کالای عمومی و گران قیمتی مثل آب، نیازمند مدل حکمروایی مطلوب و همراهی همگانی است

به گزارش خبرگزاری برنا، یکصد و هفتمین نشست علمی تخصصی مرکز پژوهش های توسعه و آینده نگری با مدیریت علمی فتح الله آقاسی زاده پژوهشگر حوزه برنامه ریزی و توسعه، دانش آموخته دکتری کشاورزی و با سخنرانی: محمدرضا قاسمی رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان اصفهان، مرتضی بهزادفر رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان خراسان شمالی، قاسم ایزانلو کارشناس حوزه اقتصاد و مجری طرح "ایران و بحران بی آبی" و    با مشارکت فعال جامعه علمی، پژوهشی، دانشگاهی، اندیشگاهی، صاحب نظران، مدیران و کارشناسان دستگاه های اجرایی ملّی و استانی به صورت مجازی برگزار شد.

در ابتدای نشست ، فتح الله آقاسی زاده پژوهشگر حوزه برنامه ریزی و توسعه به عنوان مدیر علمی نشست ضمن بیان مفهوم بحران گفت: مفهوم آشفتگی معنای اصلی این واژه را تا حد زیادی منتقل می کند . بحران دارای هشت مشخصه اصلی است که از این میان می توان به نقطه چرخش اشاره کرد و در این شرایط تصمیم گیری نوینی در اندیشه ضرورت پیدا می کند. علاوه بر این ، بحران عوامل را با یکدیگر درگیر می کند و تنش را بین عوامل بالا می برد.

این محقق ادامه داد: بحران آب یک سابقه 20 الی 30 ساله در مطالعات کشور دارد. از دهه نود مقوله بحران آب به یک پارادایم در کشور ما تبدیل شده است. لذا می توانیم بگوییم مسئله بحران آب تبدیل به یک مسئله مهم در کشور شده است.

وی مسئله آب در ایران را با مسئله آب در کشورهای ی مثل قطر و عربستان هم ردیف دانست و گفت: لذا معتقدم با مقوله جدیدی مواجه نیستیم. بسیاری از پژوهشگران به این مقوله، در سال های گذشته فکر کرده اند. از این جهت می بایست به این سوال جواب بدهیم، با وجود این حجم مطالعات و تذکرات متعدد پژوهشی چرا نتوانستیم این مسئله را حل کنیم؟

در ادامه این نشست قاسم ایزانلو کارشناس حوزه اقتصاد و مجری پژوهش "ایران و بحران بی آبی" به عنوان سخنران ابتدای این نشست، ضمن اشاره به مطالعات خود در خصوص بحران بی آبی در کشور گفت: نیک می دانیم انجام هرگونه اقدامی نیازمند دسترسی به آب است. آب ملاک بسیاری از تصمیم گیری های جهانی است و به عنوان مبنایی است که در صورت وجود و عدم وجودش، سیاستگذار و عوامل دیگر را به تغییر سیاست و رفتار وا می دارد.

وی بر اساس داده های جهانی ، سطح تنش آبی در ایران را بالا دانست و گفت: نیاز صنعت به آب همواره در حال افزایش است. سیاستگذاری برای استفاده آب در بخش کشاورزی نیز بسیار مهم است. کشور های منطقه منا، کشورهایی با بالاترین سطح تنش آبی در جهان محسوب می شوند. بر اساس مطالعات ، در سال 2040 این تنش آبی در کشور های حوزه منا تشدید خواهد شد. بر اساس همین داده ها ایران رتبه چهارم تنش آبی در جهان را دارد و این تنش آبی مربوط به منابع آبی کشور است.

این محقق ادامه داد: منابع آب شیرین در کشورهای حوزه منا و آسیای مرکزی بسیار محدود است . این در حا لی است که سرانه برداشت این کشور ها از منابع آبی بسیار بالا است.

وی ضمن اشاره به اینکه کشور شش حوضه آبی مهم دارد گفت: میزان وابستگی کشاورزی ما به منابع آب های زیرزمینی هم از میانگین جهانی بسیار بالاتر است. 91 درصد از منابع آ بی کشور، در حوزه کشاورزی مصرف شده است. بر اساس بررسی ها درخصوص شش تالاب داخلی ایران نیز رابطه منطقی میان کاهش روان آب ها و تضعیف این تالاب ها وجود دارد.

