چه کسانی در ایران نگران بازگشت بایدن به برجام هستند؟

به گزارش گروه روی خط رسانه برنا، برگزاری انتخابات اخیر ریاست جمهوری آمریکا نه تنها برای مردم این کشور بلکه برای کشورهای زیادی مهم بود. دولتهای متعددی در تمام قاره‌ها منتظر بودند ببیند نتیجه این انتخابات چه میشود و از میان دو کاندیدا یعنی دونالد ترامپ و جو بایدن، کدامیک راهی کاخ سفید میشود. اسرائیل هم از این قاعده نه تنها مستثنا نبود بلکه بیشتر از بقیه منتظر مشخص شدن نتایج پرهیاهوترین انتخابات آمریکا بود. علتش هم به اقدامات حمایتی‌ای بود که ترامپ در طول ۴ سال برای رژیم اسرائیل هبه کرده بود. اقداماتی‌ نظیر به‌رسمیت شناختن بیت‌المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل، انتقال سفارت ایالات متحده به این شهر، و همچنین قانونی خواندن شهرک‌سازی اسرائیل در کرانهٔ باختری رود اردن، اگرچه اعتراض‌های بسیاری را در جهان به عملکرد دونالد ترامپ برانگیخت، اما باعث محبوبیت بسیار او در چشم نخست وزیر اسرائیل شد. به گونه‌ای که نتانیاهو عکس خود با ترامپ را پس زمینه توئیترش کرد.

در کنار همه این اقدامات، خروج ترامپ از برجام نیز، بسیار به مذاق تل‌آویو خوش آمد. جنگ اقتصادی که کاخ سفید با تحریم‌های گسترده علیه ایران به راه انداخت، رویای اسرائیل بود که حالا داشت تعبیر می‌شد.

علاوه بر اسرائیل، عربستان و متحدانش در خلیج فارس نیز که از کارزار فشار حداکثری دولت ترامپ علیه دولت ایران حمایت کرده صراحتا شادی خود را از تصمیم آمریکا در سال ۲۰۱۸ برای ترک توافق هسته‌ای که یک سند بین‌المللی است، ابراز کردند.

اما عمر شادمانی آنها فقط سه سال بود. راهیابی بایدن به کاخ سفید و اظهارات او در رقابتهای انتخاباتی آمریکا مبنی بر بازگشت به برجام، باعث شد تا کام شیرین‌شده اسرائیل و عربستان، خیلی زود به تلخی بنشیند. بایدن به صراحت گفته است که هدف وی بازگشت به برجام است، اما تنها در صورتی چنین خواهد کرد که اول ایران به تمامی تعهدات خود در قرارداد عمل کند.

با توجه به اینکه مقامات ایران نیز صراحتا اعلام کرده‌اند واشنگتن هر قدمی که برای رفع تحریم‌ها بردارد، تهران نیز یک قدم به عقب بازخواهد گشت.  به خاطر اعلام این اظهارات است اورشلیم هشدار می دهد بازگشت آمریکا به شروط پیشین قرارداد هسته ای با ایران در دولت جو بایدن ممکن است دو کشور را به بحران روابط بکشاند.

هشدار اسرائیل به بایدن درباره بازگشت به طرح اوباما

بازگشت نگرانی‌ مقامات صهیونیستی به قدری از این موضوع زیاد است که چند روز قبل تلویزیون اسرائیل در گزارشی به این موضوع پرداخت و گفت تل آویو هشدار می‌دهد بازگشت آمریکا به شروط پیشین قرارداد هسته‌ای با ایران در دولت پرزیدنت جو بایدن ممکن است دو کشور را به بحران روابط بکشاند. این گزارش در ادامه به نقل قولی از یکی از “مقامات عالیرتبه دولتی” استناد کرد که گفته است: «اگر بایدن طرح اوباما را به کار گیرد، ما با او هیچ حرفی نخواهیم داشت.».

