آیین یلدا از خراسان تا کردستان

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری برنا، در باور آن ها که قدیمی ترند، خاطره یلدا به گرمای کرسی و برف زمستان پیوند خورده است. کرسی که جایگاه مجمع های مسی قدیمی بود که در آن خوراکی های مخصوص این شب در کنار هم صف آرایی می کردند.

یلدا، این شب بلندبالا، از آن آیین های باستانی است که از گذشته تا امروز پابرجا مانده است. سرخی انار و شیرینی هندوانه شب یلدا هنوز هم بهانه بسیاری از خانواده های ایرانی برای دور هم جمع شدن است. 

دکتر میرجلال الدین کزازی، در گفت و گو با خبرنگار میراث فرهنگی خبرگزاری برنا، در رابطه با تغییر و تحولات آیین باستانی شب یلدا در گذر زمان، گفت: ما نمی توانیم به روشنی دگرگونی هایی که جشن و آیین یلدا در درازنای زمان یافته است بدانیم و بشناسیم، زیرا که این جشن و آیین کارکرد مردمی داشته است، مانند نوروز، مهرگان، سده و بهمن گان و ... جشن دولتی نبوده است. از همین روی بازتابی در متن های کهن چندان نیافته است که ما بتوانیم بر پایه این سرچشمه ها چگونگی دیگرگونی ها را در این جشن و آیین نشان دهیم.

وی در ادامه افزود: اگر در متن های ادبی پارسی از یلدا سخن رفته است، تنها برپایه دو ویژگی این شب است، یکی درازی و دیگری بلندی.برای نمونه سخنوران غزلسرایی گیسوی یار را به یلدا مانند کردند، زیرا گیسوی یار هم دراز است و هم تیره. 

کزازی ادامه داد: یلدا چون که گفته شد، جشنی مردمی بوده است. اما از آن زمان که ما با این جشن آشنا شده ایم بر پایه آیین ها و رسم و راه هایی که ایرانیان از آن به کار میگیرند، این جشن دگرگونی نیافته است، در همه جای ایران با اندکی دیگرسانی این جشن در واپسین شب آذرماه، شبی که فردای آن نخستین روز دی ماه آغاز می شود، برگزار می کنند.

وی در خصوص اینکه چرا از میان جشن های باستانی همچون تیرگان، مهرگان و ... جشن یلدا همچنان پابرجا مانده است، بیان کرد: جشن نوروز هم با همان شکوه گذشته در ایران برگزار می شود. در سده های نخستین هجری جشن هایی مانند مهرگان، سده، بهمن گان هم با شکوه برپای داشته میشده است اما شاید راز ماندگاری جشن یلدا در سنجش با جشن هایی که امروز برگزار نمی شود، در این است که این جشن، جشنی مردمی بوده است و مردم ایران آنرا پاس داشته اند و بخشی از فرهنگ مردم شمرده می شده است. هرچند ایرانیان امروز به درستی نمی دانند که این جشن چه جشنی است و چه پیشینه ای دارد. 

میرجلال الدین کزازی در پایان افزود: این را می دانیم که جشن یلدا، جشنی مردمی بوده است، رازهای آن را هم می شناسیم اما این شناخت همگانی نیست، تنها کسانی که با پیشینه و تاریخ و فرهنگ ایران آشنایی دارند، می دانند خاستگاه این جشن و آیین چیست.

جشن انقلاب زمستانی

شب یلدا یا شب چله از کهن ترین جشن های ایرانی است، که در آن طی شدن بلندترین شب سال و طولانی شدن روزها که مصادف با انقلاب زمستانی است، جشن گرفته می شود. یلدا به زمان بین غروب آفتاب از ٣٠ آذر تا طلوع آفتاب در اول دی ماه گفته می شود. این آیین کهن هم چون سایر جشن های ایرانی، در قسمت های مختلف کشور به سبک و سیاق خاصی برگزار می شود

کف زنی خراسانی ها در شب چله

در استان خراسان، در این شب طولانی آیین‌ها و مراسم خاصی وجود داشته که شاید در سایر مناطق ایران کمتر مرسوم بوده است به آن شب چراغانی یا شب چراغ می‌گفتند. از آنجا که هر میهمانی برای رفتن به شب نشینی، چراغی را همراه خود می‌برده و به دلیل فراوانی چراغ‌ها عبارت چهل چراغ که نشانه کثرت است بکار می‌بردند.

از دیگر مراسم های این ناحیه از کشور می توان به مراسم کف زنی اشاره کرد،  به ویژه در استان خراسان رضوی و خراسان جنوبی برگزاری مراسم «کف زدن» از جشن های خاص این شب است. در این مراسم ریشه گیاهی به نام چوبک را که در این دیار به «بیخ» مشهور است، در آب خیسانده و پس از چند بار جوشاندن، در ظرف بزرگ سفالی به نام «تغار» می‌ریزند. مردان و جوانان فامیل با دسته‌ای از چوب‌های نازک درخت انار به نام «دسته گز» مایع مزبور را برای ساعتها هم می‌زنند تا به صورت کف سفت درآید و بعد آن را با شیره و گردو برای پذیرایی از مهمانان تزیین میکنند

هدیه به تازه عروس ها، آیین یلدایی به وسعت ایران

از دیگر آیین هایی که در منطقه اصفهان، آذربایجان شرقی و غربی و استان های شمالی کشور در این شب انجام می شود، بردن هدیه از طرف خانواده داماد برای تازه عروس است. این رسم با اندک تغییراتی در قسمت های مختلف ایران برگزار می شود. 

دلمه غذای یلدای سنندجی ها

در کردستان نیز مانند سایر مناطق کوهستانی ایران این آیین، تاریخ کهنی دارد که به همان نام قدیمیش «شو چله» خوانده می‌شود و در شهر سنندج مرکز استان کردستان از قدیم اکثر خانه‌ها غذای دلمه و نان سنگک برای پذیرایی از مهمان‌ها آماده می‌کنند و این به صورت سنتی در این شهر تبدیل شده است.

شب یلدا هندوانه بخورید تا در تابستان تشنه نشوید

در گیلان هندوانه را حتماً فراهم می‌کنند و معتقدند که هر کس در شب چله هندوانه بخورد در تابستان احساس تشنگی نمی‌کند و در زمستان سرما را حس نخواهد کرد.

آنچه این جشن را همانند سایر جشن های ایرانی زیبا می کند، یکپارچگی تمام نقاط ایران در برگزاری و بزرگداشت این رسم باستانیست. شبی که در تمام کشور با اندک تفاوت هایی، بساط خنده و شنیدن خاطرات بزرگترها بر پاست.