تلاش‌ها و تشکیلاتِ امام عسکری (ع) در حبس و حصر

به گزارش برنا؛ در مدت 28سال سن مبارک امام عسکری(ع) که مصادف با حکومت شش تن از خلفای بنی عباس بود، درمحیط تربت نورانی مکتب پیامبر اسلام (ص)، شخصیتی رشد می کند که توان پاسخ به معضلات جامعه شیعی را داراست.

درک شرایط تاریخی درمدت کوتاه شش ساله امامت آن حضرت، بسیار کمک می کند تا تحلیل های عمیق تری از وضعیت جایگاه امامت ارائه شود. چنانکه به نقل ازصفحه 129 کتاب «الغیبه طوسی»، در مدت کوتاه شش ساله امامت آن حضرت که در حبس و حصر و تحت نظر بوده، یکی از خدمتگزاران نقل می کند که امام عسکری(ع) مجبور بودند هر دوشنبه و پنج شنبه خود را به  دارالحکومه معرفی کنند.

در چنین شرایطی اما تاریخ، از قدرت گرفتن شیعه  در عراق آن زمان حکایت می کند. شیعیان علی رغم فشار دستگاه حاکم بنی عباس در سرتاسر عراق عرب و عجم به صورت اقلیت پر قدرتی با یکدیگر و حتی امام خود در ارتباط بودند.

بسیاری از این ارتباط ها ثبت تاریخی شده است. پرسش ها و نقل سوال ها و پیام ها و پاسخ ها از سوی امام (ع)، هم در شرایط سخت ارتباطی با دیگران، از طریق ایجاد شبکه ای از وکلای موثق امام، فعال بوده است.

پس  از شهادت امام رضا (ع) و در زمانه ی حضرات امام جواد و امام هادی وامام عسکری(ع)، شرایط زندگی اهل بیت(ع) از سوی بنی عباس در تنگنایی گسترده قرار گرفت و همین باعث شد تا ائمه اسلام، برای ایجاد تشکیلات ارتباطی گسترده ای برای شیعیان در سرتاسر دنیای اسلام بیاندیشند. این تشکیلات ارتباطی، نوید دهنده یک تحرک عمومی در کنار پذیرش سختی ها و فشارها بود که بعدها در تاریخ به نام « سازمان وکلا» معروف شد.

پیدایش رسمی تشکیلات وکلا و نواب اهل بیت (ع) در بین شیعیان، فرصتی و پیام تمرینی برای  اعلام زمانه غیبت امام دوازدهم  شیعیان (عج) بود. در این روند فعال سازی تشکیلات شیعه، این اندیشه گسترش یافت که می توان در کنار صبر، مقاومت و پایداری همراه با تقیه، از مبنای اصلی مکتب دور نماند. همچنین  وکلا باید از سوی مقام عالی امامت (ع) مورد تایید و وثوق قرار می گرفتند تا راه دریافت اطمینان بخش برای خواص فراهم شود.

شیعیان در ایام امامت امام تحت نظر خود،  یعنی امام عسکری (ع) تقریبا مجبور می شدند که معضلات و مشکلات ناشناخته فکری، عملی و اجتماعی خود را، از طریق وکلای مورد اعتماد امام - که دسترسی خاصی به ایشان داشتند یا در کنار نواب خاص تر  به شاگردی می پرداختند- مورد پرسش قرار داده  و پاسخ های مورد تایید اندیشه امامت را دریابند.

تعلیم شیعیان تحت نظرعالمان مورد اعتماد مقام امامت (ع) از ثمرات شیرین در دوران تلخ حصر امام عسکری (ع) است . تربیت برای رازداری و تلاش برای حفظ هویت واقعی دینی و سیاسی درعین زندگی به ظاهر همراهانه با جامعه، نوعی تلاش دستگاه عظیم شاگردان مکتب اهل بیت (ع) بوده است.

فهرستی از وکلای مورد اعتماد

در فهرست زیر که از کتب تاریخی و روایی استخراج شده، نام برخی از بزرگانی که از محضر امام عسکری بهره ها برده اند و به مقام وکالت مورد اعتماد از جانب ایشان رسیده اند را اینگونه می توان مشاهده کرد:

- حسین ابن اشکیب سمرقندی صاحب کتاب (الرد علی الزیدیه)

- محمد ابن خالد برقی

- احمد ابن محمد برقی صاحب کتاب (المحاسن)که شامل روایت امامان (ع) است

- احمد ابن اسحاق اشعری نماینده ویژه ومورد اعتماد امام(ع) در شهر قم

- احمد ابن محمد ابن مطهر که مامور کارهای امام بود

- ابوهاشم داوود ابن قاسم جعفری از نسل جناب جعفر طیار واز بزرگان اهل بغداد که امام جواد(ع) و امام هادی (ع)را نیز.درک کرده بود

- ابوسهل اسماعیل بن علی نوبختی بزرگ متکلین بغداد و صاحب کتاب انوار در تاریخ ائمه اطهار

- ابو عمر عثمان بن سعید عمری از بزرگان صحابه اهل بیت(ع)که از سن یازده سالگی در خدمت امام هادی (ع)نشو ونما یافت و رابط و واسط میان امام هادی(ع)و امام عسکری(ع)وشیعیان بود و در زمان غیبت صغری توفیق پیدا نمود تا نایب اول امام عصر (عج) گردد.

این بزرگان حلقه اتصال جامعه گسترده و مظلوم شیعی با مقام  امامت بودند. تحرک امام عسکری (ع) در تربیت و اعزام وکلا و گوشزد کردن جامعه شیعیان به این نکته که حتی در زمان عدم دسترسی به مقام والای امامت می توان از بهره های معنوی باز نماند، بیانگر اهتمام این امام بزرگوار برای فردای جامعه شیعه در عصر غیبت و انتظار امام غائب است .  

یادآوری این منابع تاریخی و روایی برای دریافت ها و تحلیل های بیشتر و بهتر ضروری است که به شرح زیر تقدیم می شود.

منابع شناخت شاگردان

برای شناخت شاگردان امام عسکری به منابع زیر معرفی می شود:

- رجال النجاشی، ص ۴۴، ش ۸۸

-  احمد بن اسحاق، نماینده ویژه امام عسکری علیه السلام، مجله مبلغان، فروردین و اردیبهشت 1387، شماره 102

 - منتهی الآمال، ج2، ص473.

 - سید کاظم ارفع، سیره عملی اهل بیت (ع)، ج13، ص43

-  منتهی الآمال، ج2، ص 476

 - سید کاظم ارفع، سیره عملی اهل بیت (ع)، ج13، ص44

منابع شناخت شرایط

برای شناخت شرایط اجتماعی و سیاسی دوران امام عسکری و محدودیت و فشار بنی العباس، منابع زیر معرفی می شود:

- معارف، مجید. پژوهشی در تاریخ حدیث شـیعه، تهران، موسسه فرهنگی و هنری ضریح، ۱۳۷۶ ش، ص ۳۷۳

 - الغیبه، طوسی، ص ۱۲۹، در بعضی نسخه ها «دار العامه» آمده که گویا منظور همان «دار الخلافه» است.

امید است در پرتو مطالعات و تحقیقات بیشتر و عرضه عمومی آن، موجبات شناخت عمیق جامعه امروز و پاسخ به شبهات مربوط به عصر غیبت فراهم شود.