تونل سوم کوھرنگ ھفتمین تونل نابودگر کارون/ مردم بیرگان و خوزستان خواھان لغو تونل سوم کوھرنگ ھستند

بیرگان قبل و بعد از حفر تونل سوم کوھرنگ

باید درباره جغرافیای منطقه توضیح بدھم. منطقه بیرگان در شرق رشته کوه زردکوه بختیاری در 23 کیلومتری شھر چلگرد قرار دارد، راه دسترسی به این منطقه از دو مسیر خوزستان به کوھرنگ (مسجدسلیمان – بازفت- بیرگان-شھریاری) و ھمچنین در مسیر فارسان به کوھرنگ (جاده بیرگان پنج کیلومتر قبل ازشھرچلگرد) است. بیرگان دشتی حاصلخیز در منطقه ای کوھستانی است که در میان قله ھای سر به فلک کشیده قرار گرفته و دارای طبیعتی بسیار زیبا و منحصر به فرد است. این منطقه بسیار سرسبز و تماشایی دارای 19 روستا بوده و شغل اصلی مردم آنھا کشاورزی، باغداری و دامداری است. دھستان و دشت دارد. بیرگان بخشی از شھرستان کوھرنگ است و در دامنه ھای شرقی زردکوه و دامنه کوه زرآب با مرکزیت روستای شھریاری قرار دارد.

در این منطقه سابقا چشمه ھای فراوان پر آبی وجود داشت که سرشاخه ھای رود حیات بخش کارون را تامین می کرد و ھمین سبب شده بود این منطقه مولد آب طبیعت؛ تمدن کارون و حیات وحش چھارمحال بختیاری و جلگه خوزستان محسوب شود. چشمه خروشان مروارید در این میان آوازه ای بلند در تاریخ ھزاران ساله ایل بختیاری و ساکنان این منطقه داشت و از سرشاخه ھای معروف کارون بوده است. مردم این منطقه طوایفی از ایل بختیاری ھستند که عموما در گذشته از ابتدای بھار تا ابتدای پائیز در دشت زیبای بیرگان به کشاورزی و باغداری و سکونت می پردازند. برخی خانواده ھا در زمستان ھای بسیار سرد در این منطقه می مانند و برخی، در زمستان به خوزستان یعنی شھرھای مسجدسلیمان و شوشتر کوچ می کنند. کشاورزی و باغداری در منطقه بیرگان سابقه ای ھزاران ساله دارد بر پایه استفاده از آب چشمه ھای فراوان این منطقه از جمله چشمه مروارید استوار بوده است.

اما شرایط کنونی منطقه با گذشته بسیار متفاوت است: از زمان حفر تونل 24 کیلومتری کوھرنگ سوم در منطقه کوھرنگ، چشمه مروارید و چشمه ھای فراوان کوه زرآب در دشت بیرگان، دشت زرین، نصیرآباد و منطقه نعل اشکنان کوھرنگ خشکیده و از میان رفته اند. به گونه ای که دیگر منطقه بیرگان مولد آب نیست و ساکنان منطقه تنھا با اتکا به رودخانه نیمه جانی که از بالادست وارد دشت بیرگان می شود، معیشت می گذرانند. در واقع پس از خشک شدن چشمه مروارید، در واقع با دستگاه پمپاژ آب رودخانه را در مسیر گذشته نھرھای کشاورزی چشمه مروارید رھا کرده اند تا جوی ھای باستانی چشمه مروارید خشک نشوند و باغات و کشتزارھا نخشکند. یعنی زمانی چشمه ھای بیرگان و چشمه مروارید رود بیرگان را پر آب و خروشان می کردند اما با قطع مسیر این چشمه ھا به علت حفاری تونل 24 کیلومتری کوھرنگ سوم در حال حاضر رودخانه نیمه جان بیرگان با پمپاژ تامین کننده آب مسیر چشمه مروارید شده است.

