخستین سلول‌هایی هستند که ارگانیسم‌های زیانبار خارجی را شناسایی و حذف می‌کنند. سلول‌های T به منطقه‌ای که واکسن به آن وارد شده است، مهاجرت می‌کنند و به یاداوری پروتئین‌های  گل‌میخی کروناویروس برای رویارویی‌های آینده کمک می‌کنند. هنگامی که این پروتئین‌های واکسن به عنوان عوامل بیگانه شناسایی می‌شوند، سلول‌های B شروع به تولید مجموعه‌ای از آنتی‌بادی‌ها یا پادتن‌ها بر ضد آنها می‌کنند.

همه این سلول‌های ایمنی پروتئین‌های التهابی تولید می‌کنند که «سایتوکاین» نامیده می‌شوند. سایتوکاین‌ها پیامبرهای شیمیایی هستند که به هماهنگ کردن پاسخ ایمنی کمک می‌کنند و همچنین باعث ایجاد تب می‌شوند که یک عارضه جانبی شایع واکسن‌های کرنا است.

بالا رفتن دمای بدن باعث می‌شود بدن جای نامناسبتری برای تکثیر ویروس شود و همچنین بدن تحریک شود که شمار بیشتری سلول ایمنی تولید کند. این مواد شیمیایی التهابی همچنین می‌توانند باعث درد عضلانی، خستگی، سردرد و سایر علائم شوند. اما تولید سایتوکاین‌ها در طول ۲۴ تا ۴۸ ساعت حالت کفه‌ای پیدا می‌کند و به همین علت اغلب عوارض جانبی پس از این مدت رفع می‌شوند.

واکسن باعث مقدار به اندازه کافی پروتئین گل‌میخی به بدن می‌شود تا دستگاه ایمنی را به ایجاد پاسخی برانگیزد. اما واکسن‌ها بر خلاف موارد شدید کووید-۱۹ باعث ایجاد پاسخ ایمنی خارج از کنترل که «طوفان سایتوکاینی» نامیده می‌شود، نمی‌شوند. در طوفان سایتوکاینی مقدار زیادی مواد شیمیایی التهابی در بدن تولید می‌شوند که به اندام‌های بدن آسیب می‌زنند.

از آنجایی بروز عوارض جانبی پس از واکسن زدن، نشانه وجود یک دستگاه ایمنی قوی است که دارد برای شناسایی و نابود کرن ویروس آموزش می‌بیند، افراد جوانتر احتمالا عوارض جانبی قوی‌تری را نسبت به سالمندان نشان خواهد داد.

در واکسن‌هایی مانند واکسن‌های فایزر و مدرنا که به دو تزریق نیاز دارند، عوارض جانبی ممکن است پس از تزریق دوز دوم بیشتر از تزریق دوز اول باشد، چرا که سلول‌های T رویارویی قبلی با پروتئین گل‌میخی را به یاد دارند. در نتیجه بدن بدون تاخیر، به سرعت پاسخ ایمنی قدرتمندی برای نابودی آن ایجاد می‌کند که شامل مقدار زیادی سایتوکاین‌های ایجادکننده عوارض جانبی است.

بنابراین ایجاد عوارض جانبی بیشتری پس از تزریق دوم واکسن به معنای پاسخ ایمنی بهتر است.

تزریق نخستین دوز واکسن باعث می‌شود دستگاه ایمنی ویروس را شناسایی و تولید آنتی‌بادی‌ها و سلول‌های T بر ضد آن را آغاز کند. تزریق دوز دوم واکسن باعث می‌شود میزان اثربخشی آن به حداکثر برسد.

واکسن‌های کرونای از نوع mRNA با توجه به ایجاد پاسخ ایمنی قوی‌تر ممکن است عوارض جانبی به طور نسبی شدیدتری ایجاد کنند. همچنین افرادی که قبلا به کووید-۱۹ مبتلا شده و بهبود یافته‌اند، با احتمال بیشتری ممکن است حتی پس از دوز اول واکسن به عوارض جانبی قوی دچار شوند. در این مورد هم علت این است که دستگاه‌ ایمنی بدن قبلا برای واکنش به ویروس آماده و تحریک‌ شده است.

تفاوت‌های فردی مانند میزان استرس و رژیم غذایی هم ممکن بر میزان عوارض جانبی اثر بگذارند.

با این وجود، حتی اگر واکسن بزنید و عوارض جانبی در شما بروز نکند، به معنای بی‌اثر بودن واکسن نیست، چرا که شیوه پاسخدهی بدن افراد به واکسن متفاوت است و بررسی‌های بالینی قبلی اثربخشی این واکسن‌ها را جد از این که اثر جانبی داشته باشند یا نه، ثابت کرده‌اند.

بروز عوارض جانبی وخیمی به دنبال تزریق واکسن‌های کرونا هم گزارش شده است، اما این عوارض بسیار نادر هستند.

در موارد بسیار نادری افراد ممکن است دچار واکنش آلرژی شدید یا آنافیلاکسی پس از تزریق واکسن‌های کرونا شوند. گرچه این عارضه می‌تواند مرگبار باشد، به آسانی قابل‌درمان است. برای مثال میزان بروز واکنش آنافیلاکسی پس از واکسن کرونای مدرنا  فقط ۲.۵ مورد در یک میلیون تزریق واکسن برآورد شده است. این عارضه معمولا ۱۵ دقیقه پس از دریافت واکسن رخ می‌دهد. برای همین است که از افراد خواسته می‌شود پس از زدن واکسن برای ۱۵ دقیقه در محل واکسیناسیون باقی بمانند.

عوارض جانبی دیگری هم ممکن است با برخی از این واکسن‌ها همراه باشند. چندین کشور اروپایی به طور موقت تزریق واکسن کرونای آسترازنکا را پس از گزارش‌درباره بروز موارد نادر عارضه لخته شدن خون متوقف کردند. با توجه به اینکه کروناویروس خودش می‌تواند باعث لخته شن خون شود، هنوز ثابت نشده است که این عارضه مربوط به این واکسن بوده باشد.

آژانس دارویی اروپا (EMA) پس از تحقیق در این باره اعلام کرد این واکسن برای جمعیت عمومی بی‌خطر و سودمندی‌های آن بیش از زیان‌های آن است و شواهدی درباره رابطه سببی میان واکسن آسترازنکا و این عارضه لخته شدن خون وجود ندارد. البته این سازمان وجود این رابطه سببی را هم رد نکرده است.