جای پای انگلستان در جای‌جای سلطنت پهلوی/ بررسی تاریخی ۳ دهه وابستگی ایران

به گزارش گروه فرهنگ و هنر خبرگزاری برنا؛ مهرزاد بختیاری منش در «سلام تهران» با اشاره به اوضاع ایران در اسفند ۱۲۹۹ کودتای انگلیسی‌ها و به سلطنت رسیدن رضا پهلوی، گفت: 2 یا 3 سال پیش‌ازاین تاریخ قحطی بی‌سابقه‌ای در ایران به وجود آمده بود یعنی از سال ۱۹۱۷ تا ۱۹۱۹ میلادی که حتی در بعضی از مناطق بسیاری از افراد به علت گرسنگی اطفال خود را می‌خوردند. در همان زمان روسیه و انگلستان در پی جنگ جهانی اول وارد ایران شده و کشور را اشغال کردند و بر این قحطی افزودند. اساس این قحطی مشکلات جوی بود که در کشور خشک‌سالی مانند ایران اتفاق می‌افتاد اما این اشغالگری‌ها که ذخایر باقی‌مانده از گندم را برای نیروهای اشغالگر خود تصاحب کردند به آن قحطی دامن زد.

وی با اشاره به حاکمیت انگلیس در ایران، ابراز داشت: وقتی در روسیه انقلاب بلشویک اتفاق افتاد نیروهای روسیه ایران را ترک کردند و کار به‌طور کامل به دست انگلیسی‌ها افتاد که در آن شرایط کاملاً حاکم بود به‌نحوی‌که وزیرمختار انگلیس بر سر احمدشاه فریاد می‌کشید که باید قرارداد استعماری ۱۹۱۹ را که ایران به‌طور کامل تحت حمایت انگلیس قرار می‌گرفت یعنی یک درجه بالاتر از مستعمره، امضا کند.  در این شرایط با توجه به خالی بودن خزانه، شاه ایران از سفارت انگلستان حقوق می‌گرفت که حدود ۱۲ هزار تومان در ماه بود و وثوق‌الدوله ۲۰ هزار تومان رشوه گرفت و در شمیران آن قرارداد را امضا کرد. در همین مقطع بلشویک‌هایی که گرایش به روسیه داشتند، جمهوری در گیلان تشکیل و خود را توسعه می‌دادند تا به تهران برسند.

بختیاری منش درباره نگرانی انگلیسی از شرایط حاکم بر ایران، مطرح کرد: فردی که امروز به اسم رضاشاه می‌شناسیم پیش از آن فرمانده هنگ قزاق تهران بود. او را با حدود 2 هزار نیرو فرستادند تا جلو هجوم بلشویک‌ها را بگیرد و شکست می‌خورد سپس فرار می‌کند و تا قزوین می‌آید. نیروهای انگلیسی در ایران نگران هستند که بلشویک‌ها به تهران بیایند و از این طریق ایران به دست روسیه جدید یا همان شوروی که تازه می‌خواهد به وجود بیاید بیافتد.

وی با اشاره به دلیل کودتای انگلیسی‌ها و برکناری احمدشاه قاجار، بیان داشت: وزارت خارجه انگلستان نمی‌خواسته کودتا کند بلکه می‌خواسته وضع آشفته ملوک‌الطوایفی و دولت ضعیف را به سفارت بسپارد اما نیروهای نظامی انگلستان که باید در ایران حضور پیدا می‌کردند، هزینه زیادی داشتند چراکه قحطی نیز بود و دچار مشکلات زیادی می‌شدند؛ این نیروها باید در مکانه‌ای مختلف جنگ می‌کردند در جنوب با رئیس‌علی دلواری، در شمال با میرزا کوچک خان جنگلی، در مناطق زاگرس میانی با عشایر و در فارس با قشقایی‌ها و این نیروها به ستوه آمده بودند. حوزه نیروهای بریتانیایی در بین‌النهرین که مرکز آن در بغداد بود برای کاهش نیرو ژنرال ادموند آیرونساید گفت که کودتایی راه‌اندازی کنیم و یک دیکتاتور قوی را بر سر کار بگذاریم که بتوانیم از هزینه‌های خود کم کنیم و به‌صرفه باشد .

کارشناس تاریخ با بیان اینکه عواملی که در راستای خوش‌خدمتی به رضاخان بودند، باعث شدند میرزا کوچک خان کشته شود، گفت: سیر موفقیت کودتا به این صورت بود که با ۳۰ نفر پیش از رضاخان گفت‌وگو کرده بودند و هیچ‌کس نپذیرفته بود که کودتا کرده و کار را در دست بگیرد؛ صحبت درباره عملیات موقت بود و قرار بود سید ضیاء طباطبایی در رأس امور قرار گیرد. پس‌ازاینکه حاکم شده و کودتا را انجام می‌دهند از میدان آزادی حرکت کرده و خود را به میدان فردوسی فعلی می‌رسانند و شهر را می‌گیرند که با عدم مقاومت ژاندارم‌ها روبرو می‌شوند. بعد از اعلامیه می‌دهند و در رأس امور قرار می‌گیرند، سید ضیاء نخست‌وزیر شده و رضاخان رئیس قزاق خانه می‌شود که فشار آورده و سپس رئیس جنگ می‌شود و کنترل ژاندارمری و قزاق خانه را در دست می‌گیرد و شروع می‌کند به تضعیف احمدشاه.

