"سعدالسلطنه " بزرگترین کاروان سرای درون شهری و زیباترین مکان برای بازدید مسافران نوروزی در قزوین

به گزارش خبرنگار اجتماعی برنا از قزوین؛ فرارسیدن سال جدید و تعطیلات نوروزی بهترین فرصت برای سفر به مناطق مختلف کشور زیبای ایران است تا با جاذبه های گردشگری، تاریخی، طبیعی آشنا شد و ایام خوشی را در کنار خانواده برای خود رقم زد.

در این میان استان قزوین با داشتن مجموعه ای از مناطق دیدنی تاریخی، طبیعی، چشم اندازهای زیبا، رودخانه های فصلی، قلاع تاریخی، مسجد و امامزاده، موزه، خانه های تاریخی، آب انبار، باغستان سنتی، کلیسا، سدهای آبی، اولین خیابان ایران و سرای تاریخی سعداسلطنه، کاروان سرا و حمام تاریخی و دهها اثر دیدنی دیگر بدون تردید در ایام نوروز می تواند میزان خوبی برای مسافران نوروزی باشد و ساعات خوشی را برای مسافران و هموطنان رقم بزند.

خبرگزاری برنا در ایام تعطیلات نوروزی با معرفی این آثار تاریخی و دیدنی اطلاعات لازم را در اختیار مسافران قرار خواهیم داد تا هموطنان و گردشگران بر اساس سلایق و ذائقه های خود با فراخور فرصتی که دارند از بخشی از این بناها دیدن کرده و ایام فرح بخشی را برای خود مهیا کنند.

در این گزارش شما را با سرای تاریخی سعدالسلطنه آشنا می کنیم.

سرای سعدالسلطنه یکی از معروف‌ترین جاهای دیدنی قزوین است که در تاریخ ۱۳۷۷/۵/۱۱ به ثبت آثار ملی رسید. 

این کاروان‌سرا با مساحت ۲۶ هزار مترمربع در گذشته به ‌عنوان یک سرای بازرگانی مورد استفاده  بود و امروزه بزرگ‌ترین کاروان‌سرای داخل شهری ایران و بزرگ‌ ترین کاروانسرای قزوین به شمار می‌رود. 

در حال حاضر در این مجموعه چندین کافه، رستوران و فروشگاه‌های صنایع دستی قزوین و آموزشگاه‌های هنری راه اندازی شده است.

سرای سعدالسلطنه در مرکز شهر قزوین در خیابان امام خمینی و نزدیک به بازار قدیم قزوین و کاخ چهلستون قرار دارد و از هر نقطه از شهر قزوین می‌توانید ابتدا به میدان ولی‌عصر (عج) بروید و سپس سوار تاکسی‌های خطی سبزه‌ میدان شوید. از چهارراه سبزه‌ میدان به‌سمت خیابان امام خمینی (ره) حرکت کنید تا پس از کمی پیاده‌روی به سرای سعدالسلطنه قزوین برسید. 

معرفی سرای سعدالسلطنه 

کاروان‌سرا سعدالسلطنه یکی از زیباترین و مشهورترین بناهای تاریخی قزوین است که قدمت آن به زمان ناصرالدین شاه قاجار می‌رسد. این سازه تاریخی با نام‌های دیگری همچون سرای سعدالسلطنه، سرای سعدیه و بازارچه سعدالسلطنه نیز شناخته می‌شود. علاوه بر این، گفته شده است که کاروان‌سرا در محل میدان چوگان در دوره صفویه (میدان سعادت) ساخته شده بود و از همین رو به آن سرای سعادت نیز می‌گفتند.

محمد باقر خان سعدالسلطنه اصفهانی، حاکم وقت شهر قزوین در اواخر دوره سلطنت ناصرالدین شاه قاجار در سال ۱۳۱۰ هجری قمری بود و با توجه به مراودات اقتصادی فراوان ایران با روسیه و ترکیه دستور داد کاروانسرایی در زمینی به مساحت ۲٫۷ هکتار با حدود ۴۰۰ حجره در شهر قزوین ساخته شود. به همین دلیل این کاروان‌سرا به کاروانسرای سعدالسلطنه معروف شد و بعد از حدود دو سال با همت دو معمار اصفهانی و دو معمار قزوینی در سال ۱۳۱۲ هجری قمری به بهره‌برداری رسید.

