افغانستان؛ در دوراهی تعامل یا فشار

به گزارش خبرنگار سیاسی خبرگزاری برنا، موضوع حق‌آبه هیرمند از زمان جدایی هرات از خاک ایران در سال 1857 میلادی مطرح شد؛ سال 1351 قراردادی موسوم به کمیسیون دلتا افغانستان را ملزم کرد که از جریان هیرمند ثانیه‌ای 26 مترمکعب یعنی سالانه 850 میلیون مترمکعب آب در اختیار ایران قرار بدهد.

سال 1396 هنگام آغاز به کار ساخت سد کمال‌خان؛ مسئولان دولت غنی ارتفاع تاج سد را از آنچه مورد نظر بود بالاتر بردند و این اتفاق بر خشکی هامون اثر زیادی گذاشت. اشرف غنی در روز افتتاح سد کمال‌خان گفته بود: «آب را به کسی مفت نمی‌دهیم و فرآورده‌های خودمان را به همسایه‌ها می‌فروشیم.»

دی‌ماه 1400 انتشار تصاویر باز شدن دریچه‌های سد کمال‌خان و ورود آب رودخانه هیرمند به‌سمت دشت هامون در استان سیستان و بلوچستان به‌شدت در رسانه ها مورد توجه قرار گرفت اما این اتفاق بیشتر از یک ماه دوام نیاورد.

توضیحات طالبان قانع‌ کننده نیست 

ناصر کنعانی سخنگوی وزارت امور خارجه در نشست هفتگی با خبرنگاران با اشاره به پیگیری‌ها در خصوص حق‌آبه ایران از هیرمند تصریح کرد: از پیگیری حق‌آبه ایران در هیرمند به هیچ وجه کوتاه نیامدیم. آقای امیرعبداللهیان حداقل سه دور در مذاکرات با سرپرست وزارت خارجه افغانستان این موضوع را مورد پیگیری قرار داد.

وی با بیان اینکه طرف افغانستانی به اصل حق‌آبه ایران اعتراف و اقرار دارد، خاطرنشان کرد: وزیر امور خارجه در آخرین دور مذاکرات که در سمرقند انجام شد، نیز بر این موضوع تأکید کرده است. البته در این خصوص آنها دلایل و معذوراتی را مطرح می‌کنند که چرا حق‌آبه کامل ایران را ادا نمی‌کنند که طبیعتا این موضوع برای ما قانع کننده نیست و این را جزو پیگیری‌های جدی خودمان قرار داده‌ایم.

در پی مطالبه به حق مردم  سیستان و بلوچستان از این حق آبه و حل مشکل بی آبی این منطقه، روز پنجشنیه نیز رئیس جمهور و وزیر امور خارجه ایران به سیستان و بلوچستان سفر کردند و به صورت جدی به افغانستان برای بازدید هیاتی فنی ایرانی هشدار دادند اما هیات حاکمه افغاستان در بیانیه ای مدعی شده است که اکنون در بند کمال خان هیچ آبی وجود ندارد و اگر آب‌بند کجکی در آن جاری گردد تا آنجا نمی‌رسد، بنابراین نیاز است تا جانب ایرانی این حقایق را درک نماید. 

رنج سیستان و بلوچستان از بدعهدی افغانستان 

اما وزیر امور خارجه ایران در صفحه توییتر خود در واکنش به این امر بار دیگر به بازدید هیات ایرانی تاکید کرد و نوشت: در ماه‌های اخیر مکررا از ملامتقی سرپرست وزارت خارجه افغانستان خواستم طبق عهدنامه هیرمند، به تعهدات خودشان عمل کنند و امکان بازدید هیات‌های فنی و سنجش میزان آب را فراهم کنند، که نکردند.سیستان از خشکسالی رنج می برد.ملاک بود و نبود آب، بازدید فنی و عینی است و نه صدور بیانیه سیاسی.

صدور بیانیه های سیاسی بدون اقدام عملی، به هیچ وجه قابل قبول نیست

وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در بیانیه‌ای  قویا بیانیه صادر شده از سوی هیات حاکمه افغانستان را رد کرد و صریحا اعلام کرد که این حقابه، حقی قانونی، عینی و معین است و افغانستان متعهد است حقابه  مزبور را تامین نماید و بر اساس ماده ۵ معاهده اقدامی نکند که ایران  از حقابه خود بعضا یا کلا محروم شود.

