امانت موقت منابع دیجیتال امری ضروری است/ آرشیوسازی وب سایت‌های مهم کشور

به گزارش برنا، علیرضا انتهایی با بیان این مطلب درباره پروژه آرشیو وب عنوان کرد: براساس قانون واسپاری، آثار منتشر شده در کشور، مربوط به ایران یا تولید شده توسط ایرانیان که وب‎سایت‎ها نیز از جمله آنها هستند، باید برای بهره برداری اصحاب علم و دانش و آیندگان در ذخایر سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران نگهداری شوند.

وی ادامه داد: در برنامه‌های آتی این سازمان قرار است وب سایت‌های مهم کشور نیز به کمک پروژه آرشیو وب، گردآوری و حفاظت شوند. آرشیو وب در بسیاری از کشورها دربرگیرنده وب سایت‌های دولتی، خبری، رویدادهای مهم و سایر مواردی است که بر اساس سیاست‌گذاری آرشیو وب گردآوری می‌شوند و از جمله برنامه‌های اساسی این سازمان در پروژه حافظه ملی دیجیتال (حمد) ایران است.

مدیرکل فراهم‌آوری و پردازش منابع دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران ادامه داد: از آنجایی که وب پایداری قابل اطمینانی ندارد، تحقق این امر از اهمیت ویژه ای برخوردار است چراکه با آرشیو وب حافظه دیجیتال شده کشورها آرشیو و برای آیندگان نگهداری می‌شود.

وی درادامه به مفهوم «جمع سپاری» در حوزه فراهم‌آوری منابع دیجیتال اشاره کرد و گفت: برخی از کشورها اسناد و مدارک تاریخی یا ملی خود را از طریق مردم گردآوری می‌کنند به عنوان مثال آکسفورد 6500 تصویر دیجیتال شده ازاسناد مربوط به جنگ جهانی اول را در سال 2008 از طریق مشرکت مردم گردآوری کرد و اگر در ایران نیز به این مهم توجه شود بی تردید می‌تواند در گردآوری بسیاری از اسناد و مدارک تاریخی و ملی مفید واقع شود. بنابراین از دیگر برنامه‌های اداره کل فراهم‌آوری و پردازش منابع دیجیتال جمع آوری اسناد و منابع به شیوه جمع‌سپاری است.

وی مبادله و اشتراک منابع و اسناد با سایر موسسات و افراد حقیقی و حقوقی را از دیگر فعالیت‌های این اداره کل عنوان کرد و گفت: هم اکنون کتابخانه مجلس شورای اسلامی، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، کتابخانه آستان قدس رضوی و سایر کتابخانه‌های موسسه ها در حال دیجیتال‌سازی بخشی از منابع خود هستند، در این بین برخی از اشخاص حقیقی نیز به واسطه علاقه‌مندی به این حوزه، منابعی را گردآوری کرده اند، در چنین شرایطی می‌توان منابع را از طریق اهدا و مبادله به صورت دیجیتال در اختیار گرفت، این کار با هزینه‌های کمتری همراه است، ضمن اینکه کمک شایانی را در غنی‌سازی منابع سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران خواهد داشت.

دریافت 14 ترابایت نشریه دیجیتال از طریق مبادله و اشتراک منابع و اسناد

مدیرکل فراهم‌آوری و پردازش منابع دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران یادآورشد: سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران از سال گذشته تاکنون از طریق مبادله و اشتراک منابع و اسناد با سایر موسسات و افراد حقیقی و حقوقی توانست نشریات دیجیتال را با حجم 14ترابایت دریافت کند که در سامانه نشریات ایران (سنا) بارگذاری شده و به تدریج در حال تکمیل شدن است. این سامانه بسیاری از استانداردهای روز منابع دیجیتال را پشتیبانی می‌کند.

انتهایی افزود: بخشی از نشریات از فردی مجموعه‌دار و علاقه‌مند به این حوزه، آقای امین ‌آبادی و بخشی نیز از مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی دریافت شد. البته ممکن است منابع دریافتی با یکدیگر هم‌پوشانی داشته باشند که یکی از معضلات مهم موضوع فراهم آوری منابع دیجیتال به شمار می رود. کنترل منابع تکراری و یافتن آنها زمان بر است که اگر سامان‌دهی نشود بی تردید معضلات بسیاری را به همراه خواهد داشت.

300 هزار اثر از عکاسان حرفه ای ایران گردآوری شده است

وی ادامه داد: گردآوری بخشی از منابع مورد نیاز مستلزم خریداری است، در همین ارتباط حدود 300 هزار عکس تحت عنوان مجموعه تصویری ایران،‌ خریداری و به آرشیو سازمان منتقل شده است. این عکس‌ها ثمره تلاش عکاسان حرفه ای ایران است که بعضا برای عکس‌برداری از قله دماوند تیم چندنفره کوهنوردی را به همراه داشتند؛ حدود 60درصد این عکس‌ها آماده بارگذاری در سامانه‌ دیجیتال سازمان هستند.

مدیرکل فراهم‌آوری و پردازش منابع دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران درباره این مجموعه عکس افزود: عکس های گردآوری شده در طول 30 سال گذشته به تفکیک استانی آرشیو شده است و عکس‌های مربوط به هریک از استان‌های کشور به صورت مجزا طبقه بندی موضوعی شده‌اند که شامل طبیعت، بناها، آداب و رسوم و مانند آن می شود.

