چرایی کاهش مشارکت مردمی در انتخابات/ مشارکت حداقلی، اقبال حداکثری

به گزارش خبرنگار سیاسی خبرگزاری برنا؛ پیش از انتخابات، محمود صادقی، نماینده مردم تهران در مجلس، با اشاره به اعتراضات مردمی پس از تغییر قیمت بنزین در این کشور و تاثیر آن بر انتخابات گفته بود: «اصلاح‌طلبان با برنامه‌ریزی و ایجاد شورای عالی سیاستگذاری قصد داشتند مشارکت فعال داشته باشند اما حوادث اخیر در کشور مردم را عصبانی کرد و عاملی شد که بسیاری از اصلاح طلبان که امید به ثبت نام کردن آنها بود، به این دلیل که مجلس بسیار تضعیف شده است، برای انتخابات ثبت نام نکنند.»

ثبت نام انتخابات مجلس یازدهم؛ حضور و غیاب چهره‌های سیاسی

انتخابات یازدهمین مجلس شورای اسلامی،‌ با آغاز ثبت‌نام داوطلبان در روز 10 آذر‌، رسما کلید خواهد خورد. داوطلبین از هر دو جناح و بعضا به صورت مستقل در وزارت کشور و فرمانداری‌های سراسر کشور روند ثبت‌نام را انجام دادند.

بر اساس آمار اعلام شده از سوی وزیر کشور، حدود ۱۴ هزار نفر در سراسر ایران برای شرکت در رقابت‌های انتخاباتی مجلس ثبت‌نام کردند. محمدرضا عارف و علی لاریجانی، رئیس فراکسیون امید و رئیس مجلس دهم، از غایبان بزرگ ثبت نام برای انتخابات مجلس یازدهم محسوب می‌شدند. به‌رغم اینکه اخبار تائید نشده‌ای از دعوت محمدرضا خاتمی از اصلاح‌طلبان برای ثبت نام در انتخابات شنیده می‌شد اما چهره‌های شاخص این جریان تمایل چندانی برای ثبت نام از خود نشان ندادند.

عبدالله ناصری، فعال سیاسی اصلاح طلب، در اینباره گفته بود: «با وجود درخواست رئیس دولت اصلاحات، برخی از شخصیت‌ها حاضر به نامزد شدن نشدند و دلیل آن‌ها نیز این بود که علاوه بر نظارت استصوابی که همواره مانعی برای حضور اصلاح‌طلبانه با وزن واقعی‌شان است، دیگر از نگاه مردم مجلس فاقد کارکرد است.»

از سویی دیگر محمد حسینی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت دهم، صادق خلیلیان و محمد عباسی، وزیران جهاد کشاورزی و ورزش و جوانان دولت دهم و فاطمه واعظ‌جوادی، معاون رئیس‌جمهوری در دولت نهم، مسعود زریبافان رئیس بنیاد شهید در دولت دهم، از چهره‌های شاخص نزدیک به محمود احمدی‌نژاد برای شرکت در انتخابات ثبت نام کردند.

ورود 4 درصدی قالیباف در روز آخر ثبت نام علاوه بر انتقادات و حواشی فراوان، گمانه‌ها را برای ریاست او بر مجلس یازدهم تقویت کرد. او که با شعار نواصولگرایی کارزار انتخاباتی خود را از مدت‌ها قبل آغاز کرده بود، از نظر بسیاری از کارشناسان بخت اول ریاست بر بهارستان محسوب می‌شد.

رد صلاحیت‌ها و اعتراضات گسترده به آن

اولین مرحله بررسی صلاحیت‌ها در هیات‌های اجرایی وزارت کشور آغاز شد. «عبدالرضا رحمانی فضلی»،‌ وزیر کشور، اعلام کرد در نخستین دور رد صلاحیت‌ها که در هیأت‌های اجرایی وابسته به وزارت کشور انجام می‌شود، بیش از ۸ درصد داوطلبان رد صلاحیت شده‌اند.

جواد امام، بهرام پارسایی، آذر منصوری، علی شکوری راد، عماد بهاور و علی باقری از شخصیت‌های برجسته رد صلاحیت شده در هیات‌های اجرایی بودند.

