حاشیه نشینی در شهرها و بروز آسیب های اجتماعی

به گزارش خبرگزاری برنا از استان البرز،انسان های نخستین در دوران پارینه سنگی، میانه سنگی و نوسنگی در دل غارها و رودخانه ها و کوه ها زندگی می کردند با پیدایش آهن در عصر حجر جوامع یکجا نشین پدید آمد و کوچ نشینی کمتر و عصر کشاورزی شکوفا شد با پیدایش آهن در عصر حجر جنگ های قبیله ای رخ داد و قبایل برای گرفتن مراتع خوب کشاورزی دست به غارت قبایل زدند رفته رفته شهرها و کشورها به وجود آمدند با پیدایش انقلاب صنعتی روستاییان و کشاورزان برای بهرمندی از موقعیت های بهتر کاری و زندگی به شهرها مهاجرت کردند و حاشیه نشینی به دلیل درآمد کم و نداشتن پول خرید مسکن مناسب  افراد به وجود آمد.

حاشیه نشینی یا پدیده سکونت گاه های غیر رسمی حاصل رشد شهر نشینی و مهاجرت به شهرها می باشد. دراین راستا درآمد پایین کشاورزی و جذابیت های زندگی شهری مانند فرصت های شغلی، تحصیلی، بهداشت و درمان، سهولت دسترسی به خدمات اجتماعی حاشیه نشینی شکل گرفت.

در ایران حدود 12 میلیون نفر حاشیه نشین وجود دارد با این منظر که این مناطق به وجود آمده از حاشیه نشینی باعث بروز مسائل و مشکلات فراوان شده است. از جمله این آسیب ها از دید دکتر سید محمد حسینی جوادی عضو هیئت علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی کلمه حاشیه نشینی به همراه خود بارمنفی دارد و بهتر است از واژه سکونت گاه های غیر رسمی استفاده شود. همچنین هرچند مناطق آلونک نشین جزئی از شهر محسوب نمی شوند اما قدمت آنها به پیش از 40 سال برمی گردد. در این مناطق کودکان به مدرسه می روند، ازدواج می کنند ولی هنوز برچسب حاشیه نشین را یدک می کشند. حاشیه نشینی، زاغه نشینی، آلونک نشینی، گپر نشینی، حلبی آباد وغیره همگی مترادف هستند و به محله متداول شهری گفته می شوند.

گسترش شهرنشینی در ایران در ابتدای سلطنت رضا شاه پهلوی رو به رشد صعودی گرفت. پس از اصلاحات ارضی و در انتهای دهه 40 تا میانه 50 شمسی حاشیه نشینی در ایران رخ داد. در آن زمان زاغه نشینان عمدتا کشاورزانی بودند که از روستاها به حاشیه شهرهای بزرگ رانده شده بودند.

در حال حاضر محله هایی که دچار نارسایی و کمبود یا فقدان تجهیزات شهری هم چون آب، برق، مدرسه، درمانگاه، وسایل حمل و نقل عمومی و مانند این ها هستند را می توان در ردیف مناطق زاغه نشین و حاشیه ای طبقه بندی کرد. معمولا حاشیه نشینی در شهرهایی که پذیرای جمعیت اضافی در بافت اصلی خود نیستند رشد می کند و عده کثیری از مهاجران یا سکونت در زاغه های اطراف شهرها به کارهای غیر تولیدی کشانده می شوند. هم چنین این اصطلاح ( حاشیه ای) بیش تر به گروه های جمعیتی و طبقات اجتماعی خاصی ارجاع داده می شود که با مسائل موقعیت ها و زمینه های بزهکاری، نابرابری، عدم بهداشت، افزایش مهاجرت، تعارض، فقر و بیکاری و مسائل سیاسی- اقتصادی سروکاردارند. برهمین اساس حاشیه نشین به تمام افرادی گفته می شود که در محدوده فضائی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی شهر حضور و سکونت دارند ولی نحوه اسکان و معیشت آنها از جامعه شهری کاملا متمایز است و در نتیجه با جامعه شهری هماهنگ نشده اند.حال به این موضوع می پردازیم که حاشیه نشینی باعث چه صدماتی بر جامعه و شهروندانش می شود.

حاشیه نشینی باعث تخریب محیط زیست و اراضی می شود.

با توجه به اینکه اکثر افرادی که روی به ساخت بنا در مناطق حاشیه نشین می کنند در مناطق کشاورزی و باغ ها دست به این کار می زنند و به علت غیر مسکونی بودن زمین ها و به طبع آن ارزانی زمین به این اقدام روی می آورند این امر باعث تغییر کاربری اراضی زراعی در این مناطق شده است و به محیط زیست آسیب های فراوانی را وارد می کند.

