عاشورا، واقعه ای تکرار نشدنی در تاریخ بشریت /حذف رشته شبیه خوانی از دانشگاه ها، جفایی در حق تعزیه

به گزارش برنا؛ در بخش اول برنامه «شب نشینی» که در آستانه تاسوعا و عاشورای حسینی با حال و هوای محرم بر روی آنتن رفت، ابراهیم گله‌دارزاده رئیس انجمن تعزیه داران کشور به عنوان مهمان اول به روی صحنه آمد.

گله‌دارزاده دو کتاب مهم در زمینه تعزیه و شبیه خوانی را معرفی کرد و گفت: زمینه اجتماعی تئاتر و تعزیه در ایران نوشته جمال ستاری برای نگاه تحلیلی به تعزیه و کتاب مبانی شبیه سازی از داوود فتحعلی بیگی که جنبه آموزشی دارد، برای آگاهی از نحوه اجرای تعزیه با جزئیات بیشتر مناسب است.

وی ادامه داد: تعزیه بخشی از شبیه خوانی و تنها هنر نمایشی جهان اسلام است. هنرمندان فرهنگساز و سنت ساز زیادی در جهان اسلام داریم اما در حوزه نمایشی فقط همین هنر مانده است. تعزیه اگر به خوبی مورد توجه قرار می گرفت می توانست به الگویی برای هنر در کشورهای مسلمان تبدیل شود.

رئیس انجمن تعزیه داران کشور افزود: در دوره صفویه به تعزیه توجه بسیار می شده است و اسناد این دوره هم هنوز موجود است. در دوره زندیه مورد توجه قرار نگرفت اما حیات خود را ادامه داد و در دوره قاجار دوباره به آن توجه شد.

گله‌دارزاده اظهار داشت: امروزه تعزیه در ایران وضعیت خاصی دارد. اگر این هنر یک شخصیت بود حالا بهت زده شده بود. در دانشگاه های ما دیگر درس تعزیه یا نمایش ایرانی یا شبیه سازی وجود ندارد. ایران خواستگاه تنها هنر نمایشی جهان اسلام بود اما درس آکادمیک آن از دانشگاه های ما هم حذف شد.

وی با اشاره به دیگر عوامل موثر در آسیب زدن به هنر تعزیه گفت:  ما زیستگاهمان را عوض کردیم. قبلا گذرها و چهارراه هایی برای برپایی چنین مراسم هایی در سطح شهرها وجود داشت اما حالا این معماری ها از بین رفته است و زیستگاهی که یک ایرانی می تواند هنر خود را به نمایش بگذارد منسوخ شده.

رئیس انجمن تعزیه داران کشور با بیان اینکه نگاه مطلوب به تعزیه از آن دریغ شده تصریح کرد: از علاءالدین قاسمی و امام خوانی او در سریال شب دهم و دیگر افراد توانمند این حوزه از قاره آمریکا تا استرالیا در اغلب کشورها تعزیه خوانده اند. قاسمی در یکی از خاطره هایش می گفت تماشاگران تعزیه هایش با اینکه مسلمان نبوده اند اما شدیدا گریه می کردند. همه بزرگان هنر دنیا سراغ تعزیه را می گیرند اما در ایران این فرزند دارد طفیلی می شود و به خوبی مورد توجه قرار نمی گیرد.

گله‌دارزاده درباره مسابقاتی که در حوزه تعزیه خوانی وجود دارد گفت: جشنواره نمایش های آیینی و سنتی هر دوسال یک بار در کشور برگزار می شود که بخشی از آن مربوط به تعزیه است اما آن هم بضاعتی دارد؛ انجمن ما هم خصوصی است و فعالیت های آن برای سامان دادن به وضع این هنر انجام می شود تا حوزه دانشگاهی و هنری بتواند این کم توجهی را جبران کند و به حیات این هنر تداوم بخشد اما بازهم مستلزم توجه بیشتر است.