این در حالی بود که علیرضا زاکانی با حکم یک سال حبس در این مرحله تائید صلاحیت شد و با طعنه گفت: «مگر می‌شود تائید صلاحیت نشویم؟ آرزو به دل یک عده می‌ماند که ما تائید صلاحیت نشویم.»

 با اعلام نظر شورای نگهبان، رد صلاحیت بسیاری از چهره‌های اصلاح‌طلب و 90 نماینده فعلی مجلس موج انتقادات اصلاح‌طلبان به این شورا آغاز شد.

کدخدایی، سخنگوی شورای نگهبان، با اشاره به انتقادات گفت: «مهم‌ترین دلایل رد صلاحیت‌ها، مفاسد اقتصادی، مفاسد اخلاقی و ضدیت با حاکمیت بوده است.» او همچنین دلیل رد صلاحیت 90 نماینده مجلس را مسائل مالی اعلام کرد.

عباس عبدی در یادداشتی نوشت: «کدام حکم علیه نمایندگان ردصلاحیت شده صادر شده است؟ اگر نشده، شورای نگهبان چگونه به چنین قطعیت قضایی رسیده است؟ مگر می‌توان خارج از فرآیند دادرسی علیه افراد چنین اتهاماتی را زد؟ و اگر پیش‌تر رسیدگی شده، چرا احکام اعلام نمی‌شود؟»

علی تاجرنیا، عضو حزب اتحاد ملت، در گفتگو با خبرگزاری برنا عدم رفتار صادقانه را از مشکلات شورای نگهبان دانست و گفت: «بیان اینکه 90 نماینده در مجلس ردصلاحیت شدند آن هم به دلایل مختلف، این تحریف افکار عمومی است زیرا باید دلایل عدم صلاحیت‌ها، مشخص شود. بخش عمده رد صلاحیت‌ها به دلیل بندهای 1 و 2 و 3 است ولی اینها تفکیک و اعلام نمی‌شود به این دلیل که افکار عمومی تصور کند، بخش عمده‌ای از اینها اقتصادی است.»

علی مطهری، نماینده مردم تهران در مجلس دهم، نیز در یادداشتی با عنوان «سخنی با آقای کدخدایی» گفت که در جلسه‌ای که با شورای نگهبان داشته دلایل رد صلاحیت او نظرات و اظهارات در مورد عدم رفتار خوب با ابراهیم یزدی٬ نهم دی و موضوع حصر اعلام شده است.

سخنگوی شورای نگهبان بر ناکارامدی هیات نظارت بر رفتار نمایندگان تاکید و توئیتی نوشت: «فقدان نظارت در طول دوره نمایندگی از جمله آسیب هایی است که مجلس با آن روبرو است. استمرار نظارت شورای نگهبان در طول دوره ۴ ساله نفی شده و هیات نظارت بر رفتار نمایندگان نیز کار آمدی لازم را ندارد. چنانچه برای این مهم تصمیمی اتخاذ نشود، بر آسیب پذیری نظام نمایندگی افزوده خواهد شد.»

شورای نگهبان به داوطلبین رد صلاحیت شده فرصت داد تا اعتراض خود را به این شورا اعلام کنند. نظر نهایی شورای نگهبان روز 22 بهمن و همزمان با سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی اعلام شد. همین امر نیز انتقادات فراوانی در پی داشت، از نظر منتقدین داوطلبینی که در روز 22 بهمن مجددا تائید صلاحیت شدند، فرصت کافی برای تبلیغات و ارائه برنامه‌های خود در اختیار نداشتند.

«وحدت» حلقه مفقوده‌ اصولگرایان

هرچند از سوی اصولگرایان ادعا می‌شود چند دستگی بین‌ آنها وجود ندارد اما واقعیت‌ها و رخدادهایی که در گذشته و این انتخابات رخ داد، نمایانگر این بوده که اصولگرایان، فردی را در جریان اصولگرایی به عنوان رهبر این جریان ندارند تا اینکه بخواهند بر سر آن به توافق و وحدت، برسند.

پیش از شروع روند انتخابات آقا تهرانی، دبیرکل جبهه پایداری، گفته بود که به ائتلافی که در آن پدرسالاری باشد ورود نخواهند کرد.