کاروانسرای سعدالسلطنه تا قبل از جنگ جهانی اول، مرکز تجارت و فعالیت بازرگانی شهر محسوب می‌شد؛ اما بعد از تغییرات سیاسی حکومت روسیه، موقعیت خود را به‌عنوان پل ارتباطی بازرگانی بین اروپا و آسیا از دست داد و به ‌صورت نیمه‌فعال درآمد. برخی از حجره‌های کاروان‌سرا به‌شکل غرفه‌های تجاری مستقل اداره می‌شد و برخی از آن‌ها کاربری انبار داشت. قسمتی از کاروانسرای سعدالسلطنه نیز به کارخانه آرد سلامت و کارخانه تولید کشمش تبدیل شد و قسمت‌های دیگر به‌عنوان کارگاه‌های تولیدی کفش، فرش‌بافی، چوب‌بری به کار می‌رفتند. جالب اینکه این سرا تا مدت‌ها به‌عنوان «بازار چوب» در میان مردم شناخته می‌شد.

در نهایت در سال ۱۳۷۷ تنها ۱۰ واحد در کاروانسرای سعدالسلطنه فعال بود و این بنای ارزشمند رو به ویرانی می‌رفت. سازمان میراث فرهنگی وقت به‌تدریج شروع به خرید حجره‌ها کرد. پس از مدتی این مجموعه از طریق صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی سازمان میراث‌ فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کشور به سازمان بهسازی و نوسازی شهرداری قزوین واگذار شد تا مورد مرمت قرار گیرد. 

سرای تاریخی سعدالسلطنه ابتدا در تاریخ ۱۳۱۶/۹/۱۷ با شماره ثبت ۱۰۲۱ در زیر مجموعه بازار قزوین ثبت شد؛ سپس در مورخ ۱۳۷۷/۵/۱۱ با شماره ۲۰۸۹ به‌صورت مجزا به نام کاروانسرای سعدالسلطنه به ثبت آثار ملی رسید. 

معماری سرای سعدالسلطنه 

مجموعه تاریخی سعدالسلطنه از ارزشمندترین آثار دوره قاجاریه و یکی از ۳۸ بنای منتخب میراث فرهنگی کشور به حساب می‌آید و از لحاظ معماری جزو سالم‌ ترین سراهای بازرگانی محسوب می‌شود. ساختمان کاروان‌سرا به‌صورت چهار ضلعی است و در چهار ضلع حیاط‌دار آن، چهار ایوان به چشم می‌خورد. طاق‌نمای ایوان‌ها آجرکاری دارند و سقف داخلی ایوان‌ها مزین به هنر مقرنس‌کاری است.

با نگاهی به دیوارها و سقف‌های گنبدی‌شکل و جذاب سرای سعدالسلطنه متوجه زیبایی بی‌حدومرز معماری سنتی ایرانی و مرمت استادانه آن خواهید شد؛ چراکه آجرها با مهارت و ظرافت خاصی روی هم چیده شده‌اند. همچنین نورپردازی بی‌بدیل فضای داخلی سرای سعدالسلطنه قزوین، شما را مجذوب خود خواهد کرد.

سرای سعدالسلطنه جزو معدود کاروان‌سراهای ایران به شمار می‌رود که چندین حمام، سرا، تیمچه، شترخان، راسته، چهارسوق، مسجد و آب‌انبار دارد. سرا یا راسته قیصریه، سرای وزیر، سرای سعدیه، گرمابه رضوی و مسجد حاج ملا آقا و شترخان از جمله مهم‌ترین بخش‌های کاروانسرای سعدالسلطنه به شمار می‌روند که به هم پیوسته و در امتداد یکدیگر هستند.

ورودی اصلی سرای سعدالسلطنه در خیابان امام خمینی قرار دارد که یک طاق نما در دو طرف آن دیده می‌شود. سپس با سقفی فاقد نورگیر مواجه می‌شوید که به‌صورت عرقچین (مدور) ساخته شده است. این ورودی افراد را از خیابان به حیاط اصلی سرای هدایت می‌کند. پس از در ورودی به هشتی‌ می‌رسید که با آجر و کاشی تزیین شده و سقف یزدی‌بندی آن چشم‌نواز است.

سرای سعدالسلطنه هفت حیاط به نام‌های بهشتیان، نگارالسلطنه، سعدالسلطنه، سعدیه، قهرمانی، شترخان و حیاط خدمات را در خود جای داده است.

