بیان زبان فارسی در قالب شعر به آن قوام داده است

شعر و ادبیات فارسی از مهم‌ترین مقومات هویت ملی ما

در ابتدای این آیین محمدمهدی اسماعیلی ضمن گرامیداشت ایام ماه مبارک رجب المرجب بیان کرد: امیدواریم از مواهب و برکات این ماه مبارک بهره‌مند شویم؛ موالید و اعیاد این ماه را هم تبریک می‌گوییم. همچنین خوشحالم امشب این فرصت پدید آمد که در جمع فرزانگان و نخبگان شعر و ادبیات ایران زمین و در میان علاقه‌مندان این حوزه حضور دارم. دوست داشتم فرصت بیشتری بود تا بخشی از علایق و برنامه‌های گسترده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را برای رونق مجدد شعر و ادبیات بیان کنم. بیماری کرونا محافل ما را به لحاظ عددی کم رونق کرده اما این محافل به لحاظ کیفی همچنان برقرار است.

او در ادامه عنوان کرد: در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به مقوله شعر و زبان فارسی به گونه‌ای دیگر توجه می‌شود. ما وظیفه ترویج، گسترش و حمایت در تمام حوزه‌های فرهنگی و هنری را برعهده داریم ولی درباره شعر و ادبیات فارسی، داستان متفاوت است؛ چرا که این دو از مهم‌ترین مقومات هویت ملی ما ایرانیان هستند. اگر به تاریخ پرفراز و نشیب ایران نگاهی کنیم، پس از ورود اسلام عزیز، مردم ایران با جان و دل اسلام را پذیرفتند و به آموزه‌های اسلامی با دانش، تجربه و فرهیختگی ایرانیان در قرن چهارم و پنجم به دوره درخشش تمدن اسلامی منجر شد و در عین حال زبان فارسی مجددا توسط بزرگانی چون رودکی احیا شد و گسترش یافت و این بازیابی در اشعار فردوسی به صورت کامل‌تر اتفاق‌ افتاد؛ ایرانیان در عین تدیّن و پایبندی به اسلام و علاقه‌مندی به مکتب اهل‌بیت (ع) شعر و ادبیات را به فارسی برگزیدند و بزرگان زیادی از قرن 5 و 6 تاکنون درخشیدند.

وی افزود: در دوره صفوی که اولین دولت ایرانی پس از اسلام بود با وجود اینکه از سرزمین قهرمان آذربایجان برخاسته بود اما زبان رسمی دولت فارسی بود؛ بزرگان عراق، بحرین و... که در این دوره به ایران آمده بودند شروع کردند به ترجمه عربی به فارسی و دوره جدید تمدن شیعی در ایران آن دوره شکل گرفت و زبان فارسی از نمادهای اصلی هویت ملی ایرانی ظهور و بروز پیدا کرد و تقویت شد که نشان می‌دهد زبان فارسی زبان مشترک همه ایرانیان است.

اسماعیلی همچنین مطرح کرد: علی رغم اینکه گونه‌های مختلف گویشی از زبان‌های ترک و عرب و لهجه‌ها و گویش‌های مختلف داریم که به آن‌ها افتخار می‌کنیم ولی زبان فارسی به عنوان زبان مشترک خود را نشان داده است. سلاطین قاجار با اینکه ترک بودند اشعار نغز فارسی می‌سرودند و همچنان زبان فارسی مؤلفه مهم هویت ما بوده است. آنچه زبان فارسی را قوام داده، استحکام بخشیده و ترویج کرده بیان آن در قالب شعر است که این شعر از موهبت‌های جامعه ایرانی است و شعرای ما همواره در زمره حکیمان، فلاسفه و عرفای بزرگ بوده‌اند.

وی با اشاره به اشعار امام راحل تصریح کرد: امام خمینی (ره) با اشعار بلندمرتبه خود در قله حکمت، عرفان، فقه و تفسیر ایستاده و با زبان شیوای فارسی شروع به سرودن اشعار بلندی کردند که دیوانی از ایشان باقی مانده است. بخش مهمی از اشعار در جوانی و میانسالی امام از بین رفته، ولی همه اشعار امام راحل بی‌نظیر است و می‌توان این را در یکی از آخرین اشعارشان که در اسفند سال 67 سرودند، دید که فرمودند: 