چگونه سرچشمه ھای کارون در بیرگان خشک شدند

ورودی تونل کوھرنگ سوم (بیرگان) از روستای چم آباد - شھریاری منطقه بیرگان آغاز و به طول 24 کیلومتر آب رودخانه بیرگان را از سرشاخه ھای کارون با عبور از زیر کوه زرآب و منطقه نعل اشکنان به خروجی تونل سوم کوھرنگ در منطقه روستای سیلگاه موسی آباد متصل می کند. در طول این مسیر که در ارتفاع 2200 متری از سطح دریا در تونلی عرضی با قطر  حدود پنج متر است با قطع مسیر چشمه ھاو شاھرگ آب ھای منطقه باعث ویرانی منطقه شده است. به طوری که عملیات حفاری این تونل 24 کیلومتری با قطع شریان چشمه ھای بزرگ ھمراه بود و آب را به اعماق غیرقابل دسترس سوق داده است. نوع پوشش تونل که بتن مسلح با ضخامت نیم متر روکش سیمانی است نیز به طور مضاعف شریان ھای حیاتی آب منطقه را قطع کرده است.  

در برآورد آغاز پروژه توسط شرکت منطقه آب اصفھان که کارفرمای اجرای تونل سوم کوھرنگ در خاک چھارمحال بختیاری و در سرشاخه کارون است، میزان آب انتقالی حدود 270 تا 300 میلیون متر مکعب در ھر سال پیش بینی می شد اما ھم اکنون در برآوردھای جدید و پس از قطع چشمه ھای بزرگ این میزان بین 40 تا 130 میلیون متر مکعب پیش بینی می شود که حتی این برآورد ھم در شرایط تغییر اقلیم فعلی بسیار خوش بینانه است و برآورد حدود 100 میلیون متر مکعب فقط با احداث سد و جمع  آوری آب در چندین سال به صورت خوش بینانه مطرح شده است و به جرات می توان گفت این پروژه یک فاجعه زیست محیطی ملی است که علی رغم نابود کردن منابع آبی کشور متاسفانه ھمچنان بر این بی تدبیری اصرار جاھلانه می شود.

با نگاھی به گزارش حفاری تونل سوم کوھرنگ به جملاتی بر می خوریم که نشان دھنده قطع شریان حیات بخش آب ھای منطقه بیرگان است مانند "در ھنگام حفاری به درزه ای از جنس سنگ آھک با بازشدگی محدود که با مجاری کارستی با فشار و دبی بالا ارتباط داشت، برخورد شد. جت آب( پرتاب آب) بهطول 14 متر و دبی به میزان حدود 70 لیتر در ثانیه بالغ شد و عملیات حفاری در این جبھه متوقف شد." و یا این جمله: "با پیشروی 50 متر از طریق تونل دسترسی نعل اشکنان، در این جبھه نیز در متراژ 5.584 متر از محل تقاطع با تونل دسترسی، به درزه ھای آبدار با فشار بالا و دبی حدود 30 لیتر در ثانیه برخورد شد." و از این قبیل اتفاقات شوم که باعث شده است حفاری نابودگر تونل سوم کوھرنگ بیش از بیست سال به طول بینجامد.

ھمچنین وجود گسل ھای فراوان در مسیر تونل سوم کوھرنگ باعث فرو رفتن آب از مسیر طبیعی شریان چشمه ھا پس از حفر تونل 24 کیلومتری در این منطقه شد و آب برای ھمیشه به نقاط غیر قابل دسترس بشر فرو رفت.

از سوی دیگر سد و تونل بیرگان در منطقه حفاظت شده قیصری با فعالیت ھای انفجاری، خاک برداری و تخریب منطقه و قطع شریان رودخانه باعث نابودی این منطقه حفاظت شده و ذخیره گاھی حیات وحش شده است؛ آب شرب منطقه حفاظت شده قیصری برای حیات وحش از رودخانه بیرگان تامین می شود که با انتقال آب این سرشاخه کارون ھمین رودخانه نیمه جان ھم از منطقه بسیار ارزشمند حیات وحش قیصری دریغ می شود.

