فیلم‌جستار با احمد الستی/ ضرورت بازخوانی تعاریف قدیمی از مکاتب و ژانرهای سینمایی

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا، احمد الستی دانش آموخته سینما از دانشگاه ایالتی تگزاس، پژوهشگر، مترجم و عضو هیات علمی دانشگاه تهران است که از جمله تالیف‌های او می‌توان به «نماها و صحنه‌ها»، «تخیل به مثابه وجه خلاق واقعیت»، «هنر دقت، کلام و تصویر در مردم‌نگاری» و «مستند علف: سه روایت و یک مقدمه» اشاره کرد.

دکتر احمد الستی در ابتدای این کارگاه گفت: این یکی از درس‌هایی است که دارد در جهان اهمیت پیدا می‌کند و چاره‌ناپذیر بود که در ایران هم به آن بپردازیم؛ یعنی مقوله‌ای به نام فیلم جستار که ترجمه‌ای برای عبارت (ESSAY film) است. مدتی است که می‌بینیم پژوهشگران فیلم وارد تحقیق درباره نوعی از فیلم شده‌اند که قادر نبودند تا قبل از این، درست دسته‌بندی‌اش کرده یا مختصات دقیقی برایش تعیین کنند.

او ادامه داد: از اول قرن بیست و یکم، اتفاقی افتاد که بسیار خوشایند بود؛ یعنی ظهور جمعی از محققان سینما که مرزهای فیلم مستند، تجربی و فیلم هنری را در هم شکستند و نوعی از فیلم را مطرح کرده و درباره‌اش نوشتند که به نظر می‌رسید تا اواخر قرن بیستم، برای دسته‌بندی کردن یا تقسیم‌بندی آن در انواع فیلم تولید شده، مشکل داشتند.

این پژوهشگر و مترجم سینما تصریح کرد: برخلاف زمینه تحقیقاتی و پژوهشی فیلم جستار، این فیلم‌ها اتفاقا از دهه دوم و سوم قرن بیستم تولید می‌شدند. اما چرا این همه وقفه افتاد تا بتوانیم درباره این فیلم‌ها به توفقی برسیم؟ از معضلاتی است که عالمِ علم در قرن بیستم با آن برخورد داشت: یعنی مقولات بسیاری، از دسته‌بندی‌های رایج بیرون قرار می‌گرفتند. از همین نظر، فیلم جستار هم نمی‌توانست دسته به خصوصی را به خود اختصاص دهد برای همین بلاتکلیفی زیادی رخ داد تا وقتی محققان توانستند زمینه تازه‌ای را برای این نوع فیلم پدید بیاورند. 

الستی با اشاره به اینکه حتی محققان مایل‌اند سابقه فیلم جستار را به دهه ۱۹۲۰ بکشانند و کسانی را به این حیطه راه دهند که از آن زمان شروع به ساخت فیلم‌هایی کردند که به غیر از مستند، قادر به یافتن جایگاهی برای رده‌بندی آنها نبودیم، گفت: با تعاریف خیلی سفت و سختی که محققان در خلال قرن بیستم برای فیلم مستند قایل بودند نمی‌توانستیم فیلم جستار را به آنها نسبت دهیم. از طرفی، چون بخش زیادی از فیلم جستار متاثر از فیلم تجربی است، به آن هم نمی‌توانستیم نسبتش دهیم. برای همین قادر نبودیم این فیلم‌ها را در زمره فیلم‌های هنری جا دهیم.

او با بیان اینکه «اما سرانجام فرصت فراهم شد تا برای این نوع فیلم، جایگاهی تعریف کنیم.» گفت: تا اواخر قرن بیستم تقریبا هیچ نمونه‌ای در این زمینه نداشتیم. 

عضو هیات علمی دانشگاه تهران با ذکر مثال از چند نمونه کتاب درباره فیلم جستار، یادآور شد: یکی از کتاب‌ها در تعریف فیلم جستار می‌گوید که این نوع فیلم، مرز بین افسانه‌پردازی و واقعیت را حذف می‌کند.

الستی با تاکید بر اینکه «متاسفانه ما در ایران در این زمینه خیلی کم‌کاری کرده‌ایم. هرچند که جهان هم به تازگی متوجه اهمیت این فیلم‌ها شده است.» ادامه داد: ناگهان محققان متوجه شدند موضوعی از حیطه پژوهش به شدت دور مانده است. ما امروز متوجه یک پدیده بسیار شگفت‌آور در عالم سینما هستیم.

او یادآور شد: اینکه چرا جهان پژوهش‌های سینمایی تا قبل از این، این مقوله را نادیده گرفته بود بیشتر به خاطر بلاتکلیفی‌هایی است که دسته‌بندی‌های سینمایی برای ما پدید آورده بودند. در حالی که با تعاریف جدید، به سختی می‌توان یک فیلم را تنها در یک دسته جای داد و به همین دلیل، بسیاری از آثار قدیمی دچار بازخوانی شدند. امروز ما ناچاریم بسیاری از تعاریفی را که در خلال قرن بیستم تثبیت کرده بودیم، بازبینی کنیم.

نویسنده کتاب «نماها و صحنه‌ها» با تاکید بر اینکه «این اتفاق در حال رخ دادن است و باید همه کتاب‌هایی که درباره ژانرها و مکاتب سینمایی نوشته‌ایم چه بسا بازنویسی شوند.» خاطرنشان کرد: از آنجایی که متوجه نیاز به بازتعریف همه اصطلاحات سینمایی شدیم، قضیه فیلم جستار هم پیش آمد.

الستی تصریح کرد: ما هم به دنبال و در پی نگاه ندیده‌گرایی که اروپا و امریکا به این نوع از فیلم داشت، رفتیم. البته واقعا خوشحالم که کتاب «سینمای ذهنی» راسکارلی در ایران هم ترجمه شده اما باید به یاد داشته باشیم که می‌بایستی در این زمینه فعالیت کنیم و متوجه باشیم که چیز مشخصی در این باره نمی‌دانیم. 

این مدرس دانشگاه همچنین در ستایش این گونه فیلمسازی گفت: ما در این کشور،آانقدر بر ثبت بی چون و چرای واقعیت پافشاری می‌کنیم که جایی برای فیلم جستار باقی نمی‌گذارد؛ در حالی‌که فیلم جستار، شجاعت جمعی خلاق و نوآور را به سنیما افزود و از ساختارهای سفت و سخت و بی قید و شرط مستند، رها کرد.

الستی در ادامه به ذکر نمونه‌هایی از فیلم‌سازان مطرح فیلم جستار، همچون آنتونیونی، گدار، پازولینی، هارون فاروکی، کریس مارکر، شانتال آکرمن، انیس واردا و... پرداخت.

پانزدهمین جشنواره بین‌المللی سینماحقیقت به دبیری محمد حمیدی‌مقدم از ۱۸ آذرماه شروع شده و  تا ۲۵ آذرماه ادامه دارد.

انتهای پیام //