غم مخور، ایّام هجران رو به‌ پایان می‌رود این خماری از سر ما می‌گساران می‎رود

پرده از روی ماه خویش، بالا می ‌زند غمزه را سر می‌‌دهد، غم از دل و جان می‌‌رود

او ضمن بیان این‌که آمیختگی شعر و ادبیات با تمام جهات برتری ما در حوزه‌های مختلف جایگاه این موضوع را در قوام هویت ملی ما نشان می‌دهد، یادآورشد: یکی از وظایف جدی ما در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ترویج این معناست و کسی فکر نکند وقتی از زبان فارسی و شعر فارسی می‌گوییم به معنی کم‌توجهی به گویش‌ها و زبان‌های دیگر است هم آن‌ها متعلق به ایران بزرگ است؛ زبان فارسی یک مولفه مشترک است. دولت‌های مروج شعر فارسی الزاماً فارسی زبان نبودند و هنر اصیل شعر همین است. در اصل 15 قانون اساسی که اصل مترقی قانون ما است به جایگاه رسمی زبان فارسی و نیز به ارج و قرب زبان‌های محلی اشاره شده است.

محمدمهدی اسماعیلی در پایان سخنان خود ضمن تاکید بر اینکه امثال استاد محمدعلی مجاهدی و استاد علی انسانی از افتخارات ما و پرچمداران شعر و ادب هستند از مسئولان برگزاری جشنواره قدردانی کرد و گفت: 21 اسفند روز گرامیداشت حکیم نظامی است و ما با دقت به دنبال معرفی شایسته این شاعر ایرانی هستیم و در نوروز نیز جشن نوروز را با حضور کشورهای فارسی‌زبان برگزار خواهیم کرد.

شعر انقلاب به دلیل پیوستگی مردمی ماناست

در بخش دیگر این آیین یاسر احمدوند با اشاره به اینکه شب اختتامیه این جشنواره شبی مبارک و فرخنده است، بیان کرد: مفتخریم که در این جمع میزبان وزیر دانشمند و فرهیخته فرهنگ و ارشاد اسلامی هستیم و امیدواریم با حمایت‌ها و پشتیبانی‌های ایشان مسیر پیشبرد اهداف فرهنگی سرعت بیشتری بگیرد و به قله رفیع این اهداف دست پیدا کنیم.

وی همچنین عنوان کرد: مقام معظم رهبری (مدظله العالی) در پیام خود به مناسبت درگذشت قیصر امین‌پور اشاره کردند که این درگذشت برای ایشان خسارت‌بار است و اظهار امیدواری کردند که مسیر آن مرحوم برای رسیدن به قله‌های رفیع هنر شعر به همت همراهان، یاران و شاگردان‌شان پیموده شود.

او با اشاره به این‌که شعر و ادبیات انقلاب بزرگان کم‌نظیری را از دست داده که آفرینندگان هنر و آفرینش‌گران ادبیات بوده‌اند، بیان کرد: نام این بزرگان در تاریخ ادبیات، پایدار و ماندگار خواهد بود. این جشنواره و تلاش‌هایی از این دست باید برای پیمودن راه این بزرگان و استمرار مسیر فرهنگی موثر باشد؛ بنابراین هر تلاشی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید در جهت تقویت ادبیات متعالی که ریشه در ادبیات غنی این سرزمین دارد و در امتداد فرهنگ پربار این سرزمین است، باشد.

معاون امور فرهنگی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ضمن بیان این که در زمان انقلاب سه راهبرد و گفتمان در کشور وجود داشت، مطرح کرد: یکی لیبرال دموکرات با نگاه به آزادی و غرب، دیگری سوسیالیستی و مارکسیستی و ترکیب آن‌ها در توجه به خلق، توده و کارگر و سوم جریان مکتبی ایدئولوژی بود؛ تلاقی این‌ها در ماه‌های منتهی به پیروزی انقلاب اسلامی در تاریخ ادبیات مندرج است. به تدریج جریان مکتبی ایدئولوژی غلبه پیدا کرد که دلیل آن حاکمیتی نبود بلکه دو علت داشت؛ یک این که این جریان مردمی بود و ریشه در باورهای مردم داشت و دیگری این که در امتداد سنت ادبی کشورمان بود. در این راستا شاهد بروز ادبیات دینی و با مضمون ظلم‌ستیزی شدیم و بعدها با وقوع جنگ تحمیلی، این پدیده فوق‌العاده نیز منشأ پیدایش اشعار فاخر شد.

