ضرورت هماهنگی برای افزایش تولید برق با هوش‌مصنوعی در کشور
امیره نیکخواه و حیدر ربیعی اعضای انجمن هوش‌مصنوعی و اقتصاد دیجیتال ایران در خصوص افزایش تولید برق با توسعه هوش‌مصنوعی در کشور یادداشتی برای برنا نوشتند.
به گزارش خبرگزاری برنا؛ با بالارفتن تب هوش‌مصنوعی در کشور، دانشگاه‌ها به موضوع از دیدگاه دانشی و اکثر سازمان‌های دولتی و خصوصی تا کنون به به‌کارگیری هوش‌مصنوعی در صنعت و فرآیند‌های کاری خود توجه نشان داده‌اند. طبیعتا وزارت نیرو و صنعت برق و آب کشور از این قاعده مستثنی نیست و متولیان محترم جلسات متعددی به منظور احصاء کاربرد‌ها و بهره‌برداری از هوش‌مصنوعی برگزار کردهاند.
همانطور که رهبر معظم انقلاب در شهریور ماه ۱۴۰۳ در دیدار ریاست محترم جمهور و اعضای هیئت دولت چهاردهم همزمان با هفته دولت تاکید کردند: «امروز هوش‌مصنوعی با شتاب حیرتدهندهای پیش می‌رود. در حال حاضر دستگاه‌های مختلف ما، نظامی و غیرنظامی از هوش‌مصنوعی استفاده می‌کنند، اما این ما را فریب ندهد. در مسئله هوش‌مصنوعی، بهرهبردار بودن امتیاز نیست، لایه‌های عمیقی دارد این فناوری باید در آن لایه‌ها مسلط شد. آن لایه‌ها دست دیگران است. اگر شما نتوانید لایه‌های عمیق و متنوع هوش‌مصنوعی را، این فناوری را تأمین کنید، فردا اینها یک ایستگاهی مثل ایستگاه اتمی، آژانس اتمی درست می‌کنند برای هوش‌مصنوعی که الان دارند مقدماتش را فراهم می‌کنند که اگر چنانچه به آن ایستگاه رسیدید باید اجازه بگیرید در فلان بخش از هوش‌مصنوعی استفاده کنید در فلان بخش دیگر حق ندارید استفاده کنید.». ایشان در سخنانشان بر ضرورت تلاش برای رسیدن به فناوری‌های عمیق و دنبال کردن لایه‌های زیرساختی هوش‌مصنوعی در کشور تاکید کردند.
اکنون که هوش‌مصنوعی به حوزههای مختلف ورود کرده و تقریبا در آینده خیلی نزدیک کلیه فعالیت‌های انسانی را در بر خواهد گرفت، سوال این است که هر یک از بخش‌ها و حوزههای فعالیت کشور بر اساس تاکید مقام معظم رهبری، در ایجاد لایه‌های زیرساختی و فراهم کردن زمینه توسعه عمیق هوش‌مصنوعی چه نقشی دارند؟ نقش صنعت برق در این میان چیست؟ آیا تنها باید به کاربرد‌های هوش‌مصنوعی و بهره‌برداری از این تکنولوژی یا به بومی‌سازی ابزار‌های کاربردی هوش‌مصنوعی بیاندیشد؟ یا در لایه‌های زیرساختی آن ایفای نقش کند؟ به راستی این تاکید رهبری چه مسئولیتی را متوجه صنعت برق کشور می‌سازد؟
آنچه که به برنامه‌ریزان صنعت برق در برنامهریزی و ایجاد این لایه مهم زیرساختی کمک خواهد کرد، به دست آوردن پیشبینی برای میزان برق مورد نیاز دیتاسنتر‌های هوش‌مصنوعی است و این موضوعی است که باید در مورد آن تحقیق کرد. چالشی که امروز صنعت برق با آن مواجه است مصرف غیرمجاز برق ماینرهاست که به نظر می‌رسد به زودی همین چالش را با توسعه‌دهندگان هوش‌مصنوعی خواهد داشت. نگاهی اجمالی به یک گزارش اخیرا منتشر شده در این حوزه و مقایسه آن با وضعیت کنونی، ما را بیش‌تر متوجه حساسیت موضوع می‌کند.