منطقه حیات وحش قیصری که از بیرگان تا اردل ادامه دارد دارای گونه ھای متعدد جانوری مانند قوچ و میش؛ کل و بز  کوھی؛ خرس، پلنگ و گرگ و انواع جانوران دیگران و ماھیان سردسیری و قزل آلای بومی و پوشش گیاھی متنوع است که حیات ھمه آنھا به رودخانه بیرگان وابسته است وقتی شما از کارگاه سد بیرگان بازدید می کنید با تابلو منطقه حفاظت شده  قیصری مواجه می شوید و بسیار متعجب می شوید چگونه سازمان محیط زیست اجازه داده است در یک منطقه ثبت شده محیط  زیستی فعالیت ھای مخرب و ویرانگری اتفاق بیفتد که چھره منطقه را برای ھمیشه تغییر می دھد.

پس از منطقه بیرگان نیز مناطق دیگری در مسیر حدود 800 کیلومتری پر پیچ و خم سرشاخه کارون تا انتھا نابود می شود و مناطقی از شھرستان کیار و اردل و منطقه مشایخ و دشتک و دو پلان از این مناطق ھستند و بعد ھم بر مسیر کارون تاثیر منفی  دارد ھم اکنون منطقه مشایخ در پایین دست این رود با تانکر آب شربش تامین می شود.

در حال حاضر رودخانه بیرگان که زمانی عشایر بختیاری با کلک ھایی که از مشک ساخته می شد و با قایق ھایی دست ساز به سختی و گاھی با خطرغرق شدگی از آن عبور می کردند تا حدی کاھش یافته که کودکان در آن بازی می کنند و ارتفاع آب به کمی بالاتر از قوزک پایشان می رسد و می شود گفت آبی برای انتقال نیست. جالب اینجاست که این سد از سوی شرکت آب منطقه ای اصفھان "سد شھدای بیرگان" نامیده شده است. در حالی که این سد باعث غرق شدن مزار شھدای دفاع مقدس منطقه بیرگان که در دھه شصت شمسی تدفین شده اند، خواھد شد.

مردم بیرگان و خوزستان خواھان لغو تونل سوم کوھرنگ

در طول بیش از بیست سال حفاری تونل سوم کوھرنگ بر مردم دھستان بزرگ بیرگان ظلم ھای زیادی روا شد. از دھه 70 شمسی، مردم منطقه با این توجیه که دشت بیرگان به طور کامل زیر آب خواھد رفت از امکانات و تسھیلات مانند آسفالت، طرحھای عمرانی روستایی، گاز، مراکز درمانی، آب لوله کشی استاندارد و فعالیتھای فرھنگی و حتی امکان دفن مردگان خود در منطقه محروم شده اند. ھمان طور که می دانید بنابر آنچه در رسانه ھا منتشر شده، با شروع عملیات اجرایی پروژه سد و تونل کوھرنگ، اھالی دھستان بیرگان از مسئولان سازمان آب منطقه ای اصفھان خواستند تا خساراتی که بر اثر اجرای این پروژه به مزارع کشاورزی و باغات و واحدھای مسکونی منطقه وارد می شود و در نتیجه همه آنھا به زیر آب خواھد رفت، تعیین و پرداخت کنند.

 در این ارتباط از سوی کلیه اھالی منطقه، نمایندگانی برای پیگیری این موضوع انتخاب و معرفی شدند اما متاسفانه پس از چند ماه پیگیری، سازمان آب منطقه ای اصفھان شکایتی را علیه نمایندگان مردم بیرگان به استانداری استان چھار محال و بختیاری ارائه کرد و با اعمال نفوذ در استانداری و دادگستری شھرستان فارسان نمایندگان مردم بیرگان را به نوشتن توبه نامه ای واداشت و نمایندگان آنھا را زندان کرد. ھم اکنون نیز اعتراضات مردم ھمچنان ادامه دارد و این بار علاوه بر نابودی زمین ھا به خشک شدن چشمه ھای منطقه بیرگان که با حفر تونل 24 کیلومتری سوم کوھرنگ اتفاق افتاد، نیز معترضند. مردم بر این باورند که جلوی ضرر را باید گرفت و این پروژه فاقد مجوز زیست محیطی باید لغو شود نه اینکه به این بھانه که در گذشته شروع شده است، ادامه یابد و ویرانی جبران ناپذیر آن گریبانگیر کل کشور برای ھمیشه تاریخ شود.