وی با اشاره به این که شروع جنگ تحمیلی در منظر هنرمندان قرار گرفت و عرصه آفرینش‌ها و بروز سروده‌ها و اشعار فاخری شد، افزود: اگر شعر انقلاب ماناست به دلیل پیوستگی مردمی است و ریشه‌ای که در امتداد سنت ادبی ایران دارد؛ حتی اگر درباره جنگ باشد. ادبیات انقلاب، ادبیات جنگ نیست بلکه ادبیات پایداری جهاد است که اصل آن جهاد با نفس است. ادبای حوزه انقلاب، جهادگران با نفس بودند و آفرینندگان جهان بدون دیو و اهریمن هستند؛ شعر و ادبیات انقلاب اسلامی ماندنی بوده و در زبان مردم جاری است.

 یاسر احمدوند در پایان سخنان خود ضمن بیان این‌که در شانزدهمین جشنواره بین‌المللی شعر فجر تلاش شد آثار با دقت و احترام کامل مورد ارزیابی و داوری قرار گیرد و خوشبختانه کار بزرگی انجام شده است، گفت: با تاکیدات وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی توجه بیشتری به حوزه ادبیات داستانی و شعر خواهیم داشت و برنامه‌هایی در این خصوص تدارک دیده شده است. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید در عرصه ادبیات حضور فعال داشته باشد و امیدواریم از موضع انفعالی خارج شده و وارد فضای فعال ادبیات شویم.

هنوز کتاب نفس می‌کشد

در ادامه این آیین بیانیه هیئت داوران شانزدهمین جشنواره بین‌المللی شعر فجر توسط قربان ولیئی به نمایندگی از داوران همه گروه‌ها به شرح ذیل قرائت شد:

                  «به نام خداوند جان آفرین        حکیم سخن در زبان آفرین

زبان، نامیدن است و نام‌ها گونه‌ای وجود ذهنی‌اند که آدمی را از حقیقت دور می‌کنند. شعر هر چند بر بنیاد زبان می‌روید، تهاجمی است سازمان یافته به زبان ارتباطی عادی برای آفرینش زبانی که تقربی احساسی- شناختی به حقیقت را پدید آورد. شاعران این سرزمین- به‌ویژه شاهکارآفرینان آن- طریقتی شاعرانه برای رسیدن به حقیقت هستی آفریده‎اند و معرفت و زیبایی را در هم آمیخته‌اند و آتشی در بیشه‌های اندیشه برانگیخته‌اند.

آیا شعر امروز میراث‌داری وفادار بوده است؟ یا دوران شکوهمند شعر به سر آمده است؟

این قدر می‌توان گفت که در سرزمینی که بنیادش بر شعر است، هیچگاه این چراغ خاموش و فراموش نخواهد شد و نومید نباید بود که:

گمان مبر که به پایان رسید کار مغان هزار بادۀ ناخورده در رگ تاک است

برپایی جشنواره‌ها و محافل و مجالس شعری کوششی است خجسته برای فروزان نگاه داشتن شعر. جشنواره شعر فجر نیز در همین جهت گام بر می‌دارد و اکنون به شانزدهمین منزل رسیده است.

به رغم آن که در روزگاری به سر می‌بریم که دشواری‌های معیشتی و رسانه‌های دیداری مجازی فرصت خواندن را از مردم ستانده‌اند، هنوز کتاب نفس می‌کشد.

در جشنواره شعر امسال حدود 4000 کتاب بررسی شد و پس از جدا کردن کتبی که فاقد شرایط آیین نامه‌ای بودند، به شرح زیر تفکیک و داوری شدند: 

الف) شعر بزرگسال ۲۱۱۰ اثر که به ۳ گروه تقسیم شد:

گروه کلاسیک: ۹۲۳ / گروه شعر نو: ۱۰۹۶ اثر / شعر محاوره یا ترانه: ۹۱ اثر

ب) بخش شعر کودک‌ونوجوان با تعداد ۳۷۶ اثر

ج) بخش درباره شعر: ۱۴۴ اثر

در یک بررسی و تحلیل کلی نظریات هیات داوران در خصوص آثار به شرح زیر است:

1. در هر سه گروه شعر بزرگسال با گونه‌ای همسانی در زبان و فرم و محتوا روبه‌روییم که با ذات هنر به طور کلی و شعر به طور خاص در تعارض است؛ زیرا داشتن فردیت خلاق و مبدع و روی آوردن به نوآوری لازمه هنر اصیل است.

2. در حوزه شعر کودک و نوجوان علاوه بر مشکل فوق الذکر با کاهش کمی آثار به ویژه در گروه سنی نوجوان مواجه هستیم. غفلت از این حوزه چه در ساحت ابداع و چه در ساحت نشر پیامدهایی ناگوار خواهد داشت.

