درختان ‌کهنسال قد برافراشته از دل میراث طبیعی خراسان شمالی

به گزارش خبرنگار خبرگزاری برنا، درختان ‌کهنسال به‌عنوان مهم‌ترین ذخایر ژنتیکی هر کشور حائز اهمیت بسیار هستند. این درختان طی زندگی طولانی خود گاه تا چند هزار سال شاهد تحولات طبیعی و تنش‌های محیطی متعددی بوده و به‌صورت یک تاریخ زنده قابل‌مطالعه و بررسی هستند.

44 اصله از این درختان‌ کهنسال خراسان شمالی به‌عنوان مواریث ارزشمند طبیعی در فهرست میراث ملی قرار گرفته است که در ادامه تعدادی از آن‌ها معرفی می‌شود.

درخت کهنسال ارس سرانی

این درخت کهنسال دارای قطر برابر سینه معادل 270 سانتیمتر بوده، وسعت سطح تاج پوشش آن 271 مترمربع را شامل شده و سن آن حدود 2700 سال تخمین زده می‌شود. این درخت به لحاظ شکل ظاهری و با توجه به نوع گونه آن دارای تنه بسیار قطور و ریشه‌هایی پهن و گسترده در سطح خاک است. این درخت روی دامنه کوه کونجه خور و در داخل رویشگاهی از درختان ارس با قطرهای متفاوت قرار دارد. این درخت کهنسال دارای یک تنه کشیده و تنومند بوده که از ارتفاع حدود 3 متری دارای 3 تنه شده و به اطراف گسترده شده است. با توجه به قدمت زیادی که دارد به‌خوبی توانسته است با اقلیم منطقه سازگاری پیدا کند و جزء درختان نادر در ایران است. طبق نظر کارشناسان موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور جزء 3 درخت بسیار کهنسال ایران است، بنابراین مطالعات ژنتیکی بر روی این‌گونه در جهت اصلاح و یا تکثیر آن پیشنهاد می‌شود و همچنین می‌تواند قابلیت ثبت در فهرست آثار ملی جهانی را نیز داشته باشد.

درخت کهنسال ارس (آرچه) گرمه

این درخت کهنسال در محدوده زمین‌های بایر که مربوط به اراضی ملی است قرار دارد. طبق بررسی‌های میدانی در دشت اطراف این درخت، هیچ‌گونه درخت دیگری وجود ندارد. این درخت دارای قطر برابر سینه حدود 213 سانتی‌متر است و سن آن حدود 2100 تا 2300 سال تخمین زده می‌شود. بزرگی تاج پوشش آن 194 مترمربع را شامل می‌شود و موجب شده است تا از فاصله دور به‌واسطه بزرگی تاج و محیط باز اطراف به‌خوبی قابل‌تشخیص باشد. این درخت نزد مردم منطقه ارزش آیینی دارد که به‌صورت بستن پارچه‌های سبز دور تنه و شاخه‌ها و همچنین زدن میخ بروی تنه تبلور یافته است. این ارس کهنسال از درون پوسیده‌شده و به همین دلیل در داخل آن حفره‌ای ایجاد شده است که از قسمت تاج پوشش به سمت بن درخت قابل مشاهده است. طبق بررسی‌های انجام شده هیچ‌گونه آثار وجود بذر روی شاخه‌ها و در اطراف درخت مشاهده نشد و به نظر می‌رسد این درخت ارس کهنسال یک تک‌پایه نر است.

درخت کهنسال صنوبر نظر علی

این درخت کهنسال دارای قطر برابر سینه معادل 245 سانتی‌متر بوده، وسعت سطح تاج پوشش آن 582 مترمربع را شامل می‌گردد و سن آن حدود 300 سال تخمین زده می‌شود. این درخت به لحاظ شکل ظاهری و با توجه به نوع گونه آن دارای تنه بسیار قطوری است که دچار درون پوسیدگی شده و آثار آن روی تنه درخت مشخص است. درون پوسیدگی از قسمت بن تا قسمتی که شاخه‌ها از تنه درخت منشعب می‌شوند وجود دارد و این امر سبب شده است تا آب باران از قسمت تاج پوشش وارد حفره ایجاد شده در تنه شود، به سمت پایین جاری شده و روی تنه در قسمت بن آن به‌صورت حفره زیبایی از آب جمع شود. طبق گفته‌های مالک زمین یکی از سرشاخه‌های درخت که خشک شده بوده است در اثر طوفان شکسته و سقوط می‌کند و از آنجا که برای مردم و ایشان با توجه به اعتقاد مذهبی که به آن داشته‌اند این شاخه بزرگ را به کمک بیل مکانیکی در زیر خاک مدفون می‌کنند. این درخت کهنسال در انتهای روستا نظر علی قرار دارد و اطراف آن زمین‌های باغی و کشاورزی است. این درخت کهنسال با توجه به قدمت زیادی که دارد و نوع گونه آن‌که به‌خوبی توانسته است با اقلیم منطقه سازگاری پیدا کند و جزء درختان نادر در ایران است بنابراین مطالعات ژنتیکی بر روی این‌گونه در جهت اصلاح و یا تکثیر آن پیشنهاد می‌گردد. با توجه به نظرات کارشناسان موسسه تحقیقات سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور احتمالاً این درخت کهنسال قدیمی‌ترین صنوبر موجود در ایران و بنابراین قابل ثبت در فهرست میراث جهانی است.