تاکنون 6 سرشاخه کارون به طور کامل انتقال داده شده است

تونل سوم کوھرنگ ھفتمین انتقال آب سرشاخه ھای کارون است و تاکنون 6 سرشاخه کارون به طور کامل و سالانه انتقال یافته اند و حجمی معادل بیش از یک میلیارد متر مکعب آب را از کارون دریغ کرده اند این در حالی است که در گذشته که بارندگی بیشتر بود کارون حدود 20 میلیارد متر مکعب آورد سالیانه از کل منطقه و سرشاخه ھایش در زاگرس در پنج استان  داشته است اما امروز این آورد بنا به گفته وزیر نیرو 9 تا 14 میلیارد متر مکعب است.

6 سرشاخه ھای کارون(دز) که به طور کامل انتقال یافته اند شامل تونل اول کوھرنگ از سال 1332 تاکنون به مقصد زاینده رود؛ تونل دوم کوھرنگ از سال 1368 به مقصد زاینده رود؛ تونل چشمه لنگان از سال 1384 تاکنون به مقصد زاینده رود؛ سد کمال صالح رود تیره(سرشاخه دز) از سال 1390 تاکنون به مقصد صنایع اراک؛ تونل خدنگستان از سال 1392 تاکنون به مقصد زاینده رود و انتقال آب سرشاخه دز از الیگودرز به سد کوچری گلپایگان اصفھان و سپس به مقصد قمرود بیش از نیاز شرب از شھریور 1395 است.

توضیح اینکه رود دز ھم از سرشاخه ھای کارون است چون قبل از اھواز و در شوشتر رود دز به کارون می ریزد.

از سوی دیگر اقداماتی که تاکنون برای انتقال آب به زاینده رود انجام شده و ھم تراز زاینده رود طبیعی از چهار سرشاخه کارون از 6 سرشاخه که مقصدشان زاینده رود است برای مصارفی غیر از شرب، با ھزینه فراوان و کاملا غیر اقتصادی بوده است به گونه ای که قیمت آب انتقالی از محصولات صنعتی و کشاورزی گرانتر می شود.

در طول سال ھای ساخت تونل بیرگان (تونل سوم کوھرنگ) دو سرشاخه کارون با نام ھای چشمه لنگان و خدنگستان، آب بیشتری را از کارون به زاینده رود انتقال داد. به طوری که تاکنون چهار سرشاخه کارون (کوھرنگ اول، کوھرنگ دوم؛ چشمه لنگان و خدنگستان) به زاینده رود انتقال داده شده و سالانه آبی معادل 800 میلیون مترمکعب را که حقابه کارون است به زاینده رود منتقل می کند، آبی معادل یک زاینده رود جدید.

علاوه بر این سرشاخه ھای انتقالی به زاینده رود و دو سرشاخه دیگر کارون ھم به مناطق دیگر مانند قمرود و اراک انتقال داده شده است که بیش از نیاز شرب آن مناطق است و تونل سوم کوھرنگ در واقع ھفتمین انتقال آب سرشاخه ھای کارون است و این شرایط خسارات فراوانی به حقابه طبیعی و خدادادی مسیر کارون در چھارمحال بختیاری و خوزستان وارد کرده است به گونه ای که آب شرب، آب کشاورزی و آب مصرفی برای معیشت مردم در طول مسیر حدود ھشتصد کیلومتری سرشاخه ھای کارون تا انتھا آسیب جدی دیده و به یکی از عوامل داخلی تولید ریزگرد خوزستان تبدیل شده است.

