لرستان مخزنی از ورزش‌های بومی و محلی/ «دال پلان» محبوب‌ترین ورزش لرها

به گزارش خبرگزاری برنا از لرستان؛ جاذبه زندگی روستایی به عناصر مختلفی وابسته است که یکی از این عناصر ورزش‌های بومی و محلی است.

وسعت پهناور ایران و گوناگونی اقوام آن باعث تنوع سنن و رسومات بسیاری شده که این تکثر و تنوع ورزش‌های بومی و محلی را از سطح ایلات کوچ‌نشین تا روستاهای اسکان یافته و حتی محلات شهرهای قدیمی نیز در برمی‌گیرد.

شواهد نشان دهنده قدمت و ریشه‌های عمیق ورزش ها در سطح زیست اقوام و جوامع محلی است که از منظر محققان خواستگاهی آیینی داشته و اگر چه برخی از آنها دیگر از بین رفته یا کمرنگ شده لیکن هنوز جاذبه خود را برای مردم امروز حفظ کرده و می‌توان روی آنها سرمایه‌گذاری کرد.

اقوام زاگرس و البته لرستان به‌خاطر بار سنگینی از هویت بومی و تاریخ کهن، از جمله مناطقی از پهنه ایران محسوب می‌شوند که بسیاری از ورزش‌های بومی و محلی را در فرهنگ کهن خود حفظ کرده‌اند.

یک مردم‌شناس به خبرنگار برنا می‌گوید: در کوهستان‌های زاگرس اقوام و قبایل کهن زیادی در طی هزاره‌ها و قرن‌ها زندگی کرده‌اند که این قومیت‌ها هرکدام به نوبه خود نشانه‌های بسیاری از سنن و رسومات خود را در این حوزه تمدنی و فرهنگی مهم غرب کشور برجای گذاشته‌اند که بدون شک بازی‌های محلی و بومی را در بافت اجتماعی ایلات زاگرس  نیز در برمی‌گیرد.

محمد امیریان افزود: الان بسیاری از نشانه‌های مردم‌شناسی، سنن و البسه و آداب و رسوم ایلات لرستان ریشه‌های تاریخی و باستایی دارد به همین تربیت می‌توان گفت ورزش‌های بومی و محلی در لرستان نیز از همین قدمت برخوردارند و چون زندگی اقوام و قبایل کهن در عهد باستان جنبه اعتقادی و اسطوره‌ای داشته است لذا ورزش‌های بومی و محلی نیز خود نشانه‌ای از ارتباط مستقیم با باورهای اسطوره‌ای و مذهبی آن اعصار بوده است.

یک کارشناس ارشد تربیت بدنی در این خصوص  به برنا می‌گوید: بازی‌های بومی و محلی قدمتی به اندازه تاریخ  سرزمین‌ها دارند اما اکنون در کشاکش زندگی روزمره و پیشرفت علم و تکنولو‍ژی رو به فراموشی هستند و بعضی‌ها هم به خاطره‌ها سپرده شده‌اند.

 مجتبی مرادی یادآور شد: این بازی‌ها که به اهداف مشخص شده طراحی گردیده اما بیشترشان در آستانه فراموشی‌اند، زندگی مدرن باعث دوری از بازی‌های محلی و بی‌تحرکی و شیوع انواع بیماری‌ها حتی در جوامع روستایی شده است.

یک ورزشکار روستایی  معتقد است: برگزاری جشنواره‌های ورزشی به ویژه ورزش‌های بومی محلی یکی از مهمترین راهکارهای ترویج ورزش در سطح روستاهاست که با توجه به ورزش‌هایی که در سطح کشور بصورت مشترک هستند می‌توان دستمایه جشنواره‌ها و مسابقات متنوعی در سطح روستاها باشند.

مروت شرفی نصیری که ریاست هیات ورزش های روستایی پلدختر را نیز برعهده دارد به برنا بیان می‌کند: خواستگاه ورزش از روستاهاست و خیلی از قهرمانان ما از دل همین روستاها بر آمدند و برای خود و کشور افتخار آفرینی می‌کنند لذا چنانچه امکانات لازم در روستاها تهیه شود می‌توان با برنامه‌ریزی بهتر ورزش‌های قهرمانی را توسعه داد و به یکی از قطب‌های برتر کشور تبدیل نمود.