به گزارش تایمز اسرائیل، البته مقامات امنیتی و دفاعی اسرائیل برای اینکه بتوانند روزنه‌های امید را در تعامل با دولت بایدن باز نگه دارند، نتانیاهو را از رویکرد ستیزه‌جویی صریح و آشکار با برنامه‌های آتی کاخ سفید برحذر داشته‌ و در عوض، پیشنهاد داده‌اند که رایزنی‌های اسرائیل با کاخ سفید برای اِعمال فشار بیشتر بر ایران با استفاده از اهرم تحریم‌ها، پشت درهای بسته انجام بشود.

اما نگرانی بابت بازگشت بایدن به برجام، به جز بیرون از مرزهای ایران، در داخل ایران نیز دیده می‌شود. مخالفان توافق هسته‌ای برجام که همگی جزو منتقدان تند و تیز دولت روحانی نیز هستند، پس از انعقاد برجام مدعی بودند که صنعت هسته‌‍ای تعطیل شده است و بخاطر برجام در لوله‌های تاسیسات غنی‌سازی، سیمان ریخته شد!. از نظر این افراد، برجام منفعتی برای ایران نداشت و فقط امتیازی برای غرب بود. البته وقتی ترامپ از برجام خارج شد و خواهان توافق جدیدی با تهران شد تا به زعم او،منافع آمریکا در این سند، تامین بشود، مخالفان دولت روحانی پاسخی به این اتفاق نداشتند که برجام، بالاخره برای ایران منفعت داشته یا نداشت ؟ اگر نداشت پس ترامپ چطور حاضر شد به قیمت بی‌اعتبارکردن وجهه آمریکا ، از سندی که در شورای امنیت به تصویب رسیده بود، به طور غیرقانونی از آن خارج شود و در نتیجه اقدامش، در یارکِشی برای تقابل با ایران در سازمان ملل، تنها بماند و نتواند بعد از گام‌های ۵ گانه تهران در توسعه فعالیت‌های غنی‌سازی‌اش که در واکنش به خروج آمریکا از برجام بود، از مکانیسم ماشه تعبیه شده در برجام، علیه ایران بهره ببرد؟

نگرانی تندروهای داخلی از بازگشت احتمالی بایدن به برجام

با این حال، این گروه از تندروهای داخلی بعد از رفتن ترامپ از کاخ سفید، همچنان نگران بازگشت بایدن به برجام هستند. در همین راستا آنها در مجلس طرحی را به تصویب رساندند که به موجب آن دولت موظ به شروع غنی‌سازی ۲۰ درصد شد. همچنین در صورت استنکاف مسئولین مربوطه از اجرای آن، مجازات حبس در نظر گرفته شده است. در نهایت دولت در ضرب‌الاجل کوتاه مدتی که این قانون مجلس یازدهم ، در نظر گرفته بود، رسما غنی سازی ۲۰ درصدی را آغاز کرد و سیل واکنش‌های بین المللی علیه تهران به راه افتاد. البته این بار نیز همان مخالفان دولت که قبلا می‌گفتند «صنعت هسته‌ای ایران تعطیل شده و به خاطر برجام همه‌ چیز را دادیم  و رفت! » باز پاسخی برای این ادعای  ‌خود هم نداشتند که اگر دولت روحانی با برجام همه توانمندی‌های هسته‌ای ایران را از دست داده بود، پس چگونه توانست ظرف مدت کمتر از یک ماه‌،مجددا غنی‌سازی ۲۰ درصد را در تاسیسات هسته‌ای آغاز کند.

این اتفاق در کنار برخی اظهارات و اقدامات دیگر،‌در حالی رخ داد که احتمال بازگشت بایدن به برجام بیش از هر زمان دیگری شد. اکنون نیز افرادی که برای تیم سیاست خارجی بایدن به عنوان گزینه‌ اصلی مطرح هستند، بیش از قبل این گمانه را تقویت می‌کند که بایدن به برجامی که اوباما در سال ۲۰۱۵ امضا کرد، باز میگردد. برای همین، این که اسرائیل و عربستان نگران بازگشت آمریکا به برجام و احترام این کشور به یک سند بین‌المللی باشند، کاملا قابل درک است ولی اینکه چرا باید چنین نگرانی‌ای برای جریان تندروی کشور وجود  داشته باشد، سوال است. اهمیت این سوال وقتی مضاعف می‌شود که به خاطر بیاوریم انتخابات ریاست جمهوری ایران که در سال ۱۴۰۰ برگزار میشود بسیار نزدیک است و تا چند ماه دیگر حسن روحانی بعد از ۸ سال باید دولت را تحویل رئیس جمهور بعدی بدهد.