درخت چنار کهنسال کتلی

این درخت کهنسال ازنظر شکل ظاهری تنۀ بسیار ستبری دارد که در گذشته به دلیل آتش‌سوزی‌های مکرر کاملاً از وسط به دو نیم تقسیم شده است. وسعت فضای ایجاد شده به‌اندازه‌ای است که به‌راحتی یک خودروی پاترول در آن جای می‌گیرد .داخل تنه غربی این درخت کهنسال کندوی زنبورعسل وجود دارد که طبق اطلاعات محلی در گذشته برای خارج کردن عسل از داخل این تنه و پراکنده کردن زنبورها از آتش استفاده می‌شده است. آب چشمه‌ای که در فاصله حدود 100 متری سمت شرقی این درخت قرار دارد از زیر تنه غربی درخت عبور می‌کند. این درخت کهنسال با توجه به قدمت بسیار زیادی که دارد و نوع گونه آن توانسته به‌خوبی با اقلیم منطقه سازگاری پیدا کند و جزو درختان نادر ایران است. بنابراین مطالعات ژنتیکی بر روی این‌گونه در جهت اصلاح و یا تکثیر آن پیشنهاد می‌گردد و با توجه به نظرات کارشناسان موسسه تحقیقات سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور احتمالاً این درخت کهنسال قدیمی‌ترین چنار موجود در ایران است که از همین رو قابل ثبت در فهرست میراث جهانی است.

درخت گردو کهنسال اسپاخو:

در حال حاضر این درخت کهنسال به خاطر توجه و مراقبت مالک شامل آبیاری، هرس و نیز آفت کشی، وضعیت خوبی دارد. این درخت گردو کهنسال به‌طور متوسط سالانه حدود 300 کیلو محصول دارد که در سال‌های اخیر به دلیل کم‌آبی و خشک‌سالی در منطقه و بروز سرمای شدید از میزان محصول آن کاسته شده است. زمینی که این گردوی کهنسال در آن واقع شده است یک زمین باغی بوده که در اطراف آن درختان گردوی دیگری نیز مشاهده می‌شود. این درخت کهنسال با توجه به قدمت زیادی که دارد و نوع گونه آن به‌خوبی توانسته است با اقلیم منطقه سازگاری پیدا کند. گردوی اسپاخو به دلیل ویژگی‌های خاص خود جزو درختان نادر ایران است و بنابراین قابلیت ثبت در فهرست آثار ملی را دارد و مطالعات ژنتیکی و زیست‌محیطی بر روی این‌گونه در جهت اصلاح و یا تکثیر آن پیشنهاد می‌گردد.

درخت چنار کهنسال شوقان

این درخت کهنسال دارای قطر برابر سینه معادل 207 سانتیمتر بوده و وسعت سطح تاج پوشش آن 337 مترمربع را شامل می‌گردد و سن آن 350 سال تخمین زده می‌شود. این درخت به لحاظ شکل ظاهری تنه ستبری دارد که از درون پوسیده شده و آثار آن روی تنه درخت در ضلع شرقی و شمالی کاملاً مشهود است. این درخت کهنسال در داخل میدان اصلی شهر قرار دارد که به نام محلی پاچنار مشهور است و حدود 6 سال قبل ساخته شده است. طبق اطلاعات محلی در گذشته آب سرچشمه شهر از کنار این درخت عبور می‌کرده و اطراف آن باغستان بوده است. با وجود این امروزه به دلیل توسعه شهری و رشد بافت مسکونی شوقان به شهر تبدیل‌شده و درخت در مرکز بافت مسکونی قرار دارد. با توجه به فضای تقریباً بزرگ میدانی که درخت در آن قرار دارد، مردم اغلب در داخل میدان و کنار آن دورهم گرد می‌آیند. این درخت کهنسال با توجه به قدمت زیادی که دارد توانسته است به‌خوبی با اقلیم منطقه سازگاری پیدا کند و بنابراین مطالعات ژنتیکی بر روی این‌گونه در جهت اصلاح و یا تکثیر آن پیشنهاد می‌گردد.