وی با اشاره به چگونگی به سلطنت رسیدن رضاشاه، عنوان کرد: در سفری که احمدشاه خارج از کشور رفته بود از آن موضوع برای بحث رئیس‌جمهور شدن خود استفاده می‌کند که عده‌ای جلو این کار را می‌گیرند؛ از این موضوع بهره‌برداری کرده که بتواند سلطنت را در دست بگیرد. در شرایطی که حاکم می‌شود تمام رجال سیاسی برجسته نه فقط ملوک‌الطوایفی که در اقصا نقاط ایران حاکم بودند بلکه رجال مطرح و آزادی‌خواهانی مانند مرحوم مدرس را از میدان سیاست خارج می‌کند و به شهادت می‌رساند و خودش به سلطنت و حکومت می‌رسد و در ۱۳۰۴ به تخت سلطنت می‌نشیند.

بختیاری منش با توجه به روابط ایران و انگلستان در اوایل به حکومت رسیدن سلسله پهلوی، گفت: در 1933 میلادی که حدود ۱۳۱۲ می‌شود با توجه به اینکه موضوع نفت برای انگلیس مهم‌ترین مسئله در ایران و سرمایه اصلی آن‌ها بود و چرخ‌های کارخانه‌های لندن با نفت خوزستان می‌چرخید، در ابتدا رضاخان آمده گردوخاکی کرده و قرارداد نفت را در بخاری انداخت. انگلیسی‌ها به او گفتند که تو عددی نیستی که جلو ما بایستی، خودت را ما به سلطنت رساندیم و سپس قرارداد را به مدت ۶۰ سال از ۱۹۳۳ تا ۱۹۹۳ میلادی تمدید می‌کند. از طرفی در فشار انگلیسی‌ها می‌پذیرد که اروندرود را کامل به عراق بدهد که عراق نیز دولت وابسته به انگلیس بود و همین کار را نیز در مورد کوه‌های آرارات مرز ایران و ترکیه انجام می‌دهد که مساحت وسیعی داشته است و دشت بسیار بزرگی را به افغانستان واگذار می‌کند.

وی با بررسی وضعیت ایران در جنگ جهانی دوم، مطرح کرد: پس‌ازاینکه قدرتش در داخل کشور بیشتر شد، مدعیان را از صحنه اخراج کرد. در جنگ جهانی دوم در سال ۱۳۱۸ آلمان خیلی قدرت داشته و دارای ارتش 5 میلیون نفری بوده است و حدود ۲۰ هزار هواپیما اعلام جنگ به انگلستان می‌دهند. در ابتدا نیروهای انگلیسی شکست می‌خورند و ۱۲ هزار هواپیما از انگلستان دریای بین آلمان و انگلستان غرق می‌شوند. با توجه به اینکه آلمان بالاتر بوده و بعداً به شوروی نیز اعلام جنگ می‌کند در ایران به اشتباه فکر می‌کنند قدرت به دست آلمان افتاده است درحالی‌که متفقین بر سراسر منابع دنیا دسترسی دارند و آلمان محلی در کنج اروپا است و به هیچ جایی دسترسی ندارد.

کارشناس تاریخ با اشاره به دلیل به سلطنت رسیدن محمدرضا پهلوی و برکناری رضاخان، اظهار داشت: پس‌ازاینکه آلمانی‌ها روسیه را شکست می‌دهند، به شمال دریای سیاه می‌رسند که نزدیک گرجستان فعلی است و انگلیسی‌ها احساس خطر می‌کنند که سپس آلمانی‌ها از شمال دریای سیاه به قفقاز و دریای خزر می‌رسند. رضاخان به دنبال این است که با آلمان سازش کند و انگلیسی‌ها به او می‌گویند یک نوکر باید وظیفه‌شناس باشد، ما تو را بر سر کار گذاشته‌ایم پس باید کارکنان و مستشاران آلمانی را از کشور اخراج کنی. از طرفی رضاخان می‌ترسید که هیتلر پیروز جنگ باشد و با انگلیس بازی می‌کند که وقتی آن‌ها دستش را می‌خوانند متوجه می‌شوند که تاریخ‌مصرفش به پایان رسیده است و محمدرضا پهلوی جایگزین پدر می‌شود.

گفتنی است برنامه «سلام تهران» برنامه صبحگاهی گروه اجتماعی شبکه پنج سیما است که به تهیه‌کنندگی علی شعبانی و مازیار مهاجر از شنبه تا پنجشنبه ساعت ۶:۳۰ تا ۹ صبح با بخش‌های مختلفی چون سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی ورزشی با اجرای مصطفی امامی، فریبا باقری و صدیقه مرادی روی آنتن شبکه پنج می‌رود.

انتهای پیام//