نصیری در خصوص تنوع ورزش‌های بومی محلی در لرستان نیز بیان می کند: ورزش‌های روستایی در لرستان از تنوع گوناگونی برخوردارند که هر کدام ظرفیت تبدیل شدن به یک ورزش ملی و حتی بین‌المللی را دارند از طرفی این ورزش‌ها آنچنان زیاد هستند که باید یک جشنواره چند روزه برای برگزاری همه آنها در نظر گرفت و برگزاری همه آنها با هم  در ظرف زمانی یک روزه نمی‌گنجند.

 به گفته این ورزشکار روستایی دال پلو، کلاورونگی، جوزو، چال پشکلی، کوشک، قووه، هیلو، گلوماه، کرون، زرمشتکی، زوروصافونه، اله‌چو، گرزو، قیقاج سواری و...از جمله ورزش‌های بومی و محلی در لرستان محسوب می‌شوند که با اینکه در فرهنگ شهرنشینی امروز  کمرنگ شده‌اند ولی  جاذبه خود را در حافظه مردم لر حفظ کرده و لااقل در جشنواره‌های روستایی به خوبی برگزار می‌شوند.

نصیری بیان می‌کند: البته دال پلان مهمترین ورزش بومی لرستان است که هنوز در میان مردم لرستان محبوبیت خودرا حفظ کرده است و الان در تفرجگاه های استان توسط مردم لر انجام می‌شود.

 او یادآور می‌شود: این ورزش بسیار ساده است و باعث افرایش قدرت بدنی در افرادی می‌شود که به طور مداوم به آن بپردازند و جزو لاینفک جشنواره‌های ورزش‌های بومی در لرستان و استان‌های همجوار لرستان است.

نصیری می‌گوید: این ورزش به وسیله سنگ انجام می‌گیرد به‌طوریکه در این بازی چند نفر به دو دسته تقسیم می‌شوند که معمولاً دو دسته سه نفری یا بیشتر می‌باشند. هر دسته به‌فاصله ۱۰ الی ۲۰ متر دورتر از یکدیگر و روبروی هم قرار می‌گیرند. هر دسته در جایی که ایستاده‌اند سه عدد سنگ به عنوان هدف که هر یک تقریباً بطول ۲۵ و به عرض ۱۵سانتیمتر  می‌باشد طوری در محل خود (روبروی دسته مقابل) پشت سر هم قرار می‌دهند که فاصله سنگ‌ها یک متر باشد و این سنگ‌ها را بصورت عمودی در یک خط مستقیم در زمین فرومی‌کنند که راست بایستد؛ بنابراین اکنون هر دسته سه عدد سنگ خود را که به آن «دال» یا هدف می‌گویند، در کنار خود و روبروی سه دال  دسته مقابل قرار داده‌اند که حدوداً بفاصله ۱۰ الی ۲۰ متر دورتر از آنها و روبرویشان ایستاده‌اند.

او ادامه می‌دهد: اکنون دسته‌ای که بازی را شروع می‌کند می‌بایست هر نفر یک سنگ که به وزن و اندازه توانایی جسمی او می‌باشد به طرف دال‌های دسته مقابل پرتاب نماید. البته اندازه سنگی را که به طرف دال‌ها پرتاب می‌کنند اختیاری است اما معمولاً این سنگ‌ها را به اندازه دو مشت و به شکل کروی یا بیضی انتخاب کرده بسوی هدف‌ها پرتاب می‌نمایند.

به گفته نصیری اگر دسته‌ای بتواند با پرتاب سنگ در یک دور بازی هر سه دال دسته مقابل را بیندازد و دسته مقابل با پرتاب سنگ نتو انسته باشد حتی یک دال از آنها را بیندازد، این خود یک «مره» (یکدور بازی) حساب می‌شود و اگر پنج بار هر سه دال دسته مقابل را به همین صورت بیندازند پنج «مره» محسوب می‌گردد که همان یکدور کامل است و این دسته برنده بازی است.؛ حال ممکن است دسته مذکور با دور غیر کامل برندهٔ این بازی شوند که آن عبارت است از ۱۰ «تیل (نیم یا نصف). بنابراین هر مره دو برابر تیل است و برنده شدن در ۱۰ تیل به اینصورت است که اگر دسته‌ای هر سه دال حریف مقابل را انداخته باشد و حریف مقابل هم یک یا دو دال از سه دال دسته مذکور را بیندازند این دسته، برنده یک تیل می‌باشند؛ و اگر به همین صورت بازی ادامه پیدا کند بعد از برنده شدن ۱۰ تیل بازی را برده‌اند.

