تأثیرات مخرب طرح صیانت از کاربران فضای مجازی در ابعاد فرهنگی

به گزارش خبرنگار برنا، قطعاً اجرای این طرح جنجال‌برانگیز تأثیرات بسیاری بر زندگی اقشار مختلف جامعه در ابعاد سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و... خواهد داشت که نمی‌توان نسبت به آن بی تفاوت بود.

مخالفت اکثریت جامعه با این طرح بر هیچکس پوشیده نیست و اصرار نمایندگان مجلس شورای اسلامی بر اجرایی شدن آن تأثیر این طرح در ابعاد سیاسی را می‌تواند بسیار پر رنگ‌تر کند چرا که به اعتقاد جامعه‌شناسان اجرایی شدن طرح صیانت از کاربران فضای مجازی اعتماد بین مردم و حکومت را به شدت خدشه‌دار می‌کند. اما ابعاد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این طرح تا امروز توسط کارشناسان مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. در گفت‌وگو با چند جامعه‌شناس تأثیر این طرح در ابعاد فرهنگی را مورد بررسی قرار دادیم که در ادامه می‌خوانید:

محمدعلی الستی: صیانتی که در ذهن نمایندگان مجلس است تداعی‌کننده محدودیت است نه مصونیت / سیاست‌های کنترل اطلاعات در طول تاریخ هیچ‌گاه نتیجه‌بخش نبوده است

محمدعلی الستی، دکترای جامعه‌شناسی ارتباطات و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با خبرنگار برنا، اظهار داشت: همیشه در طول تاریخ بخشی از جامعه و افراد بسیاری طرفدار آزادی بوده‌اند و به آن گرایش داشته‌اند. حتی افراد متدین و معتقد به خدا هم بر این مسئله تأکید دارند که خدا انسان را آزاد آفریده و ارزش قرار گرفتن در راه راست و درست به این است که انسان آزادانه این راه را انتخاب کند و تنها می‌توان انسان را در این راه هدایت کرد و با اجبار چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد وگرنه در صورتی که قرار بود انسان بالاجبار در مسیر درست قرار بگیرد خداوند نیز او را همچون فرشته‌ها بدون قدرت اختیار خلق می‌کرد.

الستی خاطرنشان کرد: در قرآن کریم هم به قدرت اختیار انسان تأکید می‌شود. رسالت انبیا نیز هدایت تشریعی است به این معنی که هدایت‌کننده انسان‌ها را ملزم به پیروی از قوانین و خواسته‌هایش نمی‌کند و اجباری در کار نیست و انسان مختار است که راهش را انتخاب کند. اتفاقاً مسدود کردن راه‌های مختلف به حرکت مشرکان شباهت بیشتری دارد. ما روایتی داریم که در آن مشرکان به مردم تأکید دارند که وقتی رسول اکرم آیه‌های قرآن را می‌خوانند دست در گوش خود کنید تا آیه‌ها را نشنوید و به سمت او گرایش پیدا نکنید.

این جامعه‌شناس در ادامه گفت: اما در کنار همه این مسائلی که مطرح کردم باید بگویم که قبول دارم همیشه برخی افراد از آزادی سوءاستفاده می‌کنند و آزادی هم آفت‌های زیادی دارد و بسیاری از افراد ظرفیت آزادی را ندارند. چنین بحران‌هایی انکارناپذیر هستند اما باید نظارتی صورت بگیرد و مسدود کردن نمی‌تواند راهکار مناسب و نتیجه‌بخشی باشد. اگر سابقه پرداختن به موضوعاتی اینچنین را در 40 سال اخیر بررسی کنیم به این نتیجه می‌رسیم که سیاست ایجاد محدودیت هیچ‌گاه نتوانسته سیاست موفقی باشد. امروز صیانتی که نمایندگان مجلس شورای اسلامی مطرح کرده‌اند تداعی‌کننده محدودیت است و از مصونیت نشانی در این طرح دیده نمی‌شود اما در دنیا هیچ محدودکننده‌ای هیچ گاه در طول تاریخ با صراحت به اینکه سیاستش محدود کردن است تأکید نکرده است.