می‌دانید که OpenAI یک سازمان تحقیقاتی هوش‌مصنوعی آمریکایی است که مأموریت آن توسعه AGI (Artificial General Intelligence) یا هوش عمومی مصنوعی «ایمن و سودمند» است، که آن را به عنوان «سیستم‌های بسیار خودمختار که از انسان‌ها در بیش‌تر کار‌ها با ارزش اقتصادی بهتر عمل می‌کنند» تعریف می‌کند. این شرکت ChatGPT را در نوامبر ۲۰۲۲ منتشر کرد و موجب جلب توجه گسترده به هوش‌مصنوعی مولد شد.
اخیرا اعلام شده که OpenAI قصد دارد مراکز دادهای با ظرفیت قدرت برقی معادل شهرهای بزرگ آمریکا ایجاد کند. بازیگران اصلی هوش‌مصنوعی آمریکا نیز در کاخ سفید جلسه‌ای در مورد زیرساخت‌ها داشتند و دولت بایدن متعاقباً از یک فشار هماهنگ در سراسر دولت برای تسریع در ساخت مراکز داده جدید هوش‌مصنوعی «در راستای اهداف اقتصادی، امنیت ملی و زیستمحیطی» خبر داد. اما در چند روز گذشته، گزارش‌های بلومبرگ و نیویورک تایمز جزئیات بیش‌تری را در مورد جلب حمایتی که OpenAI به‌ویژه تلاش می‌کند از دولت دریافت کند، ارائه کردهاند و آن اخذ پشتیبانی در تلاش برای ساخت مراکز دادهای با نیاز قدرت هر یک به میزان پنج گیگاوات است! و شنیده‌ها حاکی است که OpenAI به ۵ تا ۷ مرکز داده، هریک به ظرفیت ۵ گیگاوات، نیاز دارد! ۷ واحد ۵ گیگاواتی حدودا دو برابر مجموع قدرت موردنیاز ایالت نیویورک است. کل قدرت تولیدی برق کشور ایران در سال ۱۴۰۲ کمتر از ۶۵ گیگاوات بوده است.
OpenAI اعلام کرده که موقعیت کنونی به قدرت محاسباتی روزافزونی نیاز دارد. به گفته تایمز، هریک از این مراکز داده آیندهنگر ۲ میلیون تراشه هوش‌مصنوعی و حدود ۱۰۰ میلیارد دلار هزینه خواهد داشت. ارقام ۱۰۰ میلیارد دلاری و ۵ گیگاواتی حاکی از این است که این امکانات برای توسعه خوشه‌های ابری در نظر گرفته شده‌اند که طبق گزارش‌ها، مایکروسافت و OpenAI برای مدل‌های آینده هوش‌مصنوعی برنامهریزی کردهاند. هر چند OpenAI تاکنون بالاترین قدرت موردنیاز در دنیا را برای تامین انرژی برق مراکز داده خود اعلام کرده، اما تنها یکی از چندصد شرکت فعال در زمینه هوش‌مصنوعی در آمریکاست و برخی دیگر از بازیگران هوش‌مصنوعی نیز نیاز به مراکز داده بزرگ‌تر و پرقدرت‌تر از وضعیت کنونی خود را پیشبینی می‌کنند.
در ماه مارس ۲۰۲۴، AWS یا مرکز خدمات وب آمازون نیز یک مرکز داده در پنسیلوانیا خریداری کرد که در کنار نیروگاه هستهای Susquehanna قرار دارد. این نیروگاه، ۵٫۲ گیگاوات برق تولید می‌کند و AWS تا ۹۶۰ مگاوات برق مصرف برق دارد. همچنین به تازگی، مایکروسافت با شرکت Constellation قراردادی منعقد کرد که در آن شاهد راهاندازی مجدد راکتور Three Mile Island خواهد بود که از سال ۲۰۲۸، ۸۳۵ مگاوات انرژی بدون کربن برای مراکز داده مایکروسافت فراهم می‌کند.