وی خاطر نشان کرد: در حوزه سهم آب برداشت شده برای صنعت، رتبه 48 در عرصه جهانی را داریم. لازم می دانم متذکر شوم ما به سمت شاخص های تنش آبی مزمن حرکت می کنیم.

 ایزانلو ضمن انتقاد از عدم انتشار سالنامه آبی کشور خاطر نشان کرد: با توجه به اینکه از سال 93- 94 این سالنامه آبی منتشر نمی شود چگونه باید انتظار داشت سیا س ت گذار از آخرین وضعیت آبی کشور مطلع شود. لذا این مساله باعث شده ما داده های دقیقی از منابع آبی کشور نداشته باشیم.

این محقق حوزه اقتصادی افزود: از مجموع منابع آب تجدیدپذیر، از سال 1373 تا کنون 21 درصد منابع آبی کشور کاهش پیدا کرده و در سال 1385 در همه بخش ها با افزایش مصارف آب در کشور مواجه شدیم. این در حالی است که بر اساس داده های موجود متوسط بارش سالانه در ایران 230 میلی متر است.

وی ضمن اشاره به آخرین مطالعه در خصوص منابع آبی کشور بر اساس داده های ماهواره ای گفت: علت کاهش بسیار بالای منابع آبی کشور به بخش کشاورزی مربوط می شود  و این در حالی است که بسیاری از زمین های کشاورزی به اراضی بایر تبدیل شده است.

وی ضمن اشاره به منابع آب محدود برای منطقه ای مانند بجنورد ، استفاده بخش پتروشیمی از آب های زیرزمینی را مورد انتقاد قرار داد و گفت: این مجموعه می تواند تنها با صرف 4 درصد از سود خود در تصفیه فاضلاب خروجی ، مجدداً از آب استفاده کند، اما متاسفانه این کار را نمی کند.

وی ضمن اشاره به دوازده راهکار خود در زمینه بهبود روند آبی کشور گفت: ما با فقدان کنش جمعی برای مدیریت آب به عنوان یک کالای عمومی گران قیمت مواجه هستیم. فقدان دیپلماسی منطقه ای در مسئله آب، عدم توجه به آمایش سرزمین و عد م دسترسی به داده های مورد اعتنا و فقدان راهبرد مشخص تنها بخشی از تنگناهای سیاستی در حورزه آب به شمار می رود.

در ادامه این نشست ، محمدرضا قاسمی رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان اصفهان، ضمن اشاره به بحران های حوضه آبی زای نده رود خاطر نشان کرد: این رودخانه 360 الی 400 کیلومتر طول دارد و در طول این رودخانه ایستگاه های مختلفی تعریف شده است اما متاسفانه اکنون از منطقه بابا شیخ علی به بعد ، این رودخانه دچار خشکی شده است.

وی خاطرنشان کرد: با بررسی کامل مسائل حوضه زاینده رود به صورت اجمالی به بحث حکمرانی آب باز می گردیم. در واقع با بررسی های موجود ، آب هایی را در این حوزه تخصیص دادیم که منابع آن را نداشته ایم . در واقع تقاضایی تعریف شده است که منابع آن وجود ندارد. 845 میلیون متر مکعب آب ، آورده طبیعی زاینده رود است و در مجموع 1.3 میلیارد متر مکعب مجموع مصارفی است که وزارت نیرو برای زاینده رود پیش بینی کرده است. در واقع ما برا ی آب زاینده رود چک های بدون پشتیبان صادر کرده ایم.

وی خاطر نشان کرد: به نظر ما بحران اصلی محیط زیست ، تالاب گاو خونی است که هیچ سخنگویی ندارد. فرونشست د ر شهر اصفهان در حال اتفاق افتادن است و این موضوع تخریب آثار باستانی را با خود به همراه دارد. در منطقه خان اصفهان ما با پدیده فرونشست مواجه شدیم. صد مدرسه هم اکنون در اصفهان به دلیل خطر فرونشست تعطیل شده است. شبکه فاضلاب اصفهان به همین دلیل آسیب دیده است.

این مقام مسئول استانی خاطر نشان کرد: حکمروایی ضعیف وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی در حوزه آب، مهم ترین چالش در مدیریت بحران آب است. در پی بحران آب ، مسئله مهاجرت و افزایش جمعیت در اصفهان ، تحت تاثیر قرار گرفته اند که پیرو آن بارگذاری بیش از حد کشاورزی نیز اتفاق افتاده است. صنعت نیز بارگذاری خاص خود را کرده است.