3. در حوزه «درباره شعر» به رغم وجود چند اثر چشمگیر، عرصه نقد شعر و پژوهش‌های بنیادی در زمینه شعر شناسی و نقد و نظریه‌های ادبی چندان غنی نیست.

امید است که با همت شاعران و فرهیختگان وادی ادبیات و سازمان‌های متولی این عرصه، در سال‌های آینده کارنامه درخشان‌تری رقم بخورد.

در پایان از تمامی دست‎‌اندرکاران برگزاری این جشنواره سپاس‌گزاری می‌کنیم که در تلاشی پیوسته و شبانه‌روزی این رویداد فرهنگی را به سامان رساندند و حمد او راست که هر چه نیکی است از اوست.»

«رخصت» با فرهنگ ورزش زورخانه‌ای همخوانی دارد

در بخش دیگر آیین پایانی شانزدهمین جشنواره بین‌المللی شعر فجر از استاد علی انسانی برای آفرینش کتاب «رخصت» تجلیل شده و این شاعر طی سخنانی با اشاره به این‌که از سال 1339 شروع به فعالیت در ورزش زورخانه‌ای کرده است، بیان کرد: این ورزش طی سالیان مختلف به آفات بسیاری دچار شد؛ در گذشته شاهد 45 زورخانه بودیم که نام و نشانی آن‌ها را می‌توان ذکر کرد اما بعد از انقلاب از تعداد آن‌ها کاسته شده است و به 16 زورخانه رسید.

وی ضمن بیان این نکته که ورزش زورخانه‌ای ورزشی است که مردم به آسانی به آن روی می‌آورند، عنوان کرد: هر کدام از اعمال و وسایل این ورزش باستانی از وارد شدن به گود، میل و... یک نماد مقدس است. در گذشته مرشد اشعار شاعرانی چون فردوسی را می‌خواند اما اکنون از تصنیف بهره می‌گیرد. شاید در کتاب «رخصت» آنچنان رگه‌هایی ادبی به کار برده نشده است، این اثر سهل و ممتنع است و قصدم این بود که با فرهنگ آن جمعیت همخوانی داشته باشد.

همچنین در این مراسم گواهینامه درجه یک هنری در رشته «شعر» نیز به استاد علی انسانی اعطا شد.

متون پارسی ایران صبغه آیینی دارد

در پایان آیین اختتامیه شانزدهمین جشنواره بین‌المللی شعر فجر استاد محمدعلی مجاهدی طی حکمی از سوی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان «دبیر دائمی دبیرخانه شعر و ادبیات آیینی» منصوب شد و در سخنانی اظهار کرد: شعر آیینی مسئله امروز و دیروز نیست. از سال 265 زبان فارسی دری به عنوان زبان رسمی کشورمان در دولت صفاریان بود. گویش‌ها و زبان‌های محلی مختلفی در ایران وجود داشت و این باعث می‌شد تمدن ایرانی به معنای واقعی کلمه شکل نگیرد چون قوام تمدن، یک زبان واحد است. در آن زمان بنا شد تمامی نوشتارها و گفتارها در سراسر ایران بر اساس همان زبان و ادبیات که در دربار صفاریان مرسوم است، صورت گیرد.

وی در ادامه مطرح کرد: زبان دری متعلق به دربار صفاریان بود و امروز هم نتایج آن را می‌بینید؛ از سال 265 زبان فارسی شروع می‌شود و اگر از این سه قرن عبور کنید، می‌بینید که شعر فارسی خود را نشان می‌دهد و در قرن چهارم ابوالحسن کسایی مروزی هم دوره با حکیم فردوسی اولین شعر ولایی علوی را سرود که در تاریخ ادبیات ما به صورت مکتوب ثبت و ضبط شده است.

محمدعلی مجاهدی در پایان گفت: اگر شعر آیینی قوام و دوامی دارد مدیون قرآن کریم و فرهنگ اهل بیت است و ریشه در این دو رکن دارد. شعر ولایی یکی از زیر مجموعه‌های شعر آیینی است که خود انواع و اقسامی همچون نبوی، فاطمی، مهدوی، رضوی، اهل بیت و... دارد. به واقع 75 درصد از متون متین منظوم پارسی ایران صبغه آیینی دارد و این امر قابل اثبات است.

همچنین در این آیین اجرای ضرب زورخانه‌ای با شعری از کتاب «رخصت» به نمایش درآمد و علیرضا قزوه نیز به شعرخوانی پرداخت.