درخت شاه‌توت حصار

در جنوب شهر بجنورد و در منطقه‌ای معروف به اراضی حصار، درخت کهنسال و بسیار زیبایی از گونه شاه‌توت وجود دارد. این درخت به لحاظ وضعیت ظاهری از ارتفاع 5/0 متری تنه آن از وسط بازشده و شاخه‌هایش به اطراف گسترده شده‌اند و در بعضی نقاط به علت قطر زیاد و بزرگی تاج پوشش و درنتیجه سنگینی، شاخه‌ها در داخل خاک قرار گرفته‌اند. درخت شاه‌توت معمولاً رشد سالیانه کمی دارد و بر اساس محاسبات و اندازه‌گیری قطر درخت، می‌بایست حدود 250 سال قدمت داشته باشد. با توجه به اینکه درخت شاه‌توت از پایه‌های مناسب و با قدرت رویشی بالایی بوده است توانسته رشد زیادی کند که این عامل نشان‌دهنده توان بسیار بالای ژنتیکی این درخت است. طبق تحقیقات محلی این درخت در باورهای آیینی مردم جایگاه خاصی دارد و به آن سید می‌گویند.

در حال حاضر این درخت کهنسال در وضعیت مناسب و شادابی بسر می‌برد و میوه‌های درشت و سیاه‌رنگ به بار می‌آورد. قطر متوسط برابر سینه درخت 160 سانتیمتر است و سطح تاج پوشش آن 118 مترمربع را شامل می‌شود.

درخت داغداغان قره نوده

در فاصله حدود 1 کیلومتری جنوب غربی روستا قره نوده و 200 متری غرب جاده آسفالت و در زیر صخره‌ای سنگی، درختی کهنسال از گونه داغداغان قرار گرفته است. این درخت دارای تنه‌ای تقریباً استوانه‌ای بوده و آثار درون پوسیدگی در قسمت بن درخت مشهود است. با وجود این درخت داغداغان قره نوده این روزها شرایط مناسبی دارد و برگ‌های انبوه و سبزرنگ و میوه‌های نارنجی آن نشان از سلامتی درخت دارد. این درخت بر روی دامنه کوهی سنگی واقع شده و اطراف آن‌گونه زالزالک و درختان داغداغان دیگری با قطرهای 30 تا 50 سانتیمتر مشاهده می‌گردند. 3 عدد از شاخه‌های اصلی درخت به علت درون پوسیدگی شکسته شده و آثار آن‌ها در محل شکستگی مشخص است. از آثار روی زمین و سنگ‌های فرورفته در قسمت بن آن مشخص است که در اثر فرسایش و سیلاب‌های ناشی از شیب کوه، خاک اطراف درخت شسته شده است. قطر درخت در حدود 107 سانتیمتر است و تاج پوشش آن 94 مترمربع را دربر گرفته است.

ثبت 44 درخت کهنسال خراسان شمالی در فهرست میراث طبیعی کشور

معاون میراث فرهنگی خراسان شمالی گفت: «تعداد 49 اثر طبیعی استان، ثبت ملی شده که از این تعداد، 44 پرونده مربوط به ثبت درختان‌ کهنسال است.»

علی مستوفیان با تأکید بر بررسی و شناسایی آثار طبیعی دارای ارزش و قابلیت ثبت در فهرست ملی و جهانی، اظهار کرد: «در تمام فعالیت‌های مرتبط با شناسایی و ثبت این مواریث ارزشمند، ایجاد بسترهای مناسب همکاری در راستای مشارکت مردم ضروری است.»

او عنوان کرد: «پرونده چهار درخت کهنسال دیگر نیز تهیه و مستندسازی شده است تا به‌منظور ثبت در فهرست میراث طبیعی کشور ارائه شود.»

معاون میراث فرهنگی خراسان شمالی افزود: «درخت گردو قره گل، چنار بابا امان، درختان گردوی کهنسال پرکار و درخت توت روستای تیمورتاش ازجمله این پرونده‌ها است.»