در واقع در بدترین شرایط اقلیمی و تغییرات شدید اقلیمی و در حالیکه خوزستان بیش از ھمیشه در گرمای بی سابقه اش نیازمند  آب است این انتقال آب در حال انجام است که ھم نابودی آب شرب و ھم گسترش ریزگردھای داخلی خوزستان را به دنبال دارد.

از سوی دیگر طبق قوانین انتقال آب برای غیر شرب ممنوع است و حتی برای شرب ھم نباید شرب مسیر و پایین دست کارون  را نابود کند.

جالب است که بدانیم حتی اگر آب ھم بود انتقال آب کارون که ھزینه اش بیش از جابجایی صنایع به سواحل جنوب است و در  حال حاضر ما با آب گران و با قیمتی غیر واقعی در فلات مرکزی توھم سود برای کشاورزی و صنعت ایجاد کرده ایم و ما با یک مسابقه افتتاح کارخانه ھای آب بر در سالھای اخیر در مقاصد انتقال آب کارون در اصفھان و یزد و کرمان مواجه شده ایم، به طوری که قرار است استان کرمان تا سال 98 به قطب تولید فولاد کشور تبدیل شود و استان یزد و اصفھان پر شده است از کارخانه ھای آب بر و آلاینده که به زودی توریست ھای آنجا را فراری می دھد و در ھمین سال 1395 ما شاھد افتتاح بزرگترین کارخانه ھای آب تولید ریل آھن که بزرگترین در خاورمیانه است در اصفھان بودیم در حالیکه اصفھان را به بزرگترین مرکز تولید فولاد خاورمیانه تبدیل کرده ایم با آب یارانه ای گران انتقالی و برق و گاز یارانه ای صنایع غیر اقتصادی  ایجاد کردیم که جایگاه اصلی آنھا ھرمزگان و بوشھر و سواحل بلوچستان بوده است و این انتقال آب ھا به زادگاه روسای جمھور و معاونان آنھا ھم مبدا کارون و خوزستان را نابود کرده و ھم مقاصد را با مشکلات زیست محیطی و آلاینده ھا و نابودی آب ھا مواجه کرده است و ما شاھد ھستیم در استان اصفھان در ھمین فصل فعلی شالیزارھا و گسترش کارخانه ھا در غرب این شھر باعث شده است تا آب زاینده رود و چهار سرشاخه کارون که در آن است توسط سازمان آب منطقه ای اصفھان در سدھای نکوآباد و زاینده رود در اصفھان بسته و یا کاھش آورد داشته باشد چون اولویت آنھا صنعت و بعد کشاورزی است.

و شایان ذکر است که آب شرب و بھداشت استان اصفھان 300 تا 400 میلیون متر مکعب در سال است و این آب از زاینده رود طبیعی که حدود 800 میلیون متر مکعب آب در سال دارد، تامین می شود و حال انکه چهار سرشاخه دیگر کارون ھم به این آورد طبیعی زاینده رود اضافه شده است و مصرف آب در استان اصفھان حدود یک میلیارد و پانصد میلیون متر مکعب است که قبل  از آن ھم بخش اندکی به یزد انتقال می یابد برای صنایع آنجا و بخش اندکی از 800 میلیون متر مکعب آب انتقالی کارون ھم در  چھارمحال بختیاری مصرف می شود و ھمه اینھا نشان می دھد که انتقال آب برای شرب کذب محض بوده است و حال آنکه انتقال آب برای غیر شرب ممنوع است.

