جایگاه پژوهشگران نباید در جامعه و رسانه از سلبریتی‌ها پایین‌تر باشد

هفتۀ پژوهش بهانه‌ای است تا رسانه‌ها به سراغ طلایه‌داران عرصۀ پژوهش و تولید علم در کشور بروند و دربارۀ فعالیت‌های پژوهشی و علمی کشور تولید محتوا کنند، تولید نظری علم در کشور ما همواره با یک چالش روبرو بوده است، بخش قابل توجه‌ای از مقالات و پایان‌نامه‌ها در دانشگاه‌های ایران مسئله محور نیستند و هنگام انتخاب موضوع به آن کم توجهی می‌شود، امری که سبب اختلال در سرعت رشد علمی ایران خواهد شد.

آسیب شناسی این مسئله سبب شد تا طی چند گفتگو به مناسبت هفتۀ پژوهش، خبرگزاری برنا به موضوع عدم مسئله محور بودن پژوهش‌های دانشگاهی ورود پیدا کند، دکتر عزیز‍‌الله سالاری معاون پژوهشی دانشگاه صدا و سیما دربارۀ نقش‌آفرینی و جایگاه این دانشگاه به عنوان ارگان علمی زیر مجموعۀ رسانۀ ملی در تولید یا روایت جهاد علمی دانشگاهیان ایران اعتقاد دارد که دانشگاه صدا و سیما به طور مستقیم نیز تولید علم می‌کند، مانند سایر دانشگاه ها منتهی این دانشگاه به عنوان نهاد علمی رسانۀ ملی از جایگاه حساس‌تری در این عرصه برخوردار است، شاید تعداد دانشجویان این دانشگاه از منظر کمی نسبت به سایر دانشگاه پایین‌تر  باشد اما کیفیت بدنۀ علمی دانشگاه در قباس با سایر دانشگاه‌های طراز اول رشته‌های فنی در جایگاه قابل قبولی قرار دارد، البته اگر این مقایسه در عرصۀ رشته‌های تولیدی هنرهای دیجیتال انجام شود، باید اذعان کرد که دانشگاه رسانۀ ملی در طراز برترین‌ها قرار دارد.

وی افزود: دانشگاه رسانۀ ملی در رشته‌های مرتبط با علوم ارتباطات نیز جایگاه قابل قبولی دارد، این مجموعۀ علمی از اساتید برجسته‌ای برخوردار است. دانشگاه صدا و سیما با توجه به این که نهاد علمی رسانۀ ملی هست، باید روندی انقلابی داشته باشد، فرآیندهای مجموعۀ ما به طور کامل منطبق بر سازوکارهای وزارت علوم پیش نمی‌رود، البته از منظر علمی اینطور است، بخشنامه‌های دانشگاهی منطبق بر ابلاغ این وزارتخانه انجام می‌شود و استادان دانشگاه هم برمبنای همان رویۀ مذکور جذب دانشگاه شده و ارتقاء شغلی پیدا می‌کنند اما دانشگاه از نظر استخدامی و اداری زیر مجموعۀ سازمان صدا و سیما محسوب می‌شود.

معاون پژوهشی دانشگاه رسانۀ ملی در پاسخ به این سوال که ارتباط پژوهش‌های علمی با اجرای صحیح جهاد تبیین چیست، تصریح کرد: جهاد تبیین که مقام رهبری فرمودند اصطلاح ترکیبی زیبایی است، ما نمی‌توانیم با دولتی‌سازی تمام ساختارها و پرداخت دستمزد، امور خود را پیش ببریم، جهاد تبیین در دو عرصۀ مذهب و فرهنگ وظیفۀ هرایرانی دلداده به تشییع، شهدا و رهبری است، امکان دارد که کسی در مسجد جهاد تبیین کند، فرد دیگری در دانشگاه، شخصی در محل کار، کسی در مدرسه و فردی هم در حوزۀ علمیه به این کار بپردازد به زعم بنده در جامعۀ اسلامی هرکسی که بتواند باید در امر جهاد تبیین مشارکت کند.