در این بیانیه نیز آمده است: "حاکمان افغانستان در یکسال و نیم گذشته، اگرچه بارها بر پایبندی به تعهدات خود طبق معاهده تاکید کرده اند، اما در عمل، تعهدات ناشی از معاهده را اجرا نکرده و در رهاسازی و تامین حقابه ایران، همکاری لازم را به عمل نیاورده و حقابه قانونی ایران را تحویل نداده اند.

اظهارات متعدد برای عدم تحویل حقابه قانونی جمهوری اسلامی ایران از جمله طرح موضوع خشکسالی و کم شدن آب در هیرمند، مستلزم بررسی های کارشناسی، وفق مفاد معاهده بوده و تاکنون توسط کارشناسان جمهوری اسلامی ایران راستی آزمایی نشده است، لذا  اتخاذ چنین مواضعی، غیرحقوقی و غیرقابل قبول است.

تا زمانی که به کارشناسان جمهوری اسلامی ایران اجازه داده نشود که طبق معاهده هیرمند بخصوص ماده ۵ پروتکل شماره یک آن معاهده، از مسیر و بالادست هیرمند بازدید کنند، هرگونه اظهار نظر در خصوص کاهش آب هیرمند پذیرفته نیست.

جمهوری اسلامی ایران همواره بر همکاریهای فنی و مطالعاتی از طریق کمیساران آب دو طرف تاکید نموده و خواستار بررسی دقیق وضعیت آب هیرمند و تامین حقابه طرف ایرانی وفق معاهده بوده است.

تداوم آبگیری بند انحرافی کمالخان و انحراف مسیر طبیعی رودخانه هیرمند و بر هم زدن شرایط رودخانه و همچنین عدم همکاری مقامات افغانستان در تعیین محل های تحویل حقابه و نصب سامانه های فنی مربوط به سنجش میزان آب، نقض صریح مواد ۳، ۵ و ۶ معاهده هیرمند بوده و نمی توان با صدور بیانیه های سیاسی، توجیهی برای آن یافت.

جمهوری اسلامی ایران با حسن نیت و در پرتو اصل حسن همجواری در طول یکسال و نیم گذشته درباره موضوعات مختلف در روابط بین دو کشور ازجمله درباره اجرای معاهده هیرمند و تامین حقابه با مقامات افغانستان مذاکره و گفتگو کرده است. مذاکرات و گفتگوها تاکنون در فضای دوستانه و با پایبندی به اصل حسن همجواری مطرح و پیگیری و تلاش شده تا همه موضوعات از جمله مساله حقابه بر مبنای شرایط و منافع طرفین حل و فصل گردد.

وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران تاکید می نماید که اظهارات و مواضع مقامات جمهوری اسلامی ایران درباره حقابه هیرمند، کاملا قانونی و بر مبنای معاهده هیرمند و شرایط حاکم بر رودخانه و مبتنی بر اظهارنظرهای کارشناسی و فنی مطرح شده و همواره معطوف به احترام به اصل حسن همجواری و رعایت حقوق همسایگی بوده است.

عدم اجرای معاهده و عدم تامین حقابه هیرمند از سوی افغانستان و صدور بیانیه های سیاسی بدون اقدام عملی، به هیچ وجه قابل قبول نیست و جمهوری اسلامی ایران حقوق خود را برای اتخاذ تدابیر لازم محفوظ دانسته و بر مسئولیت کامل افغانستان در این خصوص تاکید دارد.»

ماهواره خیام و رد یک ادعا

سخنگوی سازمان فضایی ایران نیز در صفحه شخصی خود در توییتر عکسهایی از سد هیرمند که به وسیله ماهواره خیام گرفته شده است منتشر کرد و نوشت: سازمان فضایی ایران با استفاده از ماهواره خیام، رودخانه ‎هیرمند را پایش کرده است. تصاویر ماهواره‌ای نشان می‌دهد که حکومت افغانستان در برخی نقاط با انحراف مسیر آب و ایجاد بندهای متعدد، مانع رسیدن آب به ایران شده است. سخنگوی سازمان فضایی ایران همچنین عنوان کرد که سازمان فضایی آمادگی کامل در جهت قرار دادن داده‌های مربوطه در اختیار وزارت امور خارجه را دارد.

