آیا جهش دلتا اثر بخشی واکسن‌ها را زیر سوال می‌برد؟

به گزارش روی خط رسانه های خبرگزاری برنا، جهش جدید دلتا پلاس که به دلیل جهش در نوع دلتا یا "B.۱.۶۱۷.۲" شکل گرفته و اولین بار در هند شناسایی شد، یکی از سویه های بسیار مسری کووید ۱۹ است و سازمان جهانی بهداشت آن را به عنوان چهارمین سویه نگران کننده کرونا، معرفی کرده است.

اخیرا یکی از مقامات سازمان جهانی بهداشت (WHO) اظهار کرد: واکسن هایی که تا کنون تولید شده اند، در حال از دست دادن اثربخشی خود در برابر جهش دلتا هستند. 

همین اظهار نظر، نگرانی محققان و متخصصان را برانگیخت و باعث شد تا تحقیقات و آزمایشات گسترده ای داشته باشند و اثربخشی واکسن ها روی سویه های مختلفی که تا کنون بروز پیدا کرده را مورد بررسی قرار دهند.

این مقام WHO افزود: ممکن است در آینده با مجموعه ای از جهش ویروسی مواجه شویم و این احتمال وجود دارد که واکسن های موجود، اثربخشی خود در برابر ویروس کرونا را از دست بدهند.

بروز جهش های جدید کرونا و کاهش اثر گذاری برخی از واکسن های شناخته شده بر روی جهش جدید و از سوی دیگر خستگی کادر درمان و هزینه های فراوانی که این ویروس در حوزه بهداشت و درمان ایجاد کرده و از همه مهمتر، قربانیان فراوانی که کرونا تا امروز گرفته و در آینده نیز خواهد گرفت، منجر به اظهارنظرهای محققان و متخصصان و اپیدمیولوژیست های جهان شده است. 

مسعود یونسیان، متخصص اپیدمیولوژی و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان اظهار کرد: با توجه به شیوع نسبتاً کوتاه مدت ویروس کرونا در سطح جهان و عدم دانش و تجربه کافی و نیز عدم کفایت بررسی‌هایی که تاکنون در مورد جهش‌های احتمالی ویروس و تاثیر واکسن‌های تولید شده انجام شده، حقایقی کلی در این خصوص وجود دارد که ابتدا باید آن‌ها را مورد توجه قرار داد.

یونسیان افزود: اولین حقیقت این است که تاکنون هیچ یک از واکسن‌هایی که تولید شده یا در آینده تولید خواهد شد، برای هیچ بیماری که تاکنون برای آن واکسن ساخته ایم اثربخشی صددرصدی نداشته اند و طبیعی است که هر واکسن باید یک حداقل اثر بخشی داشته باشد تا بتواند وارد چرخه استفاده عمومی شود و اگر ایمنی زایی از آن حد مشخص، پایین‌تر باشد محققان و متخصصان استفاده از آن را مجاز نمی‌دانند، زیرا ممکن است هزینه و عوارض احتمالی چنین واکسن‌هایی از منافع آن‌ها بیشتر شود و بخصوص احساس امنیت کاذبی که از زدن چنین واکسن‌هایی (با کارایی خیلی پایین) در افراد ایجاد می‌شود، اثر معکوس داشته باشد و حتی منجر به افزایش احتمال ابتلا شود.

ایمنی بخشی و اثرگذاری نسبی، معیار مهم انتخاب واکسن

این متخصص اپیدمیولوژی بیان کرد:  اگر ما به واکسن‌ دسترسی نداشته باشیم، هر گزینه‌ای که ایمنی و اثربخشی نسبی آن (اثربخشی بیشتر از حد مشخصی که برای این ویروس تعیین شده) توسط مراجع معتبر تعیین شده باشد، برای ما مناسب خواهد بود.

یونسیان افزود: در عین حال، چنانچه تغییرات ناشی از جهش در ویروس به حدی باشد که اثربخشی آن را به کمتر از حد مورد انتظار برساند، در خصوص استفاده از این واکسن‌های خاص باید تجدید نظر کرد. ولی زمانی که بیش از یک واکسن در دسترس ماست و حق انتخاب داریم، متغیر‌های متعددی مثل میزان اثربخشی هر واکسن، نسبت عوارض جانبی آن، مدت زمان پایایی ایمنی حاصل از واکسن، قیمت واکسن، شرایط نگهداری و حمل و نقل و جابجایی را باید در نظر بگیریم و سپس برای استفاده از بهترین واکسن تصمیم گیری کنیم.