این استاد دانشگاه در ادامه گفت: گاهی اوقات برای انجام تکلیف جهاد تبیین می‌توان و باید از فناوری بهره گرفت، ما وظیفه داریم که حق را تبیین و پیش چشم مردم قرار دهیم و سر ستیز با باطل داشته باشیم. این تبیین باید در عرصه‌های مختلف مجازی و حقیقی انجام شود و فناوری را برای این امر مهم نیز به کار بگیریم. ما برای اجرای صحیح این وظیفه به غیر از فناوری باید از ابزار هنر هم استفادۀ کافی و صحیح داشته باشیم، علوم ارتباطات که در دانشگاه صدا و سیما به آن پرداخته می‌شود اگر کنار فناوری و هنر به کار گرفته شود، مسئلۀ جهاد تبیین با قدرت بیشتری انجام خواهد شد، گاهی اوقات یک مقاله می نویسد ده صفحه اما به اندازه نیم صفحه که کسی هنرمندانه کار کند برای تبیین اثر ندارد. 

وی در ادامه تأکید کرد: جان دیویی فیلسوف عرصۀ تعلیم و تربیت بر این باور است که هر مقاله، کتاب یا نظریۀ علمی که تحریر می‌شود، باید پاسخی به یک پرسش باشد، در فقه اسلامی این مسئله با اهمیت دوچندانی وجود دارد، امثال شهید مطهری، هیچگاه در منزل ساکن نمی‌نشستند و دربارۀ مسائل مختلف اظهارنظر کنند، بزرگانی مانند ایشان پرسش‌های مردم دربارۀ مسائل مختلف را احصاء می‌کردند، سپس به دنبال یافتن و ارائه پاسخی برای آن می‌رفتند، برای مثال شهید مطهری (ره) روزی دریافتند که خدمات متقابل اسلام و ایران به یکدیگر محل پرسش مردم است به همین جهت کتابی با همین نام به رشتۀ تحریر درآوردند و پرسش‌ها مردم را پاسخ دادند، مکتوبات دیگر این شهید بزرگوار مانند کتاب حقوق زن در اسلام نیز برای پاسخ به یک پرسش نوشته شدند، در آن زمان مارکسیست‌ها تبلیغات زیادی انجام می‌دادند و شهید مطهری با نوشته‌های خود به بسیاری از شبهات مطرح شده توسط این گروه‌ها پاسخ می‌دادند.

این مدیر دانشگاهی در پاسخ به این سوال که چه میزان این انتقاد را قبول دارید که پژوهش‌ها در دانشگاه‌های ایران مسئله محور نیست و اکثرا در بایگانی‌ها بدون کاربرد رها می‌شوند؟​ خاطرنشان کرد: متاسفانه اینطور است، برخی از دانشگاه‌های کشور ما مسئله محور نیستند و بخشی از پایان نامه‌ها، پژوهش‌های اساتید و دانشگاه ها بدون کاربرد به بایگانی‌ها منتقل می‌شوند! البته ما در دانشگاه رسانۀ ملی سعی کرده‌ایم تا حدامکان دچار این معضل نشویم، هرچند برخی اوقات شاید دانشگاه صدا و سیما نیز به این معضل دچار شده باشد اما مسئله در مجموعۀ علمی رسانۀ ملی فراگیر نیست، کوشش کرده‌ایم تا همۀ عناوین کتاب‌ها، مقالات و پژوهش‌های علمی که در دانشگاه رسانۀ ملی انجام می‌شود، مسئله محور باشد، این حساسیت را همزمان جهت اجرای کرسی‌های نظریه‌پردازی، ترویجی، کارگاهی هم به خرج داده‌ایم، همواره تلاش شده تا امور پژوهشی این مجموعۀ علمی با تمرکز بر رفع چالش‌های رسانۀ ملی پیش برود و گره‌ای از مجموعۀ سازمان گشوده شود.

