هراس منطقه ای از توافق هسته ای ایران

به گزارش خبرگزاری برنا، امید هسته ای نوشت: دینا اسفندیاری کارشناس در مرکز مطالعات علوم و امنیت در کالج کینگ لندن و آرین طباطبایی استادیار دانشگاه جورج تاون در یک تحلیل جامع بین المللی که در نشریه نشنال اینترست به چاپ رسیده است با دیدی تئوریک و ملهم از نظریات واقع گرایانه در ادبیات روابط بین الملل معتقدند توافق نامه هسته ای سبب پدید آمدن بزرگترین فرصت برای جامعه بین المللی به منظور تحت تأثیر قرار دادن تصمیم گیری های سیاست خارجی ایران در قبال منطقه در آینده است:

ترس منطقه ای از دست یابی به توافق نامه جامع هسته ای با ایران سبب شده برخی از بازیگرانی که شراکت آنها بعید به نظر می رسید، با یکدیگر در یک ردیف قرار گیرند. گفته می شود مقامات دولت عربستان سعودی در محافل خصوصی به منظور همکاری با رژیم اسرائیل به منظور جلوگیری از هسته ای شدن ایران ابراز تمایل کرده اند و این در حالی است که در ظاهر و به صورت همزمان آنها به طور رسمی از انتشار خبرهایی در ارتباط با دست یابی به توافق اولیه بین تهران و قدرت های جهان استقبال کرده اند.

برکسی پوشیده نیست که همسایگان ایران در خلیج فارس و همچنین اسرائیل از دست یابی به توافقی بر سر برنامه هسته ای ایران سود نمی برند. آنها از این موضوع هراس دارند که دست یابی به توافق هسته ای راه را برای ایران به قدرت منطقه ای هموار می کند و به تهران قدرت بیشتری در منطقه خاورمیانه می دهد و در عین حال سبب خواهد شد واشنگتن تعهدات خود را در قبال هم پیمانانش در منطقه خلیج فارس و همچنین در قبال رژیم صهیونیستی کم اهمیت بشمارد.

این در حالی است که می توان جدیدترین سخنان آیت الله علی خامنه ای رهبر انقلاب ایران را به عنوان دلیلی بر احتمال تعامل بیش از پیش ایران و آمریکا پس از دست یابی به توافق نامه نهایی تلقی کرد . رهبر معظم انقلاب خاطرنشان کرده است در حالی که گفت وگوها تنها بر موضوع هسته ای متمرکز است ، این گفت وگوها می تواند آزمونی در این باره باشد که آیا پس از تکمیل این روند احتمال تعامل بیشتر وجود دارد یا خیر.

اما چه توافق جامع هسته ای بین ایران و قدرت های جهان حاصل شود و چه این اتفاق رخ ندهد، ایران کشوری است که می توان در منطقه خاورمیانه بر روی آن حساب کرد. دست یابی به توافق نامه جامع هسته ای همان طور که آقای صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در یک برنامه تلویزیونی ذکر کرد عملا چیزی از 'ظرفیت های' هسته ای ایران کم نمی کند و راه را برای تعامل سازنده ایران با قدرت های منطقه ای و بین المللی هموار می سازد.

کشورهای عربی حوزه خلیج فارس از این موضوع بیم دارند که در صورت حصول توافق هسته ای با ایران، آنها نادیده گرفته خواهند شد و این توافق سبب ایجاد فضای گسترده تری برای مانور ایران و نفوذ و تأثیر گذاری بر منطقه خاورمیانه خواهد شد. در مجموع از نظر عربستان سعودی، این موضوع با تحولات داخلی اخیر و تغییرات در خاورمیانه همراه شده است، تغییراتی که به نفع کشورهای عربی نیست.

در عین حال باید به این موضوع اشاره کنیم که ایران در حال حاضر ایران وضعیت ئواستراتژیک و ژئوپلیتیک یگانه ای در خاورمیانه دارد، در حقیقت، در حالی که دیگر کشورهای منطقه محتاطانه در این باره عمل می کنند، تهران فعالانه در مبارزه با شورشیان داعش مشارکت دارد و از این اقدام به عنوان سکویی برای خود استفاده می کند. تحولات اخیر در یمن همچنین سبب پیچیده تر شدن بیش از پیش اوضاع شده است.

کابوس نادیده گرفته شدن از سوی آمریکا - تضمین کننده امنیت کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و هم پیمان آنها - موضوع جدیدی نیست. در حقیقت برخی می گویند این موضوع برای هم پیمانی بین آنها امری اساسی است.