الستی در ادامه تصریح کرد: سیاست‌های محدودکننده طی سال‌های اخیر اعم از قوانین احزاب، فعالیت‌های اینترنتی، ماهواره‌ها و... نتیجه‌بخش نبوده و همواره هر دو طرف (چه افراد موافق محدودیت و چه افراد مخالف) در برخی مواقع از شرایط سوءاستفاده کرده‌اند. وقتی یک گروه با عنوان مصونیت، محدودیت ایجاد می‌کند قدرت برقراری محدودیت مطلق را ندارد، برای مثال می‌توان به ممنوعیت ویدئو و وی‌اچ‌اس اشاره کرد. زمانی تأکید داشتند که ویدئو عامل ترویج فساد و فحشا است اما در واقع ویدئو یک رسانه بود که همه چیز می‌شد توسط آن ترویج کرد. اگر کسانی که مشروبات الکلی مصرف می‌کنند الکل را داخل یخچال خانه نگاه می‌دارند نمی‌توان گفت که یخچال عامل فساد و ترویج‌کننده مصرف مشروبات الکلی است؛ داخل یخچال مواد غذایی هم نگهداری می‌شود.او افزود: در نهایت دیدیم که این سیاست‌های محدودکننده موفقیت‌آمیز نبوده و با این سیاست‌ها حتی مردم تشویق به استفاده از این رسانه شدند و بعد موسسه رسانه‌های تصویری ایجاد و استفاده از ویدئو و وی‌اچ‌اس مجاز شد. در برخورد با ماهواره هم همینطور بود و مسئولان ما باید به این نتیجه برسند که چون ما برنامه‌ریزی نداریم و نمی‌توانیم برنامه‌های مورد پسند مردم را بسازیم نباید با ایجاد محدودیت مردم را مجبور به دیدن برنامه‌های خود کنیم. صداوسیما باید با این رسانه‌ها رقابت کند و حذف کردن رسانه‌های دیگر نمی‌تواند نتیجه‌بخش باشد و تاریخ در این چند سال هم نشان داده که سیاست‌های محدودکننده حاصلی در پی ندارد و موفقیت‌آمیز نیست و در نهایت هزینه‌های سنگینی برای جامعه و حاکمیت دارد که خیلی ساده به عقب‌نشینی حاکمیت منجر می‌شود.

الستی در پایان اظهار داشت: به نمایندگان محترم مجلس شورای اسلامی توصیه می‌کنم که نگاهی به تاریخچه محدودسازی و کنترل اطلاعات داشته باشند که هیچ‌گاه نتوانسته به آنچه که در ذهن قانونگذاران بوده برسد و همیشه شکست خورده است. نمایندگان مجلس با تجدید نظر درباره این طرح می‌توانند به سمت ایجاد یک آشتی ملی پیش بروند تا مردم احساس نکنند که در بحران‌های بزرگی که جامعه ما با آن درگیر است نمایندگانشان دغدغه‌هایی اینچنین دارند. ایجاد این نگرش در بین مردم روابط حاکمیت با مردم را مخدوش می‌کند.

امان‌الله قرائی‌مقدم: طرح صیانت از حقوق کاربران فضای مجازی، کشور را در سرمایه اجتماعی و فرهنگی تضعیف می‌کند

امان‌الله قرائی‌مقدم، جامعه‌شناس در گفت‌وگو با خبرنگار برنا، اظهار داشت: طرح صیانت از حقوق کاربران فضای مجازی ضربه محکمی به فرهنگ کشور خواهد زد. با این طرح شاهد تضعیف سرمایه‌ اجتماعی و فرهنگی خواهیم شد و این دو در دیدگاه جامعه‌شناسان دهه 1920 بسیار بیشتر از سه سرمایه دیگر اعم از سرمایه‌های طبیعی، تکنولوژی و انسانی مورد توجه قرار گرفته است. جامعه‌شناسان بزرگی چون جیمز کلمن، فوکویاما و... این سرمایه را سرمایه چسبندگی می‌نامند و اعتقاد دارند که اگر ما هر سه سرمایه بعدی را داشته باشیم اما در سرمایه فرهنگی و اجتماعی دچار ضعف باشیم هر سه سرمایه بهره‌بری و کارآمدی لازم را نخواهد داشت.