ناصر ایمانی، فعال سیاسی اصولگرا، درباره جبهه پایداری به برنا گفته بود: «این‌که ما جزو سیستم و مکانیزم دستوری آن‌ها قرار بگیریم شاید ممکن نباشد اما ما فکر می‌کنیم می‌توانیم، وحدت را میان همه نیروهای انقلابی ایجاد کنیم و طرحی برای این موضوع نیز داریم. لیکن تا آن‌جا که ممکن باشد حرکت در مسیر وحدت، مدنظر ما است اما به شرطی که مسیر منتهی به شکست نباشد.»

اما وحدت مورد نظر اصولگرایان در انتخابات مجلس یازدهم حاصل نشد و اختلافات بر سر بستن لیست و سرلیست اصولگرایان، بالا گرفت.

اصولگرایان از ماه ها قبل از انتخابات با وعده وحدت و انسجام خود را برای انتخابات آماده می‌کردند اما کمی با کنار گذاشته شدن تعداد زیادی از داوطلبان و چهره‌های سرشناس اصلاح‌طلب از سوی شورای نگهبان، دعوای درون گروهی اصولگرایان به نهایت خود رسید و آنها به جای کری خوانی برای رقیب خود یعنی اصلاح‌طلبان، به دلیل عدم حضور آنها، به گفته محمد مهاجری در حال دریدن خود بودند.

این فعال رسانه‌ای اصولگرا در توییتری به تشدید دعوای اصولگرایان به ویژه بعد از انتشار لیست شورای ائتلاف اشاره کرده و در توییتر نوشته است: «طرفداران قالیباف و جبهه پایداری و این لیست و آن لیست کاندیداها به خاطر اینکه چرا من نیستم و او هست، افتاده‌اند به جان هم و بی آبرویی می‌کنند. اسمشان را هم گذاشته‌اند انقلابی! اما در شب سالگرد پیروزی انقلاب همدیگر را می‌درند. واقعا خاک بر سر ما اصولگراها».

دعوای اصولگرایان بر سر کرسی‌های سبز مجلس و رسیدن به قدرت و سهم خواهی به پایداری‌ها  و قالیبافی‌ها ختم نشد بلکه همزمان با ارئه لیست جداگانه از سوی پایداری‌ها، علاوه بر قالیبافی‌ها، چهره‌های احمدی‌نژادی، عدالتخواهان و اصولگرایان سنتی شامل باهنری‌ها و میرسلیمی‌ها نیز عزم کوچ کردن از شورای ائتلاف کردند و نه تنها بر سر هیچ لیستی، نمی‌توانستند توافق کنند بلکه حتی این دعوا به چند لیسته شدن و چندسرلیسته شدن نیز رسید.

لیست‌های انتخاباتی اصولگرایان یکی پس از دیگری منتشر می‌شد و این روند تا چند روز باقی مانده به انتخابات ادامه داشت.

اصولگرایان پس از چند دور مذاکرات فشرده به لیست نهایی رسیدند. این مذاکرات 30 بهمن و با حضور نمایندگان شورای ائتلاف نیروهای انقلاب اسلامی و جبهه پایداری دنبال شد و پس از حل مشکل اصلی اختلافی، طرفین روی کلیات به توافق رسیده و در نهایت در این نشست لیست نهایی با سرلیستی قالیباف تهیه و تدوین شد.

تلاش اصلاح‌طلبان با داوطلبن حداقلی

رد صلاحیت داوطلبین اصلاح‌طلب باعث شد در این جریان انگیزه کافی برای مشارکت در انتخابات وجود نداشته باشد.

پس از اعلام نظر قطعی شورای نگهبان درباره صلاحیت داوطلبین انتخابات مجلس، شورای عالی سیاست‌گذاری اصلاح‌طلبان که سیاست‌های انتخاباتی این جریان را طرح‌ریزی می‌کند، اعلام کرد که این شورا لیست انتخاباتی نمی‌دهد. در جلسه این شورا به احزاب اصلاح‌طلب اختیار داده شد تا با عنوان حزب خود به دادن لیست و فعالیت انتخاباتی بپردازند.

