نگرشی تازه به نیروهای خشونت در جهان با «خشونت و پنج نگاه زیرچشمی» اسلاوی ژیژک

گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، ژیژک با دستمایه قرار دادن تاریخ، فلسفه، کتاب‌ها، فیلم‌ها، روان‌پزشکی لکان و لطیفه‌ها به بررسی شیوه‌های فهم و بدفهمی خشونت می‌پردازد.

اسلاوی ژیژک متفکری زنده و شناخته شده در عالم نظریه انتقادی است. او فعالیتهای چشمگیری در زمینهٔ نظریهٔ سیاسی، نظریه فیلم و روانکاوی نظری داشته‌است. شهرت ژیژک برای احیای روانکاوی ژاک لاکان برای یک خوانش جدید از فرهنگ عامه است. او رسالات گوناگونی دربارهٔ موضوعات گوناگون نگاشته‌است. موضوعاتی چون جنگ عراق، بنیادگرایی، سرمایه‌داری، رواداری، حقیقت سیاسی، جهانی‌سازی، سوبژکتیویته، حقوق انسانی، لنین، اسطوره، فضای مجازی، پسامدرنیسم، چندفرهنگ‌گرایی، پست مارکسیسم، آلفرد هیچکاک و دیوید لینچ.

از او نمی توان به عنوان ادامه دهندۀ مکتب فرانکفورت نام برد ولی بی شک می توان او را یک فیلسوف انتقادی دانست. مانندِ « میهالو مارکویچ» از اعضای مکتب پراکسیس  اتفاقاً در زادگاه خودِ ژیژک «یوگسلاوی»، یا متفکرانی نظیر « دکتر لینگ»، « ارنست بکر»، «روبرتو یونگر»، «پائولو فریره» که هر یک در مکتب انتقادی قلم می زدند ولی هیچ یک را نمی توان عضو مکتب فرانکفورت دانست. او در لیوبلیانا به دنیا آمد و دکترای فلسفه‌اش را از دانشگاه لیوبلیانا دریافت کرد. در سال ۱۹۹۰ به عنوان کاندیدای ریاست جمهوری از سوی حزب لیبرال دموکرات اسلوونی معرفی شد.

از همین رو، «گفتمان وی در باب خشونت به نحوی از انحاء وام دار یکی از شخصیت های مجهول نظریه انتقادی، یعنی « والتربنیامین» است، که اتفاقاً  اگرچه دوستی بسیار نزدیک هم با یکی از بنیان گذاران مکتب فرانکفورت « تئودور آدرنو» داشته و بسیاری از کتب و نوشته‌های او توسط همین مکتب منتشر شده، او را نیز نمی توان عضو مکتب فرانکفورت قلمداد کرد.»

به گفتهٔ ژیژک خشونت سه شکل دارد: کنشگرانه (جنایت، ارعاب)، کنش پذیرانه (نژادپرستی، نفرت پراکنی، تبعیض) و سیستمی (تأثیرات فاجعه بار نظام های اقتصادی و سیاسی)؛ و غالباً یکی از شکل های خشونت مانع از دیده شدن دیگر شکل های آن می شود و بدین ترتیب مسائل پیچیده ای پدید می آید.

آیا پیدایش سرمایه داری و در واقع تمدن بیش از آن که جلوی خشونت را بگیرد سبب خشونت نمی شود؟ آیا مفهوم سادهٔ «همسایه» آبستن خشونت است؟ آیا ممکن است شکل مناسب اقدام بر ضد خشونت در زمانهٔ ما صرفاً تعمق و اندیشیدن باشد؟

ژیژک از این پرسش ها و پرسش های دیگری که به همین اندازه اندیشمندانه است، آغاز می کند و در اثری که جایگاه او را به عنوان یکی از پردانش ترین و فتنه انگیزترین اندیشمندان دوران نو تحکیم خواهد کرد به بحث دربارهٔ خشونتِ سرشته شده در ذات جهانی شدن، سرمایه داری، بنیادگرایی، و زبان می پردازد.

کتاب «خشونت» و پنج نگاه زیرچشمی اثر اسلاوی ژیژک با ترجمه «علی رضا پاکنهاد» در ۲۱۰ صفحه با قیمت ۲۲۰ هزار ریال از سوی نشر نی به چاپ هشتم رسیده است.

بخشی از کتاب:

داستانی قدیمی درباره کارگری وجود دارد که گمان دزدی درباره او می رفت: هر روز عصر وقتی کارخانه را ترک می کرد چرخ دستی ای را که با خودش می برد به دقت می گشتند. نگهبانان نتوانستند چیزی پیدا کنند. چرخ دستی همیشه خالی بود. سرانجام کاشف به عمل آمد که کارگر یاد شده خود چرخ دستی ها را می دزدیده است... 

اگر تاملات ریز و درشتی که در ادامه درباره خشونت ( ۱) می خوانید یک مضمون وحدت بخش داشته باشد این است که درباره خشونت هم تناقض نمای مشابهی وجود دارد. در پیشانی اذهان ما اقدامات جنایت آمیز و تروریستی، ناآرامی های مدنی و ستیزهای بین المللی نشانه های آشکار خشونت هستند. ولی باید بیاموزیم که یک گام عقب رویم و خودمان را از کشش هوش ربای این خشونت « کنشگرانه » ( ۲) آشکار ــ خشونتی که یک کنشگرِ آشکارا قابل تشخیص به اجرا می گذارد ــ رها سازیم. باید فراز و فرود پس زمینه ای که این گونه فوران های خشونت را پدید می آورد بشناسیم. با یک گام پس رفتن می توانیم خشونتی را تشخیص دهیم که قوام بخش همان تلاش هایی است که برای مبارزه با خشونت و ترویج تساهل به عمل می آوریم. 

نقطه آغاز و شاید حتی اصل موضوعه کتاب حاضر همین است: خشونت کنشگرانه صرفا نمایان ترین ضلع مثلثی است که اضلاع ناپیداترش دو نوع خشونت کنش پذیرانه ( ۳) است. نخست، خشونت « نمادین » ( ۴) را داریم که در زبان و قالب های آن ــ همان که هایدگر « قرارگاه هستی ما » ( ۵) می خواند ــ تبلوریافته است. همان گونه که جلوتر خواهیم دید این خشونت تنها در نمونه های آشکار ــ و بسیار بررسی شده ــ برانگیختگی و مناسبات سلطه اجتماعی که در قالب های گفتاری عادت شده مان بازتولید می شوند در کار نیست بلکه شکل بنیادی تری از خشونت هم وجود دارد که باز هم به زبان در معنای دقیق کلمه یعنی به تحمیل جهان معینی از معانی توسط زبان بازمی گردد. دوم، خشونتی هم وجود دارد که آن را « سیستمی » ( ۶) می خوانیم: همان پیامدهای غالبا فاجعه باری که عملکرد بی تلاطم نظام های اقتصادی و سیاسی ما به بار می آورد.