نصیری در ادامه تشریح این بازی اضافه می کند: بیشتر مواقع ممکن است دسته‌ای با چند مره و چند تیل بازی را ببرد، به این صورت که مثلاً با ۲ مره و ۶ تیل، یا ۳ مره و ۴ تیل، یا ۴ مره و ۲ تیل بازی را ببرند. در هر صورت اگر یک مره تمام شود جای دو دسته عوض نمی‌شود اما اگر یکدور بازی با یک تیل تمام شود هر دو دسته محل خود را با یکدیگر عوض می‌کنند؛در این بازی اگر یک نفر از دسته‌ها با پرتاب سنگ یک دال از حریف مقابل را بیندازد در همان یکدور می‌بایست یک سنگ اضافه بعنوان جایزه پرتاب کند؛ و اگر دو دال از حریف مقابل انداخته باشد در همان دور می‌تواند دو سنگ دیگر پرتاب نماید؛ اگر یکنفر از دسته‌ای به تنهائی و با بردن جایزه پرتاب سنگ هر سه دال حریف مقابل را بیندازد و حتی یک دال از دسته خودش افتاده نباشد، به یاران آن یکنفر می‌گویند شما مرده‌اید به این معنا که در دور بعدی حق ندارید سنگی پرتاب نمائید. پس در دور بعدی آن یکنفر مقابل دسته حریف قرار می‌گیرد و می‌بایست در این دور با پرتاب سنگ و انداختن دال‌های حریف، یاران خود را زنده نماید که در اینصورت اگر یکی دو دال را انداخته باشد یاران او هم می‌توانند به طرف دال حریف مقابل سنگ پرتاب نمایند.

امیریان می‌گوید: ورزش دال پلان در حال حاضر محبوب‌ترین ورزش محلی در میان لران است و جنبه ملی نیز به خود گرفته است و ارزش سرمایه‌گذاری برای معرفی را دارد این ورزش ظاهرا خواستگاهی اسطوره‌ای داشته و به گذر فصل ها و آیین باران مرتبط است و به تعبیری از دل دیواره‌های سنگی زاگرس برآمده است به همین دلیل با پرتاب سنگ  در ارتباط است.

 این مردم‌شناس یادآور می شود: دال پلان ظاهرا ورزشی بهاری است و در فصل بهار که جنب و جوش طبیعت در اوج خودقراردارد کوهستان‌های گرمسیری زاگرس از جمله جنوب لرستان دامنه‌های کوهستانی خود را برای مردمی کهن می‌گشاید که  زن و مرد به صورت خانوادگی به این بازی کهن بپردازند.

 مروت نصیری نیز می گوید: زور و صافونه نیز یکی دیگر از ورزش‌های بومی و محلی لرستان است که همان کشتی لری محسوب  می‌شود و در اوقات مختلفی از سال از جمله به وقت بهار در گرمسیر و در میان سبزه‌زارها به خوبی اجرا می‌شده است.

امیری تاکید می کند: یکی از اشیاء  مفرغی   مکشوف در لرستان دو کشتی گیر را نشان می‌دهد که در حال زورآزمایی بایکدیگر هستند و دقیقا شبیه سبک کشتی زور صافونه لری است و قدمت ورزش کشتی در میان لران را نشان می‌دهد.

مجتبی مرادی، کارشناس ارشد تربیت بدنی، عنوان می کند: تمامی بازی‌های بومی و محلی، هدفمند است. این بازی‌ها قابلیت اجرا در کمترین فضا را دارند. سهل‌الوصول بوده و با کمترین امکانات قابلیت اجرا دارند. به گروه سنی و جنسیت خاصی تعلق ندارند. در تمام فصول مختلف سال و فواصل شبانه‌روز انجام می‌شوند (بازی‌های روزانه، شبانه) و کمک شایانی به شناسایی، احیاء و ترویج فرهنگ و رسوم اقوام مختلف ایرانی از طریق بازی می‌کند.

به هر روی اینکه بازی‌های بومی و محلی به آن شکل اولیه و گذشته خود که در میان ایلات و روستاها و قبایل بومی تجربه می‌شده‌اند نمی‌توانند در حیات شهری امروز اجرا شوند دلیلی برانکارشان نیست بلکه می‌توان از ظرفیت آنها در پیشبرد مهارت آموزی و اهداف ورزشی در زیست جدید جوامع بهره برد چون بازی‌های بومی محلی همچنان ویژگی‌های ثابتی که انگیزه ورزش را در انسان بیدار می‌کند و آدمی را به تحرک وا می‌دارد در خود حفظ کرده‌اند و لرستان از این حیث مخزنی از ورزش‌های و بومی و محلی است که هر کدام به نوبه خود شرحی طویل دارد.