وی ضمن اشاره به موضوع آب بدون درآمد ، در خصوص اقدامات انجام شده در مدیریت وضعیت آب زاینده رود خاطر نشان کرد: در صنعت توانستیم با سرمایه گذاری تا حد زیادی منابع تجدید پذیر را استفاده کنیم. کشت گلخانه ای و محدود کردن کشت برنج را نیز انجام داده ایم. با این وجود متاسفانه باز هم برای کاشان و نطنز بر روی زاینده رود بارگذاری مجدد انجام شده است. لذا باید به سمت کنترل و کاهش تقاضا حرکت کنیم.

وی ضمن اشاره به برنامه های پیش رو در کوتاه مدت خاطر نشان کرد: حذف مصارف غیر مجاز با وجود دشواری ها باید انجام شود. ما باید کاهش مصرف در حوضه زاینده رود را داشته باشیم و با افزایش ورودی آب بتوانیم حوضه زاینده رود را زنده نگه داریم. باید با وجود تخصیص های آبی خوب صورت گرفته، حتما حق آب ه های موجود را بخریم تا از میزان تقاضا بکاهیم و ادعا در این حوزه کاهش پیدا کند و در ادامه به خلق فعالیت های جدید در حوضه زاینده رود بیاندیشیم .

در ادامه این نشست، مرتضی بهزادفر رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی استان خراسان شمالی، به عنوان سخنران سوم این نشست ضمن بیان سازوکار راه حل بومی حل مسئله آب اشاره کرد: با بررسی مدل ها و بهره برداری حوزه آب کشاورزان در کشور می توانیم به راه حل هایی دست پیدا کنیم که از روش های سنتی حفظ آب در کشور بوده است.

وی در همین خصوص خاطر نشان کرد: برخی از این مدل های حفظ و نگهداری و استفاده از منابع آبی است که توسط کشاورزان در طول هزاران سال در پهنه کشور مورد استفاده قرار گرفته است. لذا این دانش بومی می تواند یکی از راه حل های مورد استفاده در زمینه مدیریت منابع آب محدود باشد و امید دارم برنامه هفتم توسعه بتواند به صورت جدی به این دانش بومی ورود کند.

وی در همین خصوص ادامه داد: موضوع استحصال آب به واسطه منابع آبی رایگان می تواند مورد توجه این مدل های بومی باشد. این در حالی است که سیستم های استحصال آب می تواند به منابع روستایی ما به شدت کمک کند. به عنوان مثال استفاده از منابع آبی پشت بامی در بخش های ی از گلستان توانسته است تا 35 درصد منابع آبی یک خانوار را در بخش غیر شرب جبران کند.

وی ضمن اشاره به اهمیت توجه به خدمات اکوسیستم به بحث منابع آبی خاطر نشان کرد: سازه ای مثل هوتک در سیستان و بلوچستان با ساختاری ساده و با جمع آوری سیل آب ها می تواند آب شرب حیوانات و کشاورزی را تامین کند. یا سازه ای مثل خوشاب و یا آب انبارها و یا سازه های پرچ از جمله سازه های است که با تکیه بر دانش بومی و رعایت مسائل اکوسیستمی می تواند موضوع رفع نیازهای کشور را تا حدی در زمینه آبی رفع نماید.

وی ضمن اشاره به سامانه های ی مثل گ و ر اب در خوزستان و بندسازی در طبس گفت: این سامانه ها به صورت سنتی توانسته اند مسائل آبی را در کشور مرتفع کند. این در حالی است که ما هیچ گونه جمع بندی سوابق علمی را در این خصوص مورد توجه قرار نداده ایم و موفقیت های بومی و میراث تمدنی خود را نتوانسته ایم برای جهانیان و استفاده خودمان مورد توجه علمی و دانشگاهی قرار دهیم.

لازم به ذکر است این مرکز   یکصد‌‌ و هفتمین نشست علمی تخصّصی خود را با عنوان "ایران و بحران بی آبی؛ چالش ها و توصیه های سیاستی" روز چهارشنبه ۲۱ دی ماه ۱۴۰۱، از ساعت ۱۰ الی ۱۲ ظهر و با همت دفتر آموزش مرکز پژوهش های توسعه و آینده نگری برگزار کرد.

انتهای پیام/