ارزشمندترین قسمت این بنا، چهار سوق آن با گنبد بزرگ کاشی‌کاری است که خیابان را به حیاط اصلی سرای سعدالسلطنه متصل می‌کند. سقف چهارسوق به‌صورت عرقچین ساخته شده است و چهار طرف گنبد آن، چهار نیم‌گنبد با تزیین رسمی‌بندی وجود دارد که فضا را بزرگ‌تر نشان می‌دهند.

داخل فضای گنبد سه کتیبه دیده می‌شود که کتیبه اول سال ۱۳۱۲ هجری قمری را به‌عنوان اتمام ساخت کاروان‌سرا نشان می‌دهد. کتیبه دوم حاوی نام معماران بنا یعنی استاد مهدی چگینی و استاد حسن خنجری است. کتیبه سوم در طرف دیگر گنبد قرار دارد و روی آن عبارت «سنه یونت ایل» به معنی «سال اسب» حک شده است. 

کاشی‌های سقف چهارسوق رنگ‌های متنوعی همچون زرد، فیروزه‌ای و… دارند. راهروی ضلع غرب هشتی، ترکیبی از طاق و تویزه است و نورگیرهایی با شبکه آهنی دارد. در ضلع جنوب راهرو، دری با گل‌میخ‌های تزیینی و سقفی شبیه به دیگر بخش‌های کاروان‌سرا خودنمایی می‌کند.

حیاط کوچکی به بزرگی ۳۱۳ متر مربع در انتهای جنوبی چهارسوق قرار گرفته است که ۱۸۸ متر مربع آن به فضای باز اختصاص دارد. مابقی مساحت را حجره‌هایی تشکیل می‌دهند که بیشتر در دست ارامنه قزوین بودند. در غرب چهارسوق، دالان قیصریه را می‌بینید که با در بزرگی به راسته وزیر راه دارد. 

در حال حاضر حجره‌های کاروان‌سرا به مغازه‌هایی جهت فروش سوغاتی و صنایع دستی تبدیل شده‌اند که خود جاذبه دیگری در دل این بنای تاریخی زیبا هستند.

دو گرمابه و راسته وزیر با زیربنایی برابر با ۱,۹۲۶ متر مربع در غرب کاروان‌سرای سعدالسلطنه واقع شده است و نقش ارتباط و معبر شهری را نیز دارد. این راسته از خیابان امام آغاز می‌شود و تا دیوار شمالی مسجد النبی در انتهای کاروان‌سرا ادامه می‌یابد. ۴۴ مغازه در این راسته قرار دارد که در گذشته کارگاه ریسندگی، بافندگی و بافت پتو بوده‌اند. 

مغازه ها

هنگام ورود به سرای سعدالسلطنه با غرفه‌های بسیار جذابی مواجه می‌شوید که با چارچوب‌های زیبای چوبی مزین شده‌اند و محصولات ایرانی بسیار نفیس مانند صنایع دستی، آثار هنری و... را می‌فروشند. نقاشی، فرش‌بافی، گلیم‌بافی، جاجیم‌بافی و منبت‌کاری از جمله هنرهایی هستند که در اینجا خواهید دید. علاوه بر خرید می‌توانید به حیاط‌های بزرگ و زیبای آن سر بزنید و روی سکوهای بزرگ و چوبی خستگی را از تن به در کنید.

کافه‌ ها و رستوران‌ ها

کافه‌‌ها و رستوران‌های متعددی در این سرا مشغول به کار هستند که از جمله آن‌ها می‌توان به کافه ارثیه اشاره کرد که یکی از بهترین کافه‌های شهر قزوین به حساب می‌آید. این کافه توانسته از لحاظ کیفیت، طراحی و خلاقیت در سطح شهر، حرف اول را بزند و از همین رو، طرفداران زیادی دارد.

موزه شاهنامه، اسطوره‌ ها و مردم‌ شناسی

موزه شاهنامه، اسطوره‌ها و مردم‌شناسی یکی دیگر از بخش‌های جذاب سرای سعدالسلطنه است که تمامی آثار هنری آن از جنس گل رس ساخته‌ شده‌اند و شامل اسطوره‌ها، قهرمانان ملی ایران و داستان‌های کتاب ارزشمند شاهنامه نظیر وداع زال با سیمرغ، تولد رستم، نبرد رستم و اژدها، رستم و اسفندیار، شیرین و فرهاد، کاوه آهنگر، بیژن و منیژه و... می‌شوند. این موزه به‌عنوان موزه آثار سفالین استاد «رضا ازی محمدی» نیز معروف است.

