به گزارش خبرگزاری برنا در اصفهان؛ محصولات کشاورزی، یکی از عمده و شاخصترین تولیدات کشور محسوب میشوند و ارتقاء این بخش در رشد و توسعه میهنمان نقش اساسی دارد به نحوی که می توان اذعان نمود پیشرفت اقتصادی کشور، بدون در نظرگرفتن بخش کشاورزی، غیرممکن است. بر همین اساس، در اسناد بالادستی و قوانین جاری کشور، تأمین امنیت غذایی و ارتقاء کمّی و کیفی تولیدات کشاورزی به عنوان یکی از ارکان مهم برنامه های توسعه، مورد توجه بوده است. علاوه بر نقش محصولات کشاورزی در امنیت غذایی کشور، در حال حاضر کشورمان به دلیل تحریم های ظالمانه با کاهش درآمدهای نفتی مواجه است و بنابراین ناگزیر هستیم با برنامهریزی و مدیریت صحیح در جهت توسعه کشاورزی و بالابردن رونق اقتصادی، بخشی از کاهش درآمدهای ارزی را جبران نموده و بر چالش های اشتغال و تامین هزینههای کشور فائق آئیم. با این حال کشور ما در بخش کشاورزی با چالش های متعددی روبرو است که توسعه این بخش را با اختلال مواجه کرده است. از جمله چالش های مذکور، میزان ضایعات قابل توجه در بخش کشاورزی کشور است.
اهمیت موضوع زمانی ملموستر میگردد که بدانیم با توجه به پیشبینی سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) از شرایط جمعیتی سال 2025، امکانات آب و زمین در جهان، تنها اجازه تامین غذای داخلی در هر کشور را میدهد و محصولات اساسی کشاورزی به منظور واردات از سوی دیگر کشورها وجود نخواهد داشت. لذا باید از شدت و میزان ضایعات کشاورزی کاست تا بدون وارد آوردن فشار اضافی به منابع و نهادههای کشاورزی محصولات بیشتری را به چرخه مصرف وارد نمود. به رغم وجود امکانات بالقوه فراوان و تولید قابل ملاحظه انواع محصولات کشاورزی در کشور، سالیانه شاهد واردات محصولاتی از قبیل گندم و برنج میباشیم چرا که بـه دلایـل گوناگون از جمله عدم وجود صنایع تبدیلی، بسته بندی، نگهداری مناسب و کافی، یکپارچه و مکانیزه نبودن اراضی کشاورزی و عدم احداث صنایع در قطب های عمده تولید محصولات کشاورزی به صورت مجتمع های کشت و صنعت؛ مقادیر زیادی از این تولیدات در اثـر حمل و نقل و نگهداری طولانی و نامناسب ضایع میشود و از بین می رود که این مقدار ضایعات از میزان متعارف در کشورهای توسعه یافته بالاتر است. ارزش مواد غذایی تلف شده در کشور در سال 1392، تقریباً برابر با قیمت مجموع کالاهای اساسی و محصولات کشاورزی وارداتی در همان سال بوده است. طبق برخی آمارهای دیگر، 16 درصد از محصولات زراعی و حدود 28 درصـد از تولیدات باغی کشورمان در مراحل مختلف تولید تا مصرف از بین میروند بنابراین میتوان مدعی شد به طور میانگین 22 درصد از محصولات کشاورزی ما از بین رفته و به ضایعات تبدیل میشود. این مقدار ضایعات معادل محصول تولید شـده در سـطحی معادل یک میلیون هکتار یعنی11 درصد سطح زیـر کشت محصولات آبی کشور است.