سالاری دربارۀ راهکارهای خود جهت بهبود این شرایط و کاربردی‌تر شدن پژوهش‌های علمی عنوان کرد: استاد راهنمای پروژه‌های علمی در تحقق این امر نقش مهمی دارد، تبحر و هنر وی می‌تواند دانشجو را برای انجام یک پژوهش علمی کاربردی تشنه کند تا این احساس در او نیز ایجاد شود که باید گره‌ای از کار بگشاید، تقویت انگیزه در دانشجویان طیف‌های مختلف، روش‌های متفاوتی هم دارد، گاهی استاد از منظر ایمان و دین، انگیزۀ یک دانشجویی مذهبی را تقویت می‌کند، شاید هم گاهی لازم باشد برای دانشجویی با تفکر دیگر از مولفه‌هایی مانند تعهد و مسئولیت پذیری استفاده کرد، استاد باید انعطاف داشته باشد و در مسیر راهنمایی خود با استفاده از عوامل مختلف انگیزۀ دانشجوی خود را تقویت کند.

وی در ادامه ضمن ارائه راهکارهای دیگری برای کاربردی کردن پژوهش‌های علمی، اضافه کرد: متاسفانه گاهی برخی دورۀ دانشجویی را خلاصه در امر آموزش نظری می‌کنند، در حالی که آموزش زمانی کاربردی‌تر می‌شود که توأمان با پژوهش گردد، استاد اگر تحقیقی از دانشجوی خود مطالبه می‌کند به زعم بنده باید به این نکته توجه داشته باشد که پژوهش مورد انتظار وی وابسته به یک جستجوی ساده در فضای وب نشود، گاهی در ایام شیوع پاندمی کرونا پیش می‌آمد که دانشجو تکلیف خود را بدون هیچ تلاشی از فضای وب کپی می‌کرد و طی کلاس ارائه می‌داد، بنده برای رفع این معضل به طرح موضوعات تطبیقی و تحلیلی روی آوردم که پاسخ به آن توسط رایانه دشوار باشد تا دانشجو خود تلاش کند و مسئله را پاسخ دهد و چیزی از پژوهش خود بیاموزد.

وی در ادامه تصریح کرد: ایجاد انگیزه در دانشجویان راهکارهای دیگری هم دارد، گاهی اساتید از تخصیص نمره برای تقویت سطح تلاش دانشجویان استفاده می‌کنند، راهکارهای دیگری هم مانند تعیین جوایز مادی وجود دارد همانطور که طی هفتۀ پژوهش جوایز نقدی مشخص می‌کنیم، اساتید و پژوهش‌‌نامه‌های برتر را مورد تقدیر قرار می‌دهیم، می‌توان در ایام دیگر نیز از این تشویق‌ها استفاده کرد، ارتقاء پایه‌های علمی اساتید دانشگاهی‌ یکی دیگر از مولفه‌های تشویقی است که ساختار علمی کشور می‌تواند برای پژوهشگران برتر مورد استفاده قرار دهد، سفرهای علمی هم از دیگر پاداش‌هایی است که قابل استفاده جهت تقویت انگیزۀ پژوهشگران خواهد بود.

این استاد دانشگاه دربارۀ نحوۀ اتصال عرصۀ اجرا به پژوهش‌های علمی تصریح کرد: عزت و قدرت آینده ایران اسلامی در گروی اجرای برخی پژوهش‌های علمی خواهد بود، تصور کنید که تحقیقات علمی در عرصۀ مهمی مانند سدسازی که ایران اکنون جایگاه خوبی نیز در این عرصۀ اجرایی دارد، تقویت شود، رشد جایگاه علمی در صنعت سدسازی می‌تواند، پاسخ دقیقی به برخی سوالات بدهد از جمله اینکه خاک محل مورد نظر جهت اجرای سد، مناسب است؟ محیط زیست منطقه با این کار تناسب دارد؟ صنعت سدسازی بعد از انقلاب اسلامی چنان تقویت شده است که 600 فقره از آن در کشور وجود دارد و 115 نمونۀ دیگر هم در حال ساخت است، در حالی که ایران در تمام سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی فقط 13 سد داشت، پژوهشگران علمی در آینده باید به کمک صنعت‌گران بیایند و برای مثال مشخص کنند که محل انتخابی برای احداث کدام یک از سه سازۀ مترو، سد یا تونل مناسب است.