موزه دکتر صالحی به درخواست دکتر صالحی و حمایت و همت بخش نوسازی و بهسازی شهرداری قزوین در مرداد سال ۱۳۹۴ در خانه تاریخی سردار مفخم افتتاح شد و بعدها به سرای سعدالسلطنه انتقال یافت. آثار این موزه شامل هدایای دکتر صالحی در دوره وزارت امور خارجه می‌شود که از روسای جمهور، نخست وزیر، سفرا و شخصیت‌های جهانی دریافت کرده بود. اشیای موزه با موافقت وزارت خارجه به قزوین انتقال یافت و در طبقه ھمکف عمارت تاریخی سردار مفخم در معرض دید قرار گرفت. در این موزه ۱۵۶ اثر شامل شمشیر ذوالفقار، صنایع دستی، نشان و مدال‌های ارزشمند، تابلوهای نقاشی و تابلو فرش، ساعت و لوازم زینتی از ۵۰ کشور جهان در ۲۵ ویترین متحرک و هشت ویترین ثابت به نمایش درآمده است. همچنین ۲۳ تابلوی نفیس در این موزه وجود دارد که زیبایی خاصی به آن بخشیده‌اند.

اشیایی اهدایی به موزه به‌طور حتم از قیمت و ارزش بالایی برخوردار هستند؛ در حالی که دکتر صالحی از کوچک‌ترین تا نفیس‌ترین هدایا را به این موزه و در واقع مردم ایران تقدیم کردند. بسیاری از این هدایا به شخص آقای صالحی هدیه داده شد؛ نظیر ساعت زنانه‌ای که شاید منظور کشور عربستان به‌عنوان اهداکننده، دادن هدیه به همسر دکتر بوده است؛ اما ایشان آن ساعت را نیز به موزه داد.

باقر خان سعدالسلطنه اصفهانی یکی از رجال عصر قاجار و پسردایی علی اصغر خان اتابک بود که حدود ۱۰ سال و طی دو مرحله در اواخر دوره سلطنت ناصرالدین شاه قاجار به‌عنوان حاکم شهر قزوین انتخاب شد و در این مدت اقدامات عمرانی متعددی انجام داد. مرمت آثار تاریخی قزوین مانند چهلستون، مسجد جامع و امامزاده حسین (ع) از جمله تلاش‌های ارزنده سعدالسلطنه هستند. یکی دیگر از فعالیت‌های مهم او، ساخت مجموعه عظیم سعدالسلطنه است که به‌عنوان بزرگ‌ترین کاروان‌سرای درون شهری خاورمیانه شناخته می‌شود.

سعدالسلطنه در حکومتداری شیوه‌ای جالبی داشت؛ به‌طوری که بعضی‌ شب‌‌ها به‌صورت ناشناس در شهر رفت‌وآمد می‌کرد و عملکرد شبگردها و گزمه‌‌ها را از نزدیک زیر نظر می‌‌گرفت. علاوه بر این، او خبرچین‌‌های متعددی داشت که اخبار تمامی طبقات شهر، از اشرار و اوباش تا اعیان و اشراف را به اطلاع وی می‌‌رساندند. وی فردی بی‌‌سواد، اما باهوش، فعال، کاردان، لایق و ثروت‌اندوز بود که دستی در کارهای خیر داشت و در تنظیم قیمت‌‌‌ها، جلوگیری از سرقت و شرارت و برقراری امنیت متبحر بود. 

باقر خان سعدالسلطنه در روزگار مشروطیت مورد تبعید قرار گرفت که در اثر مقاومت و درگیری پیش‌آمده، وی زخمی شد و در راه تهران فوت کرد. او در شمال صحن جدید آرامگاه حضرت معصومه در قم به خاک سپرده شد.

سرای تاریخی سعدالساطنه مکان زیبایی است که ساعتها وقت شمار را پر می کند و شما می توانید سوغاتی های خود را بویژه شیرینی سنتی و باقلوای خوشمزه قزوین را از این مکان تهیه کرده و برای خویشاوندان خود هدیه ببرید.

انتهای پیام