ادعای طالبان در مورد کمبود آب باید راستی‌آزمایی شود

ظهره‌وند سفیر پیشین ایران در افغانستان در گفت‌وگویی تصریح کرد: متاسفانه طرف افغان درک واضحی نسبت به این مسائل ندارد، حق ابه ایران و آبی که برداشت می کنیم ۸۲۰ میلیون مترمکعب طبق جدول آبی معنی دارد، متاسفانه مسئولان افغانستان چه قبل و چه بعد نمی توانند واقعیات صحنه را ببینند. ۵ میلیون مهاجر افغان در ایران زندگی می کنند و سر سفره این ملت از آب مصرف می کنند چرا حاکمان افغانستان این ها را نمی بینند.

نوذر شفیعی کارشناس مسائل افغانستان در گفت‌وگو با خبرگزاری برنا با تاکید بر راستایی‌آزمایی ادعای طالبان مبنی بر کمبود آب گفت: ایران باید به نیازهای حیاتی خود را از طریق انتقال آب خلیج فارس به این استان پاسخ دهد؛ ما به ازای این انتقال آب از خلیج فارس به سیستان و بلوچستان چه خواهد بود؟ ممکن است دسترسی افغانها به آبهای آزاد از طریق ایران دچار مشکل شود و چون این دسترسی از طریق پاکستان امکان‌پذیر نیست عملا افغانستان به عنوان یک کشور محصور در خشکی باقی خواهد ماند. به علاوه اینکه امکان دارد از دیگر فرصت های همکاری با ایران محروم شود. 

 تغییر مسیر رودخانه از مهم‌ترین کارشکنی‌های دولت حاکم بر افغانستان است

مجتبی نوروزی کارشناس مسائل افغانستان در گفت‌وگو با خبرگزاری برنا نیز تغییر مسیر رودخانه را از مهم‌ترین کارشکنی‌های دولت حاکم بر افغانستان دانست، و اظهار داشت: مسئله مهم تر از همه تغییر مسیر آب است که در معاهده هیرمند و هم در اسناد بین المللی مورد توجه قرار گرفته که دولت ها نمی‌توانند مسیر رودهای فرامرزی را تغییر دهند و آنها را وارد فضاهای دیگری که مد نظرشان هست کنند؛ اینها هم کانال کشی‌های غیر اصولی و بیش از حد ظرفیت رودخانه‌ها را انجام دادند و می‌دهند و هم انحراف مسیر آب آزاد شده از مسیر سد‌ها از اقدامات اشتباه دولت‌های حاکم بوده است. 

وی با تاکید بر اینکه اعتراض‌های مداوم تاثیری بر رویکرد طرف مقابل نگذاشته، مطرح کرد: به نظر می‌رسد که باید با فشار و رویکرد جدی تری این موضوع دنبال شود تا به نتیجه برسد.

هشدار وزیر امور خارجه ایران به افغانستان

حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در گفت‌وگوی زنده تلویزیونی تصریح کرد: براساس معاهده هیرمند اینکه آیا در سد کجکی که منشاء آب حق‌آبه ایران است، آبی وجود دارد یا نه اظهارات سیاسی من و آقای ملامتقی نیست؛ بلکه باید هیأت فنی از وزارت نیروی ما به صورت مشترک با طرف افغانستانی از سد کجکی بازدید کرده و میزان آب را بسنجند و بر مبنای آن اعلام کنند که آیا در صورت رهاسازی آب به منطقه سیسستان وارد می‌شود یا نمی‌شود.براساس معاهده این حق طبیعی سیستان است و با جدیت این موضوع را دنبال می‌کنیم، اگر لازم باشد از ابزار فشار و ابزارهای لازم برای وادار کردن آن بخش از هیأت حاکمه افغانستان که با اعطای حق‌آبه ایران همراهی نکنند نیز استفاده خواهد شد.

حسن کاظمی قمی، سرپرست سفارت ایران در افغانستان در گفت‌وگویی نیز اظهار داشت: این که اگر طالبان، آب باشد و ندهند برای دولت جمهوری اسلامی ایران آن وقت حجت تمام است که این مساله جزو حقوق اساسی ملت ایران است و چگونه باید عمل شود.

کاظمی قمی درباره این که در چه بازه زمانی باید این اتفاق بیافتد، گفت: باید در طول یک ماه اتفاق افتد.

با توجه به تلاشهای وزارت امور خارجه و وزارت نیرو برای بهره استان سیستان و بلوچستان از حقابه رودخانه هیرمند و پایبندی ایران به تفاهم‌نامه و حل این مسئله از طریق اعزام هیاتی فنی از سوی ایران، باید دید هیات حاکمه افغانستان در روزهای آینده با حضور هیات فنی ایران موافقت می‌کند یا منتظر اهرم فشار ایران خواهد ماند. 

انتهای پیام/