او ادامه داد: سردبیر مجله Medscape که یکی از معتبرترین مجله‌ها و پایگاه‌های اطلاع رسانی پزشکی و بهداشتی دنیاست، اعلام کرده است، جهشی که ما نام دلتا را به آن‌ نسبت داده ایم و به نام ویروس هندی نیز شناسایی می‌شود، سرایت پذیری بیشتری از سایر واکسن‌ها دارد، ولی این سرایت پذیری حدود یک و نیم تا دو برابر نسبت به ویروس آلفا یا ویروس انگلیسی است و باز خود این ویروس انگلیسی تقریباً به همین میزان سرایت پذیری بیشتری نسبت به ویروس چینی داشته است پس نتیجه می گیریم که واریانت دلتا (ویروس هندی) حدود ۲ تا ۳ برابر ویروس اولیه (چینی) سرایت پذیری بالاتری دارد و البته باید توجه داشت که مدتهاست جهش‌های جدید ویروس در جوامع در چرخش هستند نه خودِ ویروسِ چینی اولیه.

ویروس دلتا مقاوم تر از همیشه در برابر واکسیناسیون

یونسیان گفت: نکته مهم این است که ویروس دلتا یا هندی نیز مشابه ویروس بتا یا آفریقای جنوبی، نسبت به ایمنی حاصل از واکسیناسیون با واریانت‌های قبلی (یا ابتلای قبلی به آن واریانت ها) مقاومت نسبی بالاتری دارد و لذا اثربخشی بعضی از واکسن‌ها روی این واریانت‌ها کمتر است.

او ادامه داد: باید توجه داشت که در خصوص واکسن‌هایی که لازم است در دو دُز تجویز شوند (اغلب واکسن‌های ساخته شده تا کنون)، اگرچه تزریق دُز اول این واکسن‌ها ایمنی قابل توجهی بر علیه سایر واریانت‌ها ایجاد می‌کند، اما برای دو واریانت اخیر (بتا و دلتا)، تزریق یک دُز، ایمنی پایینی ایجاد می کند و حتماً لازم است هر دو دُز  تزریق شود تا ایمنی نسبتاً مطلوبی حاصل شود.

این متخصص اپیدمیولوژی بیان کرد: ضرورت دارد در کشور‌هایی که به واکسن‌های متعددی دسترسی دارند، کارایی و اثربخشی هر واکسن، روی واریانت‌های جدید مقایسه شود و از واکسن‌هایی استفاده شود که کارایی حداقلی مورد نیاز را داشته باشند.

این اظهارنظر که واکسن آسترازنکا یا هر واکسن دیگر، روی ویروس دلتا هیچ تاثیری ندارد، مبنای علمی ندارد

او گفت: واریانت هندی، احتمالاً به اندازه واریانت آفریقای جنوبی یا حتی شاید بیشتر از آن نسبت به اثرات بعضی از واکسن ها، مقاومت دارد؛ یعنی آن واکسن‌ها کماکان تاثیرگذار هستند، اما اولاً باید حتماً دو دُز استفاده شوند و ثانیاً باید مطالعات بیشتر و دقیق‌تری روی آن‌ها صورت بگیرد تا بتوان اظهار نظر دقیقی در مورد میزان اثربخشی و ایمنی زایی آن‌ها داشت.

استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران اظهار کرد: در شرایطی که ما به تنوع مناسبی از واکسن‌های اثربخش، دسترسی داشته باشیم باید این عامل (اثربخشی) را در کنار سایر عواملی مد نظر قرار دهیم. با توجه به اینکه در حال حاضر کمتر از ۵-۶ درصد از جمعیت کشور ما حداقل یک دُز واکسن را دریافت کرده اند مشخص است که با توجه به نادر بودن عوارضی که به هیچ عنوان قابل مقایسه با منافع استفاده از واکسن‌ها نیست، اولین واکسنی که ایمنی و اثربخشی آن توسط مراجع ذیصلاح تایید شده و به آن دسترسی داشته باشیم را استفاده کنیم تا نه تنها جان تعداد کمتری از هموطنانمان گرفته شود، بلکه احتمال جهش‌های بعدی و پیدایش ویروس‌های حتی مقاوم‌تر و مسری‌تر را کاهش دهیم.

یونسیان افزود: دکتر سوامیناتان (دانشمند ارشد سازمان جهانی بهداشت) تاکید کرده، ممکن است اثربخشی برخی از واکسن ها در پیشگیری از ابتلا به بیماری، کمتر از حد مطلوب مورد انتظار باشد، ولی خوشبختانه تقریباً همه واکسن هایی که تاییدیه استفاده اورژانسی سازمان جهانی بهداشت را دریافت کرده اند، کارایی بسیار بالایی (بیش از 90%) در پیشگیری از ابتلا به فرمِ شدید، بستری در بیمارستان و مرگ در اثر این بیماری دارند. لذا با توجه به اینکه هدف اولیه ما از واکسیناسیون، حفظ جان انسان هاست، تقریباً همه این واکسن های مورد اشاره در بالا این قابلیت را در سطح مطلوبی دارند.