وی در ادامه تأکید کرد: ایجاد سوال در یک جامعه از یافتن پاسخ اهمیت بیشتری دارد، پرسشگری خود یک خلاقیت ویژه می‌خواهد، پژوهشگران علمی باید مشخص کنند که کشور در هرمقطع زمانی به کدام موارد احتیاج دارد؟ آن‌ها باید طی پژوهش‌های علمی خود مؤلفه‌های مورد نیاز جهت ارتقاء امور مدیریتی، عمرانی، کشاورزی و ... ایران را مشخص کنند. اقبال لاهوری تعبیری دارد که می‌توان از آن در همین موضوع استفاده کرد بدین مضمون که زندگی در صدف خویش گهر ساختن است و در دل شعله فرو رفتن و نگداختن است از این همین خاک جهان دگری ساختن است. 

این مدیر دانشگاهی در ادامه خاطرنشان کرد: پژوهشگران عاشق پژوهش هستند. این افراد به قول یک دانشمند روس (پاولف) در تمام لحظات زندگی خود به حل یک مسئله‌ای که ذهن آن‌ها را درگیر است، فکر می‌کنند، درست مانند شاعری که خیالش مهمترین عنصر زندگی وی است، شعرا در خیال خود زندگی‌ می‌کنند تا شعر بگویند. البته صرفاً عشق به کار پژوهشی سبب موفقیت یک پژوهشگر نمی‌شود، وی باید برای پاسخ دادن به سوال خود از منظر مادی و معنوی نیز تأمین شود، آن‌ها باید درجه‌بندی شوند، رسانه به آن‌ها بپردازد، درست همانطور که سلبریتی‌های هنری و ورزشی و تلاش‌های آن‌ها را نمایش می‌دهد از موفقیت پژوهشگران علمی هم سخن بگوید.

سالاری در پاسخ به این سوال که چطور باید انگیزۀ پژوهشگران را تقویت کرد، عنوان کرد: ارزش‌گذاری صحیح نسبت به تلاش‌های افراد مولفۀ خیلی مهمی در تقویت انگیزۀ آن‌ها است به زعم بنده اگر قرار به سلبریتی‌سازی باشد این افراد برای مرجعیت یافتن و امضاء دادن به مردم از جایگاه مناسبی برخوردار هستند و رسانه باید به آن‌ها توجه ویژه‌ای داشته باشد اگر کسی در یک عرصۀ هنری و ورزشی موفقیتی کوچک به دست بیاورد در همۀ شبکه‌های تلویزیونی دعوت می‌شود تا صحبت کند اما چرا فردی که موفقیتی علمی دارد با چنین برخوردی روبرو نمی‌شود، پرداخت تخصصی خبری در حال حاضر به یک بخش کمتر از نیم ساعته در شبکۀ چهار سیما محدود می‌شود، در حالی که معتقدم باید زمان بیشتری به این کار اختصاص پیدا کند.

وی در خاتمه گفت: دکتر علی شریعتی سال پنجاه و سه طی سخنرانی که در دانشگاه نفت آبادان داشتند، انسان را در طول زندگی گرفتار چند زندان از جمله جامعه، تاریخ، طبیعت دانستند، انسان در طبیعیت دچار مشکلات زیادی مانند سوختن از گرما یا یخ زدن از سرما می‌شود، انسان در جامعه و تاریخ هم با زندانی‌هایی است که توان رهایی از آن را فقط با تکیه بر علم و دانش خواهد داشت.

انتهای پیام/