اعلام نظر دادگاه لاهه درباره شکایت ایران از آمریکا

به گزارش خبرنگار سیاسی خبرگزاری برنا، دولت جمهوری اسلامی ایران به منظور استیفای حقوق ملت پس از خروج یک جانبه ایالات متحده آمریکا از برجام و نقض قطعنامه 2231 طبق مقررات حقوق بین الملل، در تاریخ 25 تیرماه 1392 شکایتی را علیه این کشور با استناد به نقض مفاد عهدنامه 1955 مودت، روابط اقتصادی و حقوق کنسولی بین دو کشور، نزد دیوان بین المللی دادگستری، به عنوان رکن اصلی قضایی سازمان ملل متحد مطرح کرد.

شکایت ایران از دولت آمریکا به این دلیل صورت گرفت که در عهدنامه 1955 آمده، که هریک از طرفین می توانند اختلافات ناشی از تفسیر یا اجرای این عهدنامه را نزد دیوان بین المللی دادگستری ارجاع دهد. نکته قابل تامل این است که تا به امروز هیچ از یک طرفین در جهت فسخ عهدنامه 1955 مودت، اقدام نکرده و این عهدنامه کماکان معتبر است. این عهدنامه تا زمانی که یکی از طرفین فسخ آن را اعلام نکند، معتبر و باقی خواهد ماند. به همین منظور ایران توانست شکایت خود را در این دیوان به ثبت برساند.

دولت ایران همزمان با ثبت این شکایت از دیوان بین المللی دادگستری درخواست کرد، به دلیل نقض قطعنامه 2231 از سوی آمریکا که نقض صریح و مفاد و ترتیبات عهدنامه 1955 به شمار می آید، با صدور قرار موقت به دولت آمریکا، این دولت را ملزم به توقف اجرای تصمیم غیرقانونی خود تا زمان صدور رای نهایی کند.

از آنجایی که رسیدگی به شکایات در دیوان بین المللی دادگستری طولانی و زمان بر است، هریک از طرفین دعوا می توانند برای حفظ حقوق خود درخواست قرار موقت کنند. دیوان هم براساس ماده 41 اساسنامه خود می تواند به منظور حفظ حقوق تا رسیدگی نهایی تکالیفی را برای طرفین یکی از دعوا تعیین کند.

پیش از این ایالات متحده آمریکا در دعوای مربوط به تسخیر لانه جاسوسی در تهران (1358) و جمهوری اسلامی ایران در دعوای سکوهای نفتی (1371) مبنای شکایت خود را عهدنامه مذکور اعلام کرده بودند و دیوان بر مبنای آن دیوان رسیدگی کرده بود. دولت ایران هم در سال 95 دعوایی را علیه ایالات متحده به دلیل ضبط و توقیف اموال بانک مرکزی به استناد عهدنامه مذکور مطرح کرده که فرآیند آن در مرحله احراز صلاحیت است.

دلیل جمهوری اسلامی ایران برای شکایت از آمریکا

دولت ایران به دلیل پیامدهای منفی نقض قطعنامه 2231، از دیوان درخواست کرد که دستور دهد، دولت آمریکا اقدام غیرقانونی خود را در تاریخ 8 می 2018 را تعلیق و از اعمال تحریم های جدید جلوگیری کند. در صورت پذیرش درخواست، دولت آمریکا باید قراردادهایی را که قبلا اوفک (اداره کنترل دارایی های خارجی وزارت خزانه داری آمریکا) مجوز آنها را صادر کرده از جمله فروش هوایپمایی مسافربری و قطعات آن را به صورت کامل اجرایی کند. همچنین آمریکا باید از هرگونه اقدامی که نهادهای آمریکایی غیرآمریکایی را از فعالیت اقتصادی با ایران بازمی دارد، خودداری کند.

سه سناریو درخواست صدور قرار موقت از دیوان بین المللی دادگستری

اول دیوان پس از بررسی و باتوجه به شرایط و استدلالات به این نتیجه برسد که درخواست مطروحه شرایط لازم برای صدور قرار موقت را ندارد و بنابراین آن را رد می کند.

دوم اینکه به منظور جلوگیری از تشدید اختلافات درخواست هایی را از طرفین داشته باشد مبنی بر اینکه اقداماتی را موقتا انجام دهند. سوم اینکه به منظور حفظ حقوق درخواست کننده صدور قرار موقت از طرف دیگر دعوا درخواست نماید، موقتا اقداماتی را اتخاذ و اجرایی کنند.

صدور قرار موقت برای طرفین دعوا الزامی و لازم الاجرا است. در صورتی که دستور دیوان در هر صورتی از سوی یکی از طرفین اجرایی نمی شود، موضوع به شورای امنیت رفته و قطعنامه صادر می‌شود. همچنین کشورهای مخاطب هم در صورت عمل نکردن به دستور دیوان باید هزینه های سیاسی آن را هم پرداخت کنند، هرچند به نظر می رسد کشورهای ثالث به رای دیوان اهمیت دهند.

نکته قابل توجه این است، اگر درخواست ایران به هریک از موارد مشابه منجر شود به معنای پایان دعوا نیست و رسیدگی به دعوا به صورت معمول ادامه خواهند داشت و زمان بر خواهد بود.

براساس اعلام دیوان بین المللی دادگستری، دیوان قرار خود را در تاریخ 3 اکتبر 2018 برابر با 11 مهرماه سال 1397 صادر می کند.

دولت ایران برای اعلام شکایت علیه آمریکا به موضوع برجام که یک توافق فی مابین بود، اشاره نکرده و تنها به اعمال تحریم ها و خروج یک جانبه این کشور و خساراتی که به کشور وارد می شود، اعلام شکایت کرد.

توجه به این مسئله حائز اهمیت است که در صورت صادر نشدن قرار موقت این مسئله را فتح الفتوح و یا مصیبت عظما ندانیم زیرا رسیدگی به شکایت ایران ادامه خواهد داشت و تیم حقوقی جمهوری اسلامی ایران تا زمان استیفای حقوق ملت ایران به تلاش خود ادامه خواهد داد. تیم حقوقی دولت و وزارت امور خارجه طی مرحله دیپلماسی متحمل سختی هایی شدند تا در نهایت این شکایت در دیوان بین المللی دادگستری مطرح شود.

در اولین جلسه دادگاه لاهه چه گذشت؟

اولین جلسه رسیدگی به شکایت ایران از آمریکا به دلیل تحریم‌های یکجانبه واشنگتن علیه کشورمان در مقر دادگاه لاهه در هلند برگزار شد. طبق اعلام دیوان، ۴ نشست در ۴ روز متمادی (از ۵ الی ۸ شهریور) در لاهه برگزار شد تا درخواست ایران برای صدور قرار موقت علیه آمریکا را بررسی کند.

پس از اعلام شکایت ایران از دولت آمریکا مقامات آنها تنها یک بار نسبت به این موضوع واکنش نشان دادند، این در حالی بود که این موضوع بارها و از سوی حتی افراد غیرکارشناس در ایران اظهار نظر شد.

تنها مقام آمریکایی که به این موضوع واکنش نشان داد، «مایک پامپئو»، وزیر خارجه آمریکا، بود.

او تنها با صدور در بیانیه ای اعلام کرد؛ «شکایت ایران نزد  دیوان بین‌المللی دادگستری تلاشی برای دخالت در حق حاکمیتی آمریکا برای انجام اقدامات قانونی، از جمله بازگرداندن تحریم‌ها است که برای محافظت از امنیت ملی ما ضروری هستند. دادرسی تدوین‌شده توسط ایران، استفاده نابجا از این دادگاه است.»