در بدترین شرایط تغییر اقلیم در خوزستان انتقال آب ھای نابودگر کارون انجام می شود

این در حالی است که به دنبال ایجاد تغییرات در شرایط تغییرات اقلیمی، گرمای بی سابقه ھوا و کاھش شدید بارش ھا جلگه خوزستان و چھارمحال بختیاری بیش از ھمیشه به آب و حقابه طبیعی و شرعی خود نیاز دارد. باید در نظر داشت که انتقال آب ھای کارون برای غیر شرب و صنعت و کشاورزی ھیچ توجیه عقلانی و اقتصادی و محیط زیستی ندارد و ھیچ استانداردی برای انتقال آب ھای بین حوضه ای مانند عدم آسیب به مبدا و یا صرفه جویی و جدا سازی آب شرب و بھداشت در مقصد رعایت نشده است و حتی باعث نابودی آب شرب کارون شده است به گونه ای که مردم مسیر کارون آب شرب مناسب ندارند و در خوزستان مردم اھواز و خرمشھر و آبادان آب شرب خریداری می کنند و بخشی از مزارع کشاورزی انان نابود شده است. اما با آب انتقالی کارون شالیزارھا در اصفھان افزایش یافته اند و کارخانه ھای آب بر در یزد و کرمان و اصفھان گسترش یافته اند. ھمه این اقدامات در نھایت بی تدبیری و با نابودی آب کارون و منابع مالی کشور و منابع آب کشور در مناطق غیر ضروری و در زادگاه افراد با نفوذ اتفاق افتاده است، در حالیکه کشاورزی در مسیر طبیعی کارون اقتصادی تر و برای کشور به مراتب سودآورتر بوده و از سوی دیگر با معیارھای زیست محیطی ھمخوانی داشته و ریزگردھای داخلی خوزستان را به گونه ای چشمگیر کاھش خواھد داد.  

صنایع آب بر باید در سواحل خلیج فارس باشند و نه در مناطق با محدودیت آبی مانند شھرھای فلات مرکزی.

آغاز تونل سوم کوھرنگ در دولت خاتمی بود در حالیکه در آن زمان ھم خانم ابتکار رئیس سازمان محیط زیست کشور بود. ھمچنان امید است با بررسی مجدد طرح ھای ویرانگر انتقال آب و با توجه به شرایط تغییرات شدید اقلیمی در اجرای این طرح ھای ویرانگر که حتی مجوز زیست محیطی ھم ندارند تجدید نظر شده و اجرایشان به صورت دائم لغو شود و نگویند که گذشتگان اشتباه کرده اند؛ درست است مطالعات تونل سوم در دولت ھاشمی رفسنجانی بود و عمده فعالیت آن و آغاز حفاری از دولت خاتمی آغاز شد که اتفاقا در آن دوران معصومه ابتکار رئیس سازمان محیط زیست کشور بود و تا حالا ادامه داشته است و در دولت روحانی با افزایش بودجه تکمیل شده است ودر سه سال گذشته صد در صد تامین اعتبار شده است؛ حال با این بھانه غیر محیط زیستی که این پروژه ھا از گذشته است نباید از لغو این پروژه جلوگیری کرد. ھمچنین معصومه ابتکار رئیس سازمان محیط زیست کشور در مورخ 6 مرداد 1395 در خوزستان اعلام کرد که تونل سوم کوھرنگ(بیرگان) مجوز زیست محیطی ندارد و مردم بیرگان و خوزستان و دوست داران واقعی محیط زیست که با نابودی محیط زیست و انتقال آب ھای افراطی بین حوضه ای مخالف ھستند خواھان لغو دائم این پروژه ویرانگر در بدترین تغییرات اقلیمی ھستند که در حال حاضر زمین مردم بیرگان و  آب سرشاخه کارون را غصب کرده است و از خانم ابتکار می خواھند تا با نامه ای به قوه قضائیه دستور لغو دائم تونل سوم کوھرنگ را صادر کنند تا قوه قضائیه این پروژه را برای ھمیشه نابود کند و حقوق از دست رفته مردم منطقه بیرگان و بخشی از آب که ھنوز نابود نشده به مسیر شرعی و طبیعی و خدادادی خود که در راستای حکمت الھی و نظم طبیعت است، برگردد.

یادداشت: کرامت حافظی، فعال محیط زیست خوزستانی