مسعود مردانی، متخصص بیماری‌های عفونی و عضو کمیته علمی کشوری کرونا در گفتگو با باشگاه خبرنگاران جوان اظهار کرد: طبق تحقیقاتی که تاکنون انجام شده واکسن آسترازنکا ایمنی کاملی بر علیه ویروس آفریقایی ایجاد نکرده است یعنی میزان اثرگذاری آن بر این ویروس نسبت به سایر سویه‌ها کمتر است. به طور مثال اگر واکسن‌های دیگر روی سوش آفریقایی اثرگذاری ۹۰ یا ۱۰۰ درصدی داشته باشند، واکسن آسترازنکا ایمنی زایی ۶۰ یا ۷۰ درصدی دارد.

این متخصص بیماری‌های عفونی در مورد جهش دلتا گفت: جهش جدید ویروس کرونا با نام دلتا به دلیل نرسیدن به حد نصاب کافی در مورد میزان مبتلایان و همچنین شیوع نسبی این ویروس در سطح جهان و به نوعی تازه وارد بودن، هنوز به سوالات محققان در مورد اثر پذیری نسبت به واکسن‌های موجود در دنیا پاسخ نداده است.

او ادامه داد: تاکنون در مورد تاثیر و میزان ایمنی بخشی واکسن‌های آسترازنکا و مدرنا و فایزر بر جهش دلتا، نتیجه جدیدی به دست نیامده است اما کشور‌هایی مثل انگلستان که در حال حاضر با جهش جدید دلتا در حال مقابله هستند؛ چه زمانی که درگیر ویروس انگلیسی بودند و چه در حال حاضر که درگیر شایع‌ترین و رایج‌ترین جهش موجود در این کشور یعنی دلتا هستند، همچنان واکسیناسیون را با همان واکسن‌های سابق ادامه می‌دهند. این نکته نشان دهنده این است که واکسن‌ها نه تنها بی فایده نیستند؛ بلکه حداقل می‌توانند افراد را تا حدی هر چند اندک در برابر انواع جهش‌های احتمالی، محافظت کنند.

مردانی بیان کرد: محققان قبلاً اظهار کرده بودند که در صورتی که واکسن‌های تزریقی ما ایمنی بخشی و اثر گذاری روی سویه جدید دلتا نداشته باشد حداقل دو فایده عمده دارد: یکی اینکه در صورت ابتلای اکثریت جامعه، میزان مرگ و میر را تا حد قابل توجهی کاهش می‌دهد و مورد دوم اینکه به دلیل شدت و قدرت ویروس دلتا فردی که واکسن را تزریق کرده حتی اگر به کرونا مبتلا شود، دچار فاز حاد بیماری نمی‌شود و نیازی به بستری ندارد و با چند روز قرنطینه و در خانه ماندن و استراحت بهبود پیدا می‌کند که همین مورد، تاثیر بسزایی در عدم کاهش تخت‌های بیمارستان و کمک به کادر درمان و در نتیجه کاهش هزینه‌های درمانی هر جامعه دارد.

عضو کمیته علمی کشوری کرونا اظهار کرد: کشور‌هایی که در حال حاضر تمکن مالی خوبی دارند با وجود شیوع ویروس دلتا همچنان واکسیناسیون را ادامه می‌دهند و قطعاً اگر می‌دانستند واکسیناسیون بی اثر است این روند را قطع می‌کردند.

او افزود: واکسن آسترازنکا در حال حاضر اثرگذاری بسیار مفید و بالایی روی سویه بریتانیایی دارد و ایمنی زایی خوبی ایجاد کرده است. همچنین به نظر می‌رسد روی سویه هندی هم موثر باشد، ولی هنوز درصد قطعی در مورد اثرگذاری آن اعلام نشده و تنها چیزی که در مورد این واکسن اعلام شده این است که در برابر سوریه آفریقایی ضعیف عمل می‌کند.

مردانی در مورد اثر گذاری واکسن‌های ایرانی گفت ابتدا باید منتظر بمانیم تا واکسیناسیون در سطح عمومی و قابل قبول انجام شود و حداقل ۱۰ تا ۱۵ میلیون نفر واکسن را دریافت کنند و سپس بررسی شود که روی جهش‌های کرونا چه میزان اثرگذاری خواهند داشت.