وی یادآور شد: این عکس‌ها توسط همکاران اداره کل فراهم‌آوری و پردازش منابع دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران پالایش و کنترل شده و نمایه‌سازی و فهرست شده‌اند؛ بر اساس برنامه‌های پیش‌بینی شده قرار است در سال آینده عکس‌های گردآوری شده در سامانه بارگذاری و منتشر شوند.

انتهایی در ادامه دانلود از اینترنت را از دیگر روش‌های فراهم آوری منابع عنوان کرد و گفت: برخی از سامانه‌ها کتاب‌های خود را به صورت آنلاین در اختیار مخاطبان قرار می‌دهند و برخی از کتابخانه‌های دنیا نیز برخی از منابع خود را به صورت رایگان به اشتراک می‌گذارند. اما از آنجایی که فضای وب ناپایدار است و تضمینی بر ماندگاری وجود ندارد؛ سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با رصد وبگاه سازمان‌ها، نهادها و سایر مراکز، منابع دیجیتال رایگان را از مبادی مختلف داخلی و خارجی دانلود و به صورت پایدار حفظ و آرشیو می‌کند و در اختیار متقاضیان قرار می دهد و این امر مهم از سال 1398 آغاز شده است.

مدیرکل فراهم‌آوری و پردازش منابع دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با تاکید بر این مطلب که آرشیو وب نیازمند فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم است؛ افزود: این طرح ابتدا باید در قالب یک طرح پژوهشی مورد بررسی قرار گیرد و سیاست گذاری های لازم در این زمینه انجام شود. در این راستا باید سایت‌های دولتی، سایت‌های خبرگزاری‌ها، وبلاگ‌های مهم، توییت اشخاص مهم، پست‌های افراد مسئول مانند مقامات دولتی و مانند آن رصد و آرشیو شود که مستلزم سیاست‌گذاری‌های خاص خود است.

وی یادآور شد: نخستین فراهم آوری قابل توجهی که از سوی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران انجام شد در سال 1395-1396 صورت گرفت که مربوط به فراهم آوری تعداد300هزار مجموعه تصویری ایران بود، در ادامه این مسیر در سال 1397 تعداد  500هزار مقاله علمی – پژوهشی به همراه 300هزار کتاب الکترونیکی لاتین خریداری شد.

انتهایی بر ضرورت فراهم سازی امکان امانت موقت منابع دیجیتال تاکید کرد و گفت: با شیوع ویروس کرونا، تعطیلی تالارهای کتابخانه ملی ایران و محدودیت در دسترسی به منابع، سیاست‌ها، حجم فعالیت‌ها و روش‌های پیشبرد فرآیندها در بخش فراهم‌آوری و پردازش منابع به سمت دیجیتال سازی تغییر کرد و این سازمان در تلاش است فرصتی ایجاد کند تا کاربران بدون دانلود کتاب بتوانند برای مدت مشخص به صفحات دیجیتال شده دسترسی داشته باشند.

حدود 110هزار کاربر در کتابخانه دیجیتال عضو هستند

وی تصریح کرد: در ایام شیوع ویروس کرونا، بخش پایان نامه‌های دیجیتال سازی شده مورد توجه و تقاضای کاربران قرار گرفت بر همین اساس در مدت زمان کوتاه ثبت نام با هویت سنجی از طریق وب سرویس که سازمان ثبت احوال در اختیار قرار داد انجام گرفت. بر همین اساس امکان ثبت نام افراد بدون محدودیت در کتابخانه دیجیتال امکان پذیر و عضویت مجازی عملیاتی شد. در این بین همه افرادی که عضو کتابخانه ملی ایران بودند به صورت خودکار عضو کتابخانه دیجیتال نیز شدند و به طور کلی می توان تاکنون حدود 110هزار کاربر در سامانه دیجیتال عضو هستند.

بیش از 313 هزار پایان نامه در سامانه دیجیتال وجود دارد

مدیرکل فراهم‌آوری و پردازش منابع دیجیتال سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران یادآور شد: اعضای کتابخانه دیجیتال به منظور حفاظت از حق نسخه برداری و سایر ملاحظات امکان دانلود منابع دیجیتال‌سازی شده را ندارند و تنها می‌توانند تورق و مشاهده را انجام دهند. بر همین اساس 313 هزار و 743 عنوان پایان نامه دسترس پذیر شده است.

بارگذاری بیش از 459  هزار پرونده آرشیوی

وی با اشاره به بارگذاری پرونده‌های آرشیوی گفت: حدود 459 هزار 447 پرونده آرشیوی نیز در دسترس پژوهشگران قرار گرفته است.

انتهایی اظهار داشت: با توجه به شرایط کرونایی و لزوم فراهم سازی شرایط مناسب برای اعضا و کاربران به منظور دسترسی به منابع، امکان مشاهده همه صفحات پایان نامه‌ها در فضای دیجیتال کتابخانه ملی ایران فراهم شد این در حالی است که پیش از این کاربران فقط امکان مشاهده 20 صفحه ابتدایی پایان نامه‌ها را داشتند.این مهم همچنان تا زمان پایان شرایط کرونایی برقرار است.

وی خاطرنشان کرد: استانداردهایی که سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و منابع دیجیتال سازی آن را در موتور جستجوگر گوگل رویت پذیر می کند، مورد توجه قرار گرفته است امید است این استانداردها در همه سامانه های کتابخانه ملی ایران تقویت شود تا منابع این سازمان به راحتی با جستجوی ساده در اینترنت بدون نیاز به مراجعه به سامانه‌ها یافت شود.