چنانچه این سطحی از اراضی آبی کشاورزی و منابع آبی آن به تولید دانه روغنی کلزا اختصاص یابد، با احتساب عملکرد 3 تن دانه در هکتار و ضریب استحصال 35 درصدی روغن تصفیه شده از دانه، تولیدات این سطح میتواند حدود 40 درصد از مصرف روغن کشور یعنی حدود 1 میلیون تن در سال را تأمین کند. همچنین اگـر حسب آمار برای تولید یک کیلوگرم محصول کشاورزی، 830 لیتر آب در کشور مصرف شود، بـرای حجم ضایعات کشاورزی کشور تقریبا 7/13 میلیارد متر مکعب آب هدر میرود که معادل 18 درصد آب مصرفی بخش کشاورزی است. متاسفانه میزان شدت مصرف انرژی در کشور ما از جمله در بخش کشاورزی، از الگوی استاندارد جهانی بالاتر است و به عنوان مثال این میزان 1/7 برابر ترکیه است. از سویی میزان زمینهای تجهیزشده برای زراعت آبی در ایران 9 میلیون و 600 هزار هکتار است که ما بهازای این وسعت تنها شش میلیارد و 400 میلیون دلار ارزش افزوده از طریق صادرات نصیب کشورمان میشود اما در ترکیه پنج میلیون و 250 هزار هکتار زیر کشت آبی میرود یعنی حدود 45 درصد کمتر از کشورمان لیکن بهره اقتصادی آن 16 میلیارد و 600 میلیون دلار میباشد که در واقع 159 درصد بیشتر از کشورمان است. این آمارهای تأمّل برانگیز در شرایطی است که میزان نزولات جوی ایران از متوسط جهان کمتر است، لیکن سهم آب کشاورزی از کل مصارف ایران بسیار زیاد و معادل 92 درصد است حال آنکه میانگین مصرف آب بخش کشاورزی در دنیا حدود 70 درصد میباشد. شاید به همین دلیل است که از هر متر مکعب آب مصرفی در بخش کشاورزی ایران 9۰۰ گرم محصول بهدست میآید که با استاندارد جهانی آن یعنی 2500 گرم، فاصله زیادی دارد.
طی یک برآورد کلی اگـر هر کیلوگرم از محصولات کشاورزی کشور که به ضایعات تبدیل میشوند فقـط 7/0 دلار ارزش داشته باشد، سـالانه 16 تـا 18 میلیارد دلار سرمایه کشور از دست میرود. مضاف بر اینکه وقتی کشاورز هزینه میکند و منابع پایه کشور هم مصرف میشود اما 22 درصد محصول از بین میرود یعنی حدود یک چهارم از سودی که میتوانست در فرایند تولید تا فروش محصولات کشاورزی بدست آید از بین میرود. همین امر باعث میشود تا تولید برای کشاورز، غیر اقتصادی شده و او ناگزیر به رهاکردن این فعالیت شود. علاوه بر خسارات مشهود ناشی از ضایعات محصولات کشاورزی دولت محترم سالانه میلیونها دلار ارز جهت واردات موادی مثل خوراک دام، کاغذ، مقوا، مواد شیمیایی و ... هزینه میکند. در همین راستا جهت مراحل آماده سازی، کاشت، داشت، برداشت و حمل و نقل محصول از هر هکتار زمین به طور میانگین 120 لیتر سوخت نیاز است بنابراین سالانه حدود 120 میلیون لیتر سوخت به واسطه تلفات محصولات کشاورزی، بیهوده می سوزد و حاصلی جز ضرر به بیت المال و گرم ترکردن زمین و آلایندگی بیشتر محیط زیست در پی ندارد. پس مشخص است تمامی بخش ها و نفرات مرتبط با محصولات کشاورزی اعم از: برنامهریزان و تصمیم گیران بخش کشاورزی، متخصصین و کارشناسان کشاورزی، تولیدکنندگان و تامین کنندگان بذر، کود و سموم کشاورزی، کشاورزان و باغداران، متصدیان ترابری و حمل ونقل، انبارداران و سردخانه داران، متصدیان عمده فروش و خرده فروش و حتی مصرف کنندگان نهایی ضروری است تا نسبت به مسئله کاهش ضایعات، خود را مسئول و سهیم دانسته و با حساسیت بیشتر به ایفای نقش موثر بپردازند.
در همین راستا برخی از چالشهای اصلی در این حوزه به همراه پیشنهادات، به شرح ذیل ارائه میگردد:
اصلی ترین چالشها و موانع:
برخی پیشنهادات و راهکارها:
با توجه به رشد جمعیت بالا رفتن تقاضا در کشور، محدودشدن منابع آبی و همچنین خشک شدن بخشهایی از مراتع و اراضی کشور؛ ضروری است روند علمی شدن کشاورزی با جدیت بیشتری دنبال شود.
یادداشت از سید جواد محمدی فشارکی- مدیر نظارت و بازرسی اصناف استان اصفهان