حاشیه نشینی در تبریز از دیروز تا امروز

به گزارش گروه اجتماعی خبرگزاری برنا در آذربایجان شرقی، بر اساس تعریف ارائه شده از سوی ستاد ملی توانمندسازی سکونتگاه های غیررسمی حاشیه نشینی را به اینگونه تعریف کرده اند که این مناطق بافت هایی هستند که عمدتا" مهاجرین روستایی و تهیدستان شهری را در خود جای داده اند و بدون مجوز و خارج از برنامه ریزی رسمی و قانونی توسعه شهری (طرح های جامع و تفصیلی) در درون یا خارج از محدوده قانونی شهرها بوجود آمده اند، عمدتا" فاقد سند مالکیت هستند و از نظر ویژگی های کالبدی و برخورداری از خدمات رفاهی، اجتماعی و فرهنگی و زیرساخت های شهری شدیدا" دچار کمبود هستند.

 حاشیه در لغت نیز در فرهنگ عمید به معنی کنار هر چیز و کنایه از کسان و اطرافیان آمده است ، در تعریف حاشیه نشینی شهری نیز با بحث سکونت گاه هایی در کنار شهرها  مواجه هستیم اما مروز  حتی دردل شهر ها نیز با بحث حاشیه نشینی و به تعبیری با بحث سکونت گاه های غیر مجاز روبرو هستیم.

بر اساس اطلاعات ارائه شده در پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی، "سازمان‌های بین‌المللی در برآوردهای خود اعلام کرده اند که بیش از یک میلیارد نفر از مردم یعنی در حدود ۳۲ درصد جوامع شهرنشی در حاشیه شهرها زندگی می‌کنند. در خوش‌بینانه‌ترین برآوردها از کل جمعیت حاشیه نشین در جهان، حدود ۱۰ میلیون نفر آن در کشورما زندگی می کنند.  این افراد تاکنون در ۷۰۰ سکونتگاه غیررسمی در کشور شناسایی شده اند. براساس سرشماری صورت گرفته توسط مراکز بهداشت دانشگاه/دانشکده های علوم پزشکی کشور، جمعیت ساکن در سکونت گاه های غیررسمی،  کل جمعیت حاشیه شهر ها و ساکنین شهرهای ۲۰ تا ۵۰ هزار نفر در بهمن ماه ۱۳۹۳ برابر با ۱۵ میلیون و ۲۱۲ هزار و ۲۲۶ نفر است که ۴۹۳۱۹۵۶ نفر آن مربوط به جمعیت شهرهای ۲۰ تا ۵۰ هزار نفر و ۱۰۲۸۰۲۷۰ نفر نیز ناظر بر جمعیت حاشیه شهر یا سکونتگاه غیررسمی است."

حاشیه‌نشینی گسترده امروزی در جهان از دهه ۹۰  میلادی شروع به رشد کرده است و پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۳۰ به بیش از ۲ میلیارد نفر افزایش پیدا کند.

در کشور ما نیز حاشیه نشینی به صد سال اخیر باز می گردد چرا که در این سال ها شاهد پدیده ای به نام مهاجرت از روستا ها به شهرها و رشد قابل توجه جمعیت شهری هستیم و این روند با گذر زمان افزایش  داشته به طوری که امروز کمتر کلانشهری را در کشور ما می توانیم بیابیم که با مسئله ای با نام حاشیه نشینی روبرو نباشد. در شهر تبریز  نیز از اوایل دهه ۱۳۵۰ شمسی با مشکل حاشیه نشینی مواجه هستیم و این سال ها را می تواند سرآغاز حاشیه نشینی در کلانشهر تبریز بدانیم.

در بحث رتبه بندی حاشیه نشینی آمار و ارقام دقیقی در دسترس عموم نیست اما با نگاهی اجمالی به وضعیت حاشیه نشینی در شهر تبریز می توان به این نتیجه رسید که اگر رتبه های اول تا سوم را نداشته باشیم بدون شک رتبه ای قابل توجه را در این زمینه در کشور داریم.

اسکان غیر رسمی، از پیامدهای شهرنشینی در شهر تبریز است  که در نتیجه صنعتی شدن شتابان و نابرابری های منطقه ای شکل گرفته و همچون دیگر شهر ها شهر تبریز را نیز درگیر مسائل و مشکلات عدیده ای کرده است.

در این یادداشت کوتاه تلاش بر این است که موضوع حاشیه نشینی به صورت کلی مورد توجه قرار گیرد و بدون شک توجه به جزئیات در این متن کوتع نمی گنجد اما نباید از نظر دور داشت که امروز دیگر نمی توان بر مسئله همچون حاشیه نشینی سرپوش بگذاریم و از نظر ها پنهان کنیم چرا که بخش قایل توجهی از شهر تبریز با این موضوع دامن گیر است وسیر رشد حاشه نشینی در شهر تبریز بسیار شتابان پیش می رود.

به نظر می رسد در حال حاضر برای بررسی دقیق این موضوع نیازمند مشخص شدن پهنه دقیق حاشیه نشینی شهر تبریز، اولویت بندی مسائل و مشکلات این مناطق، استفاده از پتانسیل گروه های مرجع و پرهیز از نگاه صرف شهرسازی به مناطق باشد چرا که این مناطق برای اینکه رشد شتابان خود را متوقف کنند بجز نگاه شهرسازی نیازند نگاه فرهنگی و اجتماعی هستند و در این بین گروه های مرجع اجتماعی و فرهنگی می توانند مدیران ارشد شهر را برای حل این معضلات همراهی کنند.

نگارنده: احمد جدیری