طبق تجربه‌های متعدد جهانی، احتمال مذاکره‌های مهم بین کشورها در این گونه موقعیت‌ها به شدت کاهش می‌یابد زیرا کشورها ترجیح می‌دهند مذاکره را با رئیس دولتی انجام بدهند که در ماه‌های پایانی عمر خود به سر نمی‌برد. بنابراین طبیعتا همه مخالفان برجام چه در داخل و چه در خارج، در چند ماه منتهی به انتخابات ۱۴۰۰ باید تا این میزان دغدغه‌ داشته باشند اما واقعیت آن است که اینطور نیست و نگرانی آنها بیش از چیزی است که می‌توان متصور بود. در همین راستا تحرکات اسرائیل و برخی کشورهای عربی برای رایزنی با دولت جدید آمریکا به شدت افزایش یافته است بلکه احتمال بازگشت بایدن به برجام را به کمترین میزان برسانند.

نگرانی بابت افراد معرفی شده توسط بایدن

برای پاسخ به این حجم از نگرانی‌، می‌توان به چند نکته اشاره کرد از جمله اینکه  تیم سیاست خارجی بایدن “پر از افرادی است که در مذاکره با ایران نقش داشتند”. مثلا بلینکن گزینه بایدن برای تصدی وزارت خارجه آمریکا. او با بیان اینکه «برجام سکویی برای مذاکرات بیشتر است» ، گفته که « اگر ایران به اجرای تعهدات خود بازگردد، آن‌گاه ما نیز چنین خواهیم کرد.»

همچنین انتخاب «رابرت مالی» به عنوان نماینده ویژه بایدن در امور ایران ، از دیگر مواردی است که باعث انتقاد شدید چهره‌های تندروی ضدایرانی از این انتصاب شده است. مت داس مشاور سیاست خارجی بایدن نیز در واکنش به این انتقادها نوشت: اگر می خواهید بدانید راب مالی چقدر عالی است، نگاه کنید منتقدانش چه کسانی هستند. » پیتر باینارت روزنامه نگار برجسته آمریکایی نیز توییت کرد: بسیاری از افرادی که با برجام مخالف بودند و فکر می کردند فشار حداکثری استراتژی عالی است، اکنون نگرانند، چون باب مالی احتمالا بتواند برجام را نجات دهد.»

این‌ها مهم‌ترین دلیلی است که می‌توان نگرانی تندروهای خارجی از افزایش احتمال امضای برجام توسط بایدن را با کمک آن علت‌یابی کرد. اما ریشه نگرانی تندروهای داخلی و منتقد دولت روحانی را باید در انتخابات ۱۴۰۰ جستجو کرد. منتقدان دولت در سه سال گذشته ، تلاش کرده اند تحریم‌های و جنگ اقتصادی ترامپ را کم اثر یا بی‌اثر در مشکلات اقتصادی به وجود امده در کشور معرفی کنند. آنها از زمان خروج ترامپ از برجام، که باعث شده بود موجی از امیدواری در مردم برای حل برخی از مشکلات اقتصادی پدید آورد، امیدوار شدند که بتوانند با کمک این اقدام، بخش از جامعه را که در سالهای ۹۲ و ۹۶ به روحانی رای دادند، ناامید از رای‌شان کنند . حالا نیز امیدوارند بازگشت ایران و آمریکا به مذاکرات مرتبط با برجام در ماه‌های آخر دولت روحانی رخ ندهد تا شاید از این طریق، شانس کاندیدای مد نظر خود را برای برنده شدن در انتخابات ۱۴۰۰ افزایش بدهند.