هر چند که عنوان میشود نیروگاه هستهای تنها منابع انرژی است که می‌تواند به طور مداوم انرژی بدون کربن برای خواسته‌های جدید دیتاسنتر‌های خیلی بزرگ ارائه دهند، اما در مورد پیشنهاد پنج گیگاواتی OpenAI، گفته میشود که این تقاضا، نه تنها کاری است که هرگز حتی با نیروگاه هستهای انجام نشده، بلکه در حال حاضر به نظر امکان‌ناپذیر می‌رسد.
موضوع مهمی که این یادداشت سعی دارد سیاست‌گذاران و بازیگران اصلی هوش‌مصنوعی و صنعت برق را به آن توجه دهد این است که حرکت در لایه‌های زیرساختی هوش‌مصنوعی یعنی مواجهه با تقاضا‌های قدرت برق خارج از تصور در آینده نزدیک. نکته بسیار حائز اهمیت دیگر که مدیران ارشد صنعت برق باید در برنامه ریزی‌ها به آن توجه کنند این است که شرکت‌های برق ممکن است بتوانند برای تامین ظرفیت مازاد در شبکه‌های خود در زمان اوج بار، اعمال مدیریت کنند، اما مراکز داده باید به طور مداوم کار کنند و نمی‌توان بر آن‌ها اعمال مدیریت خاموشی کرد.
چالش دیگری که در مورد دیتاسنتر‌های خیلی بزرگ متوجه برنامه‌ریزان وزارت نیرو خواهد بود، نگرانی تاثیر آن‌ها بر منابع آبی است. زیرا تجهیزات مراکز داده باید دائما خنک شوند که با استفاده از هوا یا مایع صورت می‌گیرد و مایع برای خنک کردن تجهیزات مدرن و باکارایی بالا، مناسب‌تر است. برای کنترل این موضوع، در برخی ایالت‌های آمریکا اخیرا از قوانین جدید و افزایش مالیات به عنوان اهرمی برای جلوگیری از تحولات سریع مرکز داده استفاده شده است.
هرچند ممکن است خوانندگان محترم اینطور تصور کنند که مقایسه شرایط ایران با آمریکا که در آن مراکز داده خیلی بزرگ هوش‌مصنوعی برای ارائه خدمت به سرتاسر دنیا ایجاد شده، خیلی زود است و راه درازی در پیش روی فناوری هوش‌مصنوعی ایران است ولی در پاسخ، توجه ایشان را به این نکته جلب می‌کنیم که توسعه فناوری‌های نرم بسیار سریع‌تر و پرشتاب‌تر از برنامهریزی و توسعه و ساخت نیروگاه‌های با قدرت بالا اتفاق می‌افتد.
از سوی دیگر راهبرد ایران عزیز به فرموده رهبر معظم، توسعه زیرساخت‌های هوش‌مصنوعی است و بنابراین اگر زیرساخت صنعت برق همراه با توسعه سایر زیرساخت‌ها و فناوری هوش‌مصنوعی پیش نرود یا سیاست‌گذاری مناسبی در این حوزه صورت نگیرد، کشور با چندین چالش مهم روبه‌رو خواهد شد. از جمله اینکه فعالان هوش‌مصنوعی کشور مجبور به اجاره فضا و محیط پردازش از دیتاسنتر‌های خارجی خواهند بود و این مخاطرات متعدد امنیتی در بر خواهد داشت یا برای فعالیت‌های کوچک‌تر از ابعاد ملی و بین‌المللی، دیتاسنتر‌های پراکنده ولی با مصرف برق بالا ایجاد خواهند شد که مصرف برق آن‌ها مانند ماینر‌ها چالش زیادی برای صنعت برق ایجاد خواهد کرد. همچنین ممکن است تقاضا برای ایجاد نیروگاه‌های هستهای بالا رود که ریگولاتور‌ها و سیاست‌گذاران کشور باید پیشبینی لازم را برای آن داشته باشند.