قرائی‌مقدم خاطرنشان کرد: طرح صیانت از حقوق کاربران فضای مجازی سرمایه اجتماعی و فرهنگی را تضعیف می‌کند چرا که یکی از عناصر اولیه اجتماعی در کشور اعتماد است. به این نوع اعتماد، اعتماد عمودی گفته می‌شود و با این طرح که محدودکننده است اعتماد بین مردم و مسئولان به خطر می‌افتد چرا که مردم متوجه این هستند که آزادی آن‌ها محدود و به حریم خصوصی‌شان تجاوز شده است. این نگرشی که با چنین طرحی به جامعه تزریق می‌شود روح و روان جامعه را آزرده و مکدر می‌کند و جامعه را به سمت بی اعتمادی و فاصله گرفتن از حکومت پیش می‌برد و قطعاً شاهد گسترش دامنه اعتراضات خواهیم بود و در بحث اقتصاد هم ضربه بسیار بزرگی به جامعه ما وارد می‌شود.

او افزود: با محدود شدن فضای مجازی مبتکران، نوآوران و دانش‌پژوهان سرخورده می‌شوند و این وضعیت منجر به بیشتر شدن فرار مغزها خواهد شد. بر اساس تئوری کلاسیک خودکشی دورکیم زمانی که ارتباط فرد با جامعه قطع می‌شود آمار خودکشی نیز در جامعه افزایش پیدا می‌کند و این طرح هم چنین خاصیتی دارد و وابستگی افراد به جامعه را به حداقل می‌رساند. بر اساس این کار جامعه دچار تقدیرگرایی می‌شود و فاصله مردم با حکومت بسیار افزایش پیدا می‌کند و مهم‌ترین عنصر فرهنگی جامعه را که اعتماد مردم به مسئولان است به طور کامل از بین می‌برد چرا که مردم معتقد هستند مسئولان آزادی آن‌ها را از بین برده و حریم خصوصی‌شان را نادیده گرفته است. مردم امروز با کمترین اشکال در مدیریت در محل‌هایی مثل مترو که تجمعاتی تصادفی صورت می‌گیرد دست به اعتراض می‌زنند و این وضعیت کمیتی را افزایش می‌دهد که بر اساس تئوری دورکیم این تغییرات کمی به مرور به تغییرات کیفی منجر خواهد شد. نمایندگان مجلس شورای اسلامی اگر اندک تفکری در ذهن داشته باشند این طرح را هیچ‌گاه به تصویب نمی‌رسانند.

قرائی‌مقدم تصریح کرد: نمایندگان مجلس معتقد هستند که فضای مجازی جامعه را به سمت ابتذال پیش برده، با پذیرش این نگرش در ابتدا باید از مسئولان و نمایندگان بپرسیم که چرا جامعه به این سمت گرایش پیدا کرده است. این تنها مربوط به بخشی از جوانان جامعه می‌شود و در نگاهی دقیق‌تر و موشکافانه‌تر می‌توانیم ببینیم که هزاران جوان تحصیلکرده از طریق فضای مجازی به سمت علم و دانش رفته‌اند و تفکراتشان تغییر پیدا کرده است و به نظر من همین تغییر تفکر است که برای برخی مسئولان و نمایندگان ترسناک به نظر می‌رسد چرا که جامعه سنتی همیشه محافظه‌کار است و از هر چیزی که نو باشد می‌ترسد. مسئولان این جامعه جوانان دنباله‌رو می‌خواهند و جوان ما که از این مرحله گذر کرده و به خودمختاری رسیده برای این افراد به انسانی ترسناک تبدیل شده است.

این جامعه‌شناس در ادامه اظهاراتش تأکید کرد: امیدوارم نمایندگان مجلس شورای اسلامی کمی فکر کنند و این طرح را به تصویب نرسانند. اگر تصویب شود هم همان نتیجه‌ای را شاهد خواهیم بود که در برخورد با ماهواره‌ها و ویدئوها شاهد بودیم. امروز بی اعتمادی به حدی رسیده که مردم علاقه‌ای به حضور در فضای مجازی مورد تأیید حکومت ندارند و مسئولان باید این سوال را از خود بپرسند که چرا تا این حد بی اعتمادی وجود دارد و باید سعی کنند که این بی اعتمادی را از بین ببرند اما متأسفانه توجهی به این مسئله مهم وجود ندارد. جوانان ما امروز رسانه‌های داخلی را دنبال نمی‌کنند و این نشان از بی اعتمادی شکل گرفته در جامعه بین مسئولان و مردم جامعه دارد و جامعه ما امروز از مشروعیت سنتی و کاریزماتیک به سمت مشروعیت عقلانی و منطقی در حرکت است و این روند را نمی‌توان متوقف کرد. مسئولان ما به قدری ضعف دارند که نمی‌توانند با این رسانه‌ها مقابله کنند و به فکر ایجاد محدودیت هستند.