وی ادامه داد: تعزیه هنوز زیست طبیعی دارد و مردم، بازاریان و کسبه از آن حمایت می کنند تا به زندگی اش ادامه دهد. شهرداری ها انقدر عجله نکنند که ما ایرانی نباشیم و با این سرعت زیستگاه های هنری را تغییر ندهند.

در بخش دوم برنامه حشمت الله قنبری کارشناس مسائل مذهبی به عنوان مهمان دیگر به روی صحنه آمد. قنبری گفت: برای تبلیغ یا ارائه یا بیان یک پدیده نیاز به شناخت دقیق آن پدیده داریم. ماجرای امام حسین یک تقویم و تاریخ است؛ در یک برهه زمانی مشخص یک شخصیت مهم و معتبر اسلامی از خاندان رسالت اسباب پیدایی یک رخداد شد و این رخداد با آثار و پیامدهایش پس از سیزده قرن جریان پیدا کرده است. فهم اطراف آن به لحاظ ظاهر کار سختی نیست. آن چه اسناد تاریخی بیان می کنند در صحرای کربلا جنگ نبود بلکه یک تلاقی بود چون جنگ آداب خاصی دارد.

وی تصریح کرد: وقتی تعداد افراد یک طرف با صغیر و کبیر به زحمت به صد نفر می رسید اما طرف دیگر بیش از صد هزار نفر بودند این جنگ و نبرد نیست. اما سوالاتی ممکن است در ذهن شکل بگیرد که می تواند راهگشای انسان برای رسیدن به مفاهیم ویژه باشد. اینکه چرا برای مهار یک نفر ده ها هزار نفر با انگیزه بر خودشان لازم می دانند که وارد جنگ شوند و فاجعه بزرگ بی تکراری در حیات بشر رقم بخورد. نکته دیگر این است که اخبار این پدیده هم آنچنان در اختیار ما نیست. مجموع اطلاعات ما شش ماه پایانی زندگی سید الشهدا (ع) است که بیشتر آن هم مربوط به دوران توقف در کربلا و فجایع آن زمان است که گزارش مختصری به شمار می آید.

این کارشناس مذهبی افزود: با وجود اینکه واقعه عاشورا چند ساعت بیشتر به طول نیانجامید اما روی کره خاکی کسی را پیدا نمی کنید که مورخان به اندازه حسین ابن علی به او پرداخته باشند و قلم فرسایی های فراوانی در این باره شده باشد.

قنبری ادامه داد: از بنی امیه چیزی که روایت می شود نمی تواند عمق شرارت و رذالت آن ها را بیان کند. آن ها انسان هایی با ویژگی های منفور خاص و منحصر به فرد بودند که با انگیزه های دینی و با قصد جهاد به امام حسین صدمه زدند. برخی مثل حبیب ابن مسلم ستاد تبلیغاتی بنی امیه بودند که بخش اعظم اخبار را این ها روایت کردند. بخشی زبان حال ها بوده، برخی از روی خواب ها بوده است، برخی مواقع نیز شدت احساس است که این تجمیع و فراوانی اطلاعات ممکن است با خود پدیده متفاوت باشد و باعث شود پدیده ای مهم حذف شود اما با این وجود حقیقت امام حسین (ع) باز هم پرتو افشانی می کند و نسل به نسل منتقل می شود.

وی اظهار داشت: هر مقطعی از تاریخ به یک شناسنامه تبدیل می شود. یک روزگار را ما خودمان تعریف می کنیم و یک روزگار را از ما تعریف می کنند که ممکن است با چیزی که ما می گوییم متفاوت باشد. جنگ گرم و سرد همواره در تاریخ وجود داشته است اما در گذر روزگار تلالو حسین ابن علی (ع) چیز دیگری است؛ شخصیت هایی که در کنار ایشان هستند منحصر به فرد هستند و قابل حذف از تاریخ نیستند. وقتی به پرده عاشورا و کربلا می رسیم نمی توانیم بدانیم کدام شخصیت مهم تر از دیگری است. همه طور طیف انسانی داریم .از خدمتکار ساده داریم تا انسان بزرگ و وارسته ای مانند سید الشهدا (ع)، از طفل صغیر داریم تا پیرمرد. نمیتوان هیچ یک از شخصیت ها را از لحاظ کارکردشان حذف کرد.

