جای خالی مجله مرور کتاب در نشریات ایران

به گزارش برنا، سومین شمارۀ نشریه «کتاب امروز» چند روز پیش راهی کتاب‌فروشی‌ها شد. مجله‌ای که ریشه در دهۀ پنجاه خورشیدی دارد و به همت مؤسسه انتشارات فرانکلین به انتشار می‌رسید. در آن روزها کتاب امروز مجله‌ای مرجع بود و اگرچه عمر آن از شش شماره فراتر نرفت، اما هنوز هم می‌توان ردی از آن را در آرشیوها دنبال کرد؛ اندکی پس از انتشار شمارۀ سوم دورِ جدید این نشریه، صفحۀ اینستاگرام انتشارات علمی و فرهنگی میزبان متین غفاریان، سردبیر مجلهٔ کتاب امروز و همچنین وستا گرگیج، فعال حوزه کتاب بود. در این جلسه مروری بر ساختار و محتوای مجلۀ کتاب صورت گرفت.

گریز از بولتن بودن کتاب امروز

در ابتدای این نشست متین غفاریان با اشاره به سابقۀ کتاب امروز در دهۀ پنجاه خورشیدی گفت که این نشریه به صورت گاهنامه و در شش شماره، ذیل مؤسسه فرانکلین منتشر شده بود. در انتشار این مجله سه شخص شامل ابوالحسن نجفی، نجف دریابندری و کریم امامی نقشی کلیدی ایفا می‌کردند؛ مجله‌ای که به گفتگوهای ابتدایی‌اش معروف بوده است؛ گفت‌و‌گوهایی که در منزل نجف دریابندری برگزار می‌شد و داستانش را گلی امامی در این شماره تعریف کرده است.

سردبیر مجلۀ کتاب امروز در ادامه به موضوع احیای این نشریه پرداخت و گفت: دغدغۀ تیم او این بود که کتابِ امروزِ 1400 چه نسبتی با آن مجلۀ دهه پنجاه شمسی خواهد داشت؟

خود او پاسخ را چنین داد: «معروف است که وقتی به عنوان یک روزنامه‌نگار وارد روزنامه‌ای می‌شوید، دو چیز از شما می‌خواهند؛ نخست قدرت تنظیم خبر و دیگری نوشتن مرور دربارۀ چیزی. رسانه‌های خارجی همواره بخش مهمی را به مرور اختصاص می‌دهند؛ اما در ایران متاسفانه چنین چیزی نداریم. بر همین اساس در مورد فرم و محتوای کتاب امروز تصمیم بر آن شد که اولویت بر مرور، نقد و بررسی کتاب باشد تا برای مخاطبی که کتاب را نخوانده نیز این مرور جذابیت پیدا کند.»

غفاریان سپس به نسبت مجلۀ کتاب امروز و شرکت انتشارات علمی و فرهنگی پرداخت. به گفته او این نشریه در دهۀ پنجاه اگرچه ذیل فرانکلین منتشر می‌شد، مرجعیت بزرگی برای مخاطبان داشت. آنان معتقد بودند که صنعت نشر در حال شکل‌گیری است و در نتیجه باید مرور کتاب هم برای آن ایجاد شود. او سپس به کتاب امروز فعلی پرداخت و گفت: «وقتی تصمیم بر انتشار این نشریه گرفتیم دو راه بیشتر وجود نداشت، یا باید تبدیل به بولتنِ کتاب‌های انتشارات علمی و فرهنگی می‌شدیم یا اینکه مجله باید به مرجعی برای معرفی کتاب تبدیل می‌شد تا از همه انتشاراتی‌ها کتابی در آن موجود باشد. راه دوم مورد تأیید مدیریت علمی و فرهنگی قرار گرفت.»

غفاریان در ادامه گفت که برای معرفی کتاب‌های انتشارات علمی و فرهنگی نیز ضمیمه‌ای جداگانه تدارک دیده شد تا آثار این انتشارات نیز عرضه شود.

جایگاه مخاطب کجاست؟

در ادامه این بحث، وستا گرگیج، فعال حوزه کتاب به طرح نکاتی درباره شمارۀ جدید نشریۀ کتاب امروز پرداخت و گفت: «نکات مثبتی در رابطه با معرفی و نقد کتاب‌ها وجود دارد، از جمله بسیاری از اطلاعاتی که نیازمند است از چندمقاله دریافت شود، در سه یا چهار صفحه به مخاطب عرضه شده است. اما نبودِ دو چیز احساس میشود؛ مورد اول که اکثر مجلات شبیه کتاب امروز را شامل می‌شود این است که فقط مخاطب خاص خود را در نظر دارد و یک سری از دوست‌داران کتاب را جا می‌گذارند؛ کسانی که می‌خواهند مطالعه کنند اما هنوز سمت و سوی خود را پیدا نکرده‌اند. نکته دوم نیز نبود امکان برای فرستادنِ نقد و بررسی کتاب از سوی مخاطبان است که ای‌کاش کتاب امروز این شانس را برای مخاطب خود فراهم کند. او سپس به تنوع مجلات اشاره کرد و گفت پرسش این است که چرا امروز باید مجله خواند و جای کسانی که هنوز سمت و سوی خود را پیدا نکردند کجاست؟»

متین غفاریان نیز در پاسخ به نقش کلیدی مخاطب در تعیین ساختار مجله پرداخت و گفت: «در یک مقطع ما ملتی مجله‌خوان بودیم. انواع آرشیوهای مجلات هم اکنون در سایت‌ها گذاشته می‌شود. خواندن مجله باید اطلاع‌رسان و لذت آور باشد. ما سعی کردیم این سؤال را جواب بدهیم و هدفمان نیز این است که به اندازه نیاز مخاطب به او اطلاعات داده شود، امری که منِ سردبیر و از جایگاه ادیت آن را اِعمال می‌کنم.» او دربارهٔ مخاطبان خود نیز گفت: «مخاطب ما قشری تحصیلکرده است که در رشته‌هایی متفاوت از فنی و تجربی گرفته تا علوم انسانی تحصیل کرده و می‌خواهد از حوزه علوم انسانی و ادبیات سر درآورد. بنابراین نه خیلی ساده هستیم و نه خیلی تخصصی. کارِ ما این است که استدلال را بسط بدهیم»  

در ادامه این نشست مجازی، مروری بر شماره جدید کتاب امروز صورت گرفت. گفتنی است شمارۀ سوم «کتاب امروز» در مطلب اصلی خود به کتاب راهنمای فیلم سینمای ایران نوشته حسن حسینی پرداخته است و به سنت کتاب امروز قدیم، گفتگویی با او دربارهٔ خودش، کتاب و موضوع آن انجام شده است. مروری بر تازه‌های کتاب از جمله کتاب‌های ماه غمگین ماه سرخ، کلارا و خورشید، همگام با زمانه، یک شاخه در سیاهی، پاریس ۱۹۱۹، روزگار سخت، نیز پرونده‌ای دربارهٔ همایون صنعتی و گفت‌وگویی با گلی امامی بخشی دیگر از مطالب خواندنی این شماره را تشکیل می‌دهد.