آنچه که سعی داریم توجه مخاطبین محترم را به آن جلب کنیم، لزوم برنامهریزی هماهنگ برای توسعه زیرساخت‌های هوش‌مصنوعی است. به عنوان مثال، به خطا‌هایی که در برخی دانشگاهه‌ای کشور در چند سال اخیر رخ داد اشاره می‌کنیم. برخی دانشگاه‌ها، دروس مرتبط با هوش‌مصنوعی ارائه داده و دانشجویان را ملزم به انتخاب واحد کردند، اما متاسفانه اساتید متخصص و باتجربه در این حوزه نداشتند. در برخی دروس میان رشته‌ای مانند موضوعات کاربرد هوش‌مصنوعی در امور مالی، حسابداری، حسابرسی و مدیریت کسب و کار تاکنون منابعی معرفی نشده تا دانشجو بتواند بر آن‌ها تکیه کند و مطالعه داشته باشد! از سوی دیگر با عنایت به اینکه ارائه این قبیل دروس علاوه بر مطالب نظری نیاز به واحد عملی نیز دارد، متاسفانه اکثر دانشگاه‌ها در تهیه چنین زیرساختی عاجز بودند و یا متوجه اهمیت آن نشده‌اند.
به همین دلیل، سیاست‌گذاران محترم حوزه هوش‌مصنوعی، وزارت نیرو و به ویژه صنعت برق باید با بهره‌گیری از تجارب گذشته در کشور از هم اکنون و با آینده‌نگری به برنامهریزی در مورد توسعه زیرساخت یا سیاست‌گذاری لازم در این حوزه بپردازند چرا که بهره‌برداری از هوش‌مصنوعی و ورود آن به بخش‌های مختلف صنعت و از جمله صنعت برق به وجود زیرساخت دارای شرایط مشخص و عملی نیاز دارد.
در پایان به سیاست‌گذاران حوزه هوش‌مصنوعی پیشنهاد میشود، از ابتدا مشارکت فعال صنعت برق را نیز به عنوان یک زیرساخت حیاتی و مهم در فعالیت‌های برنامهریزی کشور در توسعه زیرساخت‌های هوش‌مصنوعی مطالبه کنند تا با برنامهریزی و توسعه به موقع بتواند پاسخگوی انتظارات این بخش از فعالیت دانشی و اقتصادی کشور باشد. همچنین یادآور میشود که برنامهریزی هوش‌مصنوعی علاوه بر تشکیل کمیته‌های گوناگون با حضور دستگاه‌های اجرایی، به تشکیل کمیته‌ها و کارگروه‌های میان رشته‌ای با حضور اساتید، متخصصین و مشاورین ماهر و باتجربه نیاز دارد تا برنامهریزی جامع و همه جانبه‌ای صورت گیرد. عملکرد به موقع و تهیه اطلاعات مطلوب و مناسب با شفافیت کافی و قابل اتکا و اعتماد، از شروط موفقیت در هدفگذاری، تعیین خط مشی مناسب رسیدن به اهداف و برنامهریزی صحیح است.
حیدر ربیعی، استاد دانشگاه و مشاور امور مالی، اقتصادی و سرمایه‌گذاری و عضو اصلی انجمن هوش‌مصنوعی و اقتصاد دیجیتال ایران
امیره نیکخواه، مشاور مدیرعامل شرکت توانیر در امور فناوری اطلاعات و عضو اصلی انجمن هوش‌مصنوعی و اقتصاد دیجیتال ایران
انتهای پیام/
نظر شما
اخبار برگزیده
پرونده ویژه
تبلیغات متنی