کارشناس مسائل مذهبی ادامه داد: یکی از روایات می گوید که علی اصغر در صحرای کربلا در آن شرایط سخت و دشمن بی رحم شش ماهه به دنیا آمد. امام حسین (ع) در آن صحنه نبرد مدام جویای حال همسرشان می شدند و این موضوع تکریم مقام همسری و مادری ایشان را نشان می دهد که در کل تاریخ نمونه ندارد. کسی که فرماندهی کل نیروهای حق را بر عهده دارد توجه و تکریم به خانواده را همپای جهاد در راه خدا می داند و این یعنی نظام الگوی حاکم در واقعه عاشورا.

قنبری اظهار داشت: در همین دنیای کرونایی با وقوع یک سرفه نظم همه چیز بهم می خورد اما امام حسین در آن شرایط سخت هم نظم همه چیز را رعایت می کرد. حرمله تیرسازی زبردست بود؛ صیاد کسی است که تیر را متناسب با هدف خود انتخاب کند، تیر سه شعبه مناسب گلوی علی اصغر (ع) نبود اما آن را که عامل فروپاشی است به خاطر غیض و نفرت و اسکتبارش به گردن علی اصغر (ع) می زند و می شود سند تمام قد کل نهضت عاشورا. در حماسه و فاجعه شخصیت های موجود در واقعه عاشورا قابل تکرار نیستند.

وی گفت: در کربلا خود یزید حضور داشت اما کاری نمی توانست انجام دهد که این قوم انجام نداده باشند. امام حسین (ع) در اوج بحران، دلش برای هدایت عمر سعد می سوخت. فراخوان امام ابدیت دارد یعنی هرکس در مقام انسانیت هدایت امام حسین (ع) را بپذیرد تا ابد از هلاکت دور خواهد ماند.

این کارشناس مسائل مذهبی تصریح کرد: جامعه ای که هنجار و ناهنجارش جا به جا می شود ظرفیت ایجاد هر فاجعه ای را دارد. وقتی انسان ها مسیر را گم می کنند شمشیر باطل بر گردن حق بران می شود و در واقعه عاشورا جای هنجار و ناهنجار را برای مردم تغییر داده بودند تا بتوانند آن ها را بر خلاف امام حسین (ع) برانگیزانند.

قنبری درباره روش های ماندن در مسیر امام حسین (ع) در دنیای امروز افزود: امروز بشر در حوزه تبلیغ و اثر بخشی اجتماعی از نظر ابزار با گذشته خود قابل مقایسه نیست. حالا فضای مجازی ساخته شده است که غلبه بر فضای حقیقی دارد و بر فضای حقیقی تاثیر می گذارد. با وجود تمام تحریف ها و اهانت هایی که دوست و دشمن سعی دارند به واقعه عاشورا وارد کنند اما هنوز هم شخصیت امام حسین (ع) بیش از پیش درخشان است و برای شناختن و ماندن در مسیر ایشان کافی است شخصیت ایشان را مورد بررسی قرار دهیم. باید حسین را از زبان خودش بشناسیم و مستندکافی هم برای بودن در مسیر امام حسین (ع) وجود دارد.

برنامه «شب نشینی» از دوشنبه تا جمعه هر هفته ساعت 23:30 به وقت تهران و 21 به وقت وین بر روی آنتن شبکه جهانی جام جم می رود. محمد سلوکی و عبدالرضا احمدی مجریانی هستند که برای مخاطبان فارسی زبان سراسر دنیا «شب نشینی» را اجرا می کنند و تهیه کنندگان این برنامه نیز کاوه امیری جاوید و یوسف بچاری هستند. در روزهای شنبه و یکشنبه نیز این برنامه ار مراکز استانهای کشور با اجرای مسعود روشن پژوه و به تهیه کنندگی  علی اصغر کاکاوند تهیه و پخش می شود.