پس از اعلام نظر قطعی شورای عالی سیاست‌گذاری اصلاح‌طلبان مبنی بر عدم ارائه لیست انتخاباتی در تهران، برخی از احزاب اصلاح‌طلب اعلام کردند که برای ارائه لیست انتخاباتی با یکدیگر ائتلاف خواهند کرد.  

در همین راستا، محمدرضا راه‌چمنی، فعال سیاسی اصلح‌طلب، پیش از فوت بر اثر بیماری کرونا اظهار کرد 12 حزب اصلاح‌طلب که کاندیدا دارند می‌خواهند در قالب ائتلاف  «اصلاح‌طلبان پایتخت» برای تهران فهرستی را معرفی کنند.

حزب کارگزاران پس از برگزاری جلسات متعدد شورای مرکزی و کمیته سیاسی یک فهرست ۳۰ نفره به سرلیستی مجید انصاری منتشر کرد.

از سویی دیگر ۸ حزب اصلاح‌طلب نیز لیست خود را برای انتخابات مجلس یازدهم، منتشر کردند. حزب مردم سالاری، حزب اسلامی کار، مجمع فرهنگیان ایران اسلامی، خانه کارگر، انجمن اسلامی معلمان، مجمع فرهنگیان ایران اسلامی، حزب وحدت و همکاری و حزب آزادی، ۸ حزب اصلاح‌طلب بودند که لیست مشترک و ائتلافی خود برای انتخابات مجلس یازدهم در تهران را منتشر کردند.

به این صورت اصلاح‌طلبان با دو لیست انتخاباتی و با سرلیستی مجید انصاری در انتخابات مجلس یازدهم شرکت کردند.

مجلس یازدهم رکوددار پائین‌ترین مشارکت در انتخابات

انتخابات مجلس یازدهم در شرایط حساسی نسبت به انتخابات‌های دیگر برگزار شد. مشکلات بغرنج اقتصادی و معیشتی، چالش‌های سیاست خارجی، اعتراضات آبان و دی، گرانی بنزین، سقوط هواپیمای اوکراینی و حواشی مربوط به آن و همچنین عملکرد مجلس دهم از عواملی بود که مردم را نسبت به صندوق رای بی‌رغبت کرد.

دو روز پس از رای‌گیری وزارت کشور میزان مشارکت در انتخابات را 42/57 درصد اعلام کرد و به این صورت کمترین آمار مشارکت در انتخابات در 40 سال اخیر به انتخابات مجلس یازدهم تعلق گرفت.

عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور، دلایل مشارکت پایین مردم را تشریح کرد و گفت: «ما هم ورود بیماری کرونا را داشتیم و هم شرایط سیاسی و مسائلی مثل سقوط هواپیما، حوادث آبان و دی را داشتیم و در این شرایط این میزان حضور و مشارکت مردم کاملا قابل قبول است."

در نهایت در تهران محمدباقر قالیباف، سرلیست فهرست وحدت اصولگرایان، با کسب بیش از یک میلیون و ۲۶۵ هزار رای، نامزد اول حوزه انتخابیه تهران شد، این رقم با تعداد آرای نفر شانزدهم لیست امید در انتخابات مجلس دهم برابر است و همین مقایسه خود گواه مسائلی است که شاید به مذاق فاتحان بهارستان خوش، نخواهد نشست.

بیشترین آمار مشارکت با رقم 71 درصد مربوط به استان کهکیلویه و بویر احمد و کمترین آمار مشارکت متعلق به شهر تهران با رقم 26/2 بوده است.

بر اساس اعلام رسمی وزارت کشور مشارکت در حوزه انتخابیه تهران یک میلیون و ۸۴۱ هزار و ۸۹۱ تن برابر با ۲۵ و ۴ دهم درصد بوده است. انوشیروان محسنی بندپی، استاندار تهران، پیش‌تر شمار شهروندان واجد شرایط رای دهی در استان تهران را ۹ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر عنوان کرده و گفته بود که ۲۱ میلیون و ۶۰۰ هزار تعرفه در این استان توزیع شده است.

نفرات اول فهرست وحدت اصولگرایان با 10 تا 12 درصد آرای کل تهران به مجلس راه یافته‌اند و این مسئله نیاز به دقت بیشتری دارد.