کدام سواحل دریای خزر از مخاطرات سونامی مصون هستند؟

به گزارش برنا؛ دکتر محمود رضا اکبرپورجنت در وبینار با موضوع مدل‌سازی خطرات ناشی از سونامی در دریای خزر که در محل پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی و علوم جوی برگزار شد، ضرورت مطالعه در زمینه سونامی را مربوط به سونامی ژاپن با ۲۵ هزار تلفات و سونامی سوماترا با ۲۲۵ هزار تلفات دانست و گفت: با توجه به وجود ۲.۵ میلیون ساکن در سواحل گیلان و وجود سواحل پست با شیب ملایم، ضرورت دارد تا مطالعات وسیعی در این زمینه در دریای کاسپین انجام شود.

وی مطالعات انجام شده در این زمینه را مربوط به سال‌های ۲۰۰۵ با منبع خارجی و ۲۰۱۱ با منبع داخلی دانست و اظهار کرد: زلزله، زمینلغزش، برخورد اجرام آسمانی و انفجارهای زیر دریایی از عوامل مؤثر بر وقوع سونامی هستند و این امر نشان می‌دهد که هر تغییر ناگهانی در گستره بستر و سطح آزاد آب، زمینه ایجاد موج را در دریا فراهم خواهد کرد.

اکبرپورجنت خاطر نشان کرد: بررسی‌ پیشینه تاریخی دریای خزر نشان می‌دهد سونامی‌های کوچکی که در گذشته در این دریا مشاهده شده‌اند، اما این وقایع چندان قابل توجه نبوده و حداکثر نوسانانی در حدود یک تا دو متر را در سطح دریا ایجاد کرده است.

سونامی سال ۱۸۶۸ باکو که نوسانات کوتاه مدت تراز دریا با دامنه‌ای در حدود ۰.۴۵ متر مشاهده شد.

سونامی سال ۱۸۷۶ در Oblivnoy که پس از صدای غرش مهیب در زیر آب، نوسانات غیر معمولی در سطح دریا رخ داد.

سونامی سال ۱۹۳۳ در Kuuli_Mayak موجب افزایش ناگهانی در تراز دریا تا بیش از ۱.۳۵ متر برای مدت ۱۰ دقیقه شد.

سونامی سال ۱۹۳۹ در Livanov Shoal که عبور یک موج منفرد مرتفع توسط دو کشتی که ۱۵ مایل با یکدیگر فاصله داشتند، مشاهده شد.

سونامی ۱۹۶۰ باکو که نوساناتی بیش از یک متر برای مدت ۲ تا ۳ ساعت در تراز دریا مشاهده شد.

سونامی ۱۹۸۶ در Livanov Shoal موجب نوسانات غیر معمولی در حدود ۲ متر و با فرکانس زیاد برای مدت یک تا ۱.۵ دقیقه شد.

این عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی به احتمال وقوع سونامی در خزر اشاره کرد و گفت: به دلیل وقوع زلزله‌هایی در بخش میانی دریای خزر، سونامی‌هایی در ابعاد کوچک در این نواحی مشاهده شده‌اند، اما به دلیل نبود ناحیه فرورانش قابل توجه و مخرب نبوده‌اند.

به گفته وی، در صورت وقوع زلزله در دریای خزر به دلیل نبود ناحیه فرورانش، امکان شکل‌گیری قابل توجه وجود ندارد؛ از این رو سواحل این دریا از مخاطرات سونامی ناشی از زلزله مصون هستند.

اکبرپورجنت ادامه داد: بر اساس اعلام مدیر مرکز ملی مطالعات و تحقیقات دریای خزر با توجه به شیبی که در بخش جنوبی دریای خزر وجود دارد، احتمال وجود زمینلغزش‌هایی می‌رود که در صورت بروز، این زمینلغزش‌ها می‌توانند امواجی را ایجاد کنند. مطالعات نشان می‌دهد که سواحل مشرف به بندر انزلی تا منطقه رضوان‌شهر و همچنین منطقه میان رامسر تا نوشهر به دلیل قرارگیری گودال جنوبی خزر در برابر مخاطرات سونامی از پتانسیل‌های بیشتری برخوردار هستند.