رژیم صهیونیستی نیز درباره دست یابی به توافق نامه جامع هسته ای با ایران ابراز نگرانی کرده است. بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم اسرائیل مذاکره کنندگان آمریکایی و شرکای آنها را به « متوقف کردن » تلاش ها در زمینه برنامه هسته ای ایران متهم می کند. او در سخنرانی خود در کنگره آمریکا اعلام کرد دست یابی به توافق هسته ای با ایران«تنها سبب تضمین در این باره خواهد شد که ایران نمی تواند به تسلیحات هسته ای دست یابد .» نتانیاهو در تبلیغات انتخاباتی خود نیز اعلام کرد اگر آمریکا چنین کاری انجام دهد اسرائیل نمی تواند به موجودیت خود ادامه دهد. در ویدئوی کمپین انتخاباتی نتانیاهو آمده است؛ دیوید بن گوریون نخستین نخست وزیر پیشین این رژیم به خوبی می دانست که نباید به آمریکا گوش دهد و از این رو نتانیاهو نیز باید همین کار را انجام دهد.

این راهبرد دستاوردهای بسیار کم و در عین حال هزینه های زیادی برای رژیم صهیونیستی در پی دارد. در حال حاضر، روابط نتانیاهو با کاخ سفید تیره شده است . مناقشه میان آنها به صورت فزاینده ای آشکار شده است: سوزان رایس مشاور امنیت ملی کاخ سفید سخنرانی نخست وزیر رژیم اسرائیل را در کنگره آمریکا « مخرب » توصیف کرد. این در حالی است که جان کری وزیر امور خارجه آمریکا نیز قضاوت نتانیاهو را درباره جنگ عراق و توافق نامه موقت هسته ای زیر سوال برد. برخی در حال حاضر در این باره نگرانند که اختلاف نظر بین آمریکا و رژیم اسرائیل بسیار فزاینده است.

در همین حال، در حالی که هم پیمانان آمریکا در منطقه خاورمیانه بر جلوگیری از دست یابی به توافق هسته ای بین ایران و قدرت های جهان متمرکز شده اند ، تهران به تحکیم دستاوردهای خود در منطقه ادامه می دهد.

توافق هسته ای عامل تعیین کننده در نقش منطقه ای ایران نیست. ایران تقریبا کشوری مسلط در خاورمیانه محسوب می شود. ایران یک شریک بالقوه قدرتمند و غنی از منابع و همچنین کشوری بزرگ در آنچه که می توان آن را منطقه ای بی ثبات توصیف کرد ، محسوب می شود.

جمعیت ایران نیز زیاد و دو برابر جمعیت عربستان سعودی است. اما شاید موضوع مهمتر - هم در داخل و هم در خارج از منطقه - آن است که تهران ظرفیت لازم را دارد تا بتواند به دستور کار بین المللی به صورت جدی تبدیل شود.

در حال حاضر، منافع راهبردی آمریکا و ایران درباره برخی موضوعات کلیدی از قبیل مبارزه علیه شورشیان داعش و دوران پس از اتمام مأموریت آمریکا در افغانستان؛ در یک ردیف قرار گرفته است. ظهور شورشیان داعش در عراق - در همسایگی ایران – نشان می دهد تهران تنها بازیگری باشد که تمایل و همچنین قابلیت اعزام نیروهای زمینی را به عراق در صورت درخواست بغداد، دارد. در افغانستان، عربستان سعودی یکی از سه کشوری است که گروه طالبان را به عنوان یک دولت رسمی به رسمیت شناخته است . اما ایران همانند واشنگتن همچنان خواهان از بین رفتن طالبان است.

هیچ کسی نمی گوید آمریکا و ایران باید در قبال یکدیگر به سیاست های قبل از سال 1979 باز گردند. اما دو کشور باید - زمانی که منافع شان در یک راستا قرار می گیرد - با یکدیگر همکاری کنند . موفقیت عملیات آزادسازی تکریت از دست شورشیان داعش یکی از نمونه های هماهنگی محدود بین آمریکا و ایران محسوب می شود.

در نهایت باید بگوییم که، توافق نامه جامع هسته ای سبب تسهیل روند چنین هماهنگی هایی خواهد شد. در مجموع باید گفت در صورت دست یابی به توافق نامه جامع هسته ای تعامل بیش از پیش ایران با آمریکا قابل پیش بینی است. اما در شرایط کنونی، تهران به این توافق برای قدرتمند شدن و تقویت موضع خود در منطقه نیازی ندارد. در حالی که بازیگران منطقه ای در تلاش برای ایجاد اخلال در روند دست یابی به توافق هسته ای بین تهران و گروه پنج بعلاوه یک با هدف تضعیف ایران هستند اما تهران در حال تقویت حضور و نفوذ خود در منطقه است.

این موضوع سبب خواهد شد آنها بر این باور باشند که توافق نامه هسته ای سبب پدید آمدن بزرگترین فرصت برای جامعه بین المللی به منظور تحت تأثیر قرار دادن تصمیم گیری های سیاست خارجی ایران در قبال منطقه در آینده شده است.