حاشیه نشینی باعث ساخت و ساز غیر قانونی می شود.

با عنایت به اینکه حاشیه نشینان علاقه یا قدرت پرداخت عوارض شهرداری را ندارند دست به ساخت و سازهای غیر قانونی می زنند که این امر بر مشکلات زیستی، محیطی، بهداشتی و ... دامن می زند.

حاشیه نشینی باعث افزایش سرقت می شود.

بیشترین مورد سرقت در محله های حاشیه نشینی دیده می شود با توجه به بیکاری و مشکلات فراوان این شهروندان و قرار گرفتن شخصیت شان در برابر افراد مرفه که باعث بروز حسادت در آنها می شود کار را برای رسیدن به پول بیشتر دست مایه کاری خود قرار می دهند. سرقت از منزل، خودرو و ...

جزء اولین کارهای آنها بوده و در کنار آنها اولین سرقتشان از انشعابات شهری نظیر برق دزدی و لوله کشی به منظور سرقت آب و گاز است.

حاشیه نشینی باعث نزاع و درگیری می شود.

بررسی ها نشان می دهد که بیشتر نزاعات منجر به قتل در مناطق حاشیه نشین اتفاق می افتد. همچنین بیشتر نزاع های دست جمعی در این مناطق رخ می دهد چون اهالی این مناطق معمولا از ایل های روستایی هستند.

حاشیه نشینی باعث ضعف در بهداشت محله در جامعه می شود.

به علت ضعف در زیر ساخت مناطق حاشیه نشین فاضلاب های خانگی و محلات در جوی ها و خیابان ها راه می افتد. همچنین سیستم دفع زباله مناسب دراین مکان ها وجود ندارد. این عوامل از عوامل مهم ضعف بهداشتی این مناطق هستند.

حاشیه نشینی باعث اعتیاد و پخش مواد مخدر می شود.

ساکنین مناطق حاشیه نشینی اغلب به علت فقر و مشکلات اجتماعی بیشتر به اعتیاد روی می آورند. همین باعث شده آمار اعتیاد و خرید و فروش مواد مخدر در این مناطق بیشتر باشد. بیکاری در بین جوانان این محلات باعث می شود رو به خرید و فروش مواد مخدر کنند.

در همین راستا مطالعات گوناگون نشان می دهد که حاشیه نشینی با جرم رابطه مستقیم و نزدیک دارد. تنوع، تجمل و اختلاف فاحش و چشم گیر طبقات اجتماعی ساکن شهرهای بزرگ و هم چنین گرانی و سنگینی هزینه های جاری زندگی باعث می شود تا مهاجران غیر متخصص که درآمد آنان کفاف مخارشان را نمی دهد برای برآوردن نیازهای خود دست به هرکاری و لو غیر قانونی بزنند. در چنین مناطقی به لحاظ از بین رفتن ارزش های انسانی، انحرافات گوناگونی که قبلا اشاره شد رشد می کند. حاشیه نشینی مشکلات اجتماعی موجود در شهرها را تشدید کرده و آنها را گسترده تر می سازد. وجود حاشیه نشینان در مناطق حاشیه ای شهرها به لحاظ تقاضا برای استفاده از منابع آموزشی و پرورشی می تواند موجب افزایش فشار برمنابع موجود در این زمینه شود و یا اینکه سطح بی سوادی را افزایش دهد. اختلاف سطح توسعه در زمینه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی میان شهر و روستا یکی از عوامل عمده مهاجرت روستائیان به شهرها و در نتیجه بروز و گشترش پدیده حاشیه نشینی است و تا زمانیکه این اختلاف سطح از بین نرود همچنان مهاجرت از روستا به شهرها و نیز ایجاد مناطقی به نام حاشیه ادامه دارد.

 این عقیده که باید مناطق حاشیه نشین را تخریب کرد قابل دفاع نبوده و برای حل مساله و رفع مشکلات موجود و کمک به کاهش آسیب های اجتماعی در سطوح خرد و کلان می بایست با ساماندهی حاشیه نشینی و فراهم کردن امکانات مورد نیاز برای حاشیه نشینان و کم کردن فاصله و خلاء موجود بین آنها و شهرنشینان اقدامات لازم را در این زمینه انجام داد.

تهیه و تنظیم: سید مرتضی موسوی معاون فرهنگی اجتماعی فرماندهی انتظامی استان البرز

انتهای پیام