عضو هیات علمی پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی، از اجرای مطالعاتی در زمینه احتمال وقوع سونامی ناشی از زمینلغزش در دریای کاسپین خبر داد و گفت: داده‌های این مطالعات از پروفیل‌های بستر دریا که استخراج شده از سوی پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین‌شناسی بود، دریافت شد. این پروفیل برداشت شده در نواحی جنوبی دریای خزر، از بستر دریا در بخش بین بندر انزلی و مصب رودخانه سفیدرود بوده است.

عضو هیات علمی پژوهشگاه اقیانوس‌شناسی به نتایج و یافته‌های این مطالعات اشاره کرد و گفت: نتایج به دست آمده نشان می‌دهد به دلیل نبود ناحیه فرورانش در دریای خزر، امکان شکل گیری سونامی ناشی از زلزله که رایج‌ترین و مهیب‌ترین نوع سونامی‌ها هستند، وجود ندارد و سواحل استان گیلان در برابر خطر سونامی لرزه‌ای مصون است.

وی اضافه کرد: ولی از سوی دیگر با بررسی پروفیل‌های موجود از بستر دریا در نواحی مابین بندر انزلی و مصب رودخانه‌ سفید رود یک توده رسوبی واقع در روبروی محل ورود رودخانه سفید رود به دریای خزر به عنوان یک منبع احتمالی برای فرآیند زمینلغزش زیر سطحی در دریای خزر و سونامی شناخته شد.

اکبرپورجنت یادآور شد: همچنین نتایج مدلسازی نشان داد سونامی این زمینلغزش احتمالی در دریای خزر سبب رسیدن امواج نسبتا بلند به سواحل مجاور زمینلغزش، یعنی در ناحیه مجاور مصب رودخانه سفیدرود و ایجاد بالاروی قابل توجه در آن مناطق می‌شود که خوشبختانه این ناحیه تقریبا دور از حوزه شهری بوده و فاقد جمعیت ساکن چندانی است.

به گفته این محقق، بر اساس یافته‌های این مطالعات، احتمال هجوم این سونامی به نواحی دورتر و پرجمعیت‌تر مانند سواحل انزلی در اثر زمینلغزش مذکور، حتی در بدترین سناریوی شبیه‌سازی با بیشترین حجم زمینلغزش، بسیار کم بوده و نمی‌توان بالاروی مهمی را انتظار داشت.

وی پیشنهاد کرد که برای بررسی جامع خطر سونامی دریای خزر در سواحل ایران، با توجه به اثر موضعی زیاد سونامی‌های ناشی از زمینلغزش، پروفیل‌های بستر دریا در تمامی نواحی مجاور سواحل ایران تهیه شده و احتمال وقوع زمینلغزش زیر سطحی در نزدیکی سواحل ایران در مطالعات آینده با دقت بیشتری ارزیابی شود.

اکبرپورجنت اظهار کرد: داده‌های به دست آمده از این مطالعات نشان داد که با افزایش حجم زمینلغزش، امواج مرتفع‌تری در سواحل پدید می‌آید و در هنگام وقوع زمینلغزش در حجم بزرگ، نواحی نزدیک به زمینلغزش امواجی با ارتفاع نسبتا زیاد در حدود ۴ تا ۵ متر را دریافت می‌کنند، در حالی که در نواحی دورتر مانند سواحل انزلی ارتفاع امواج کمتر از ۲ متر است.

وی در پایان گفت: سواحل روبروی ناحیه زمینلغزش یعنی نواحی مجاور مصب رودخانه سفید رود اولین ناحیه‌ای هستند که امواج سونامی پس از گذشت تقریبا ۱۵ دقیقه از وقوع زمینلغزش به آنها برخورد می‌کنند.