زندگی نامه مسلم بن عقیل و تاریخچه مراسم مسلمیه

به گزارش برنا؛ خانواده‌ای که مسلم در آن رشد یافت صاحب علم بود. کتب تاریخی زمان مشخصی برای ولادت او ذکر نمی‌نمایند، اما قرائن موجود، ولادت او را در بین سالهای ۷ تا ۱۲ هجری اثبات می‌کند؛ یعنی در هنگام مرگ بین ۴۸ تا ۵۲ سال داشته‌است. از آغاز کودکی، در میان جوانان بنی‌هاشم بخصوص در کنار حسن بن علی و حسین بن علی بزرگ شد.

مسلم با یکی از دختران علی به نام رقیه ازدواج کرد که همین امر موجب نزدیکی او به خاندان پیامبر اسلام شد. وی در برخی از فتوحات مسلمانان از جمله جنگ صفین حضور داشت. بعد از روی کار آمدن عبیدالله در کوفه و وحشت کوفیان از او، مردم از اطراف مسلم پراکنده شدند. مسلم دستگیر شد و ابن زیاد دستور داد تا سر او را از بدنش جدا کنند و در ذی‌الحجه اواخر سال ۶۰ هجری درگذشت.

مسلم فرزند فردی به نام عقیل بود. عقیل برادر علی و دومین فرزند ابوطالب است. وی فرزندان زیادی داشت. برخی از مورخان تعداد فرزندان او را ۱۸ تن و برخی دیگر آن‌ها را ۲۰ تن شمرده‌اند.

مسلم زاییده بانویی از سرزمین نبط و خاندان آل‌فرزندا بود. نبطیان ساکنان قدیم سرزمینی بودند که عراق را دربر می‌گرفت و در مجاورت حجاز بود که همگی کشاورز بودند. در این‌که نبطیان عرب بودند یا عجم، بین تاریخ نگاران اختلاف نظر وجود دارد.

برخی آن‌ها را عرب دانسته‌اند و از نام پادشاهان آن‌ها به این نتیجه رسیده‌اند؛ برخی دیگر معتقدند آنان بازماندگان آشوریان می‌باشند. نام دقیق مادر مسلم در تاریخ نیامده‌است. برخی بر این باور هستند که او کنیزی بود که عقیل او را در شام خریداری کرده‌است. عده‌ای او را حلیه و عده‌ای دیگر، علیه و برخی دیگر او را حلبه خوانده‌اند.

مسلم در خانواده فقیری به دنیا آمد و از همان آغاز کودکی در نزد اهل بیت بود. پدرش دانشمند قریش بود اما چون زبان برنده در بیان خاندان بنی‌امیه داشت مورد سرزنش قریشیان بود. مسلم در جنگ حنین به همراه علی و عمویش عباس حضور داشت.

بنابر منابع تاریخی اهل سنت، مسلم حدود ۱۸ سال داشت که پدرش عقیل درگذشت و خانواده پرجمعیت خود را بدون سرپرست باقی گذاشت. از آن پس سرپرستی خانواده به‌عهده مسلم و برادرانش بود. عقیل در زمانی که یزید خلافت جامعه مسلمانان را به دست گرفته‌بود چشم از جهان فروبست. تاریخ درگذشت او را ۵۰ هجری گفته‌اند.

مسلم پس از مرگ پدرش و مسئولیت سرپرستی خانواده، تصمیم گرفت برای اداره خانواده خود قطعه زمینی را که از پدرش برجای مانده‌بود بفروشد و زندگی را سامان دهد. چون هر کسی توان خرید آن زمین را نداشت مسلم نزد معاویه رفت و آن را به معاویه فروخت.

مدتی گذشت و خبر این معامله به حسین رسید. وی از معاویه خواست تا زمین را به بنی‌هاشم بازگرداند. دلیل مخالفت حسین با این معامله جلوگیری از گسترش سلطه معاویه به شهر پیامبر و پیشگیری از تسلط او بر بنی‌هاشم بود و صلاح نمی‌دید که قسمتی از شهر پیامبر اسلام به تملک معاویه درآید و زمینه‌های غلبه او بر بنی‌هاشم شکل گیرد.

مسلم با دختر عمویش، رقیه ازدواج کرد. این ازدواج موجب نزدیک شدن بیشتر مسلم به خاندان پیامبر اسلام گردید.

 در نام و تعداد فرزندان مسلم اختلاف زیادی در منابع مربوط به تاریخ‌نگاری به چشم می‌خورد. تعداد فرزندان ذکر شده برای ایشان بین ۲ تا ۱۴ فرزند در تغییر است.

اگرچه تاریخ دقیق ولادت مسلم مشخص نیست، اما با در نظر گرفتن سن و فرزندان او که در فوت کردند و نیز با توجه به رویدادهایی که در دوران زندگانی مسلم به وقوع پیوسته و جنگ‌هایی که تاریخ آشکارا از حضور او در آن‌ها نام برده‌است، می‌توان سن تقریبی او را به هنگام مرگ تخمین زد. برخی گفته‌اند که مسلم هنگام مرگ ۳۵ سال داشته‌است.

اما این عدد نمی‌تواند سن واقعی وی باشد؛ زیرا بنابر آنچه در تاریخ ذکر شده‌است، او در جنگ صفین نیز حضور داشته‌است و این جنگ در سال ۳۷ هجری یعنی ۲۳ سال پیش از مرگ او به وقوع پیوسته‌است. با این حساب مسلم در آن جنگ ۱۲ سال داشته‌است که بعید به نظر می‌رسد. او در فتوحات زمان خلیفه دوم شرکت داشته‌است این رویداد حتی اگر در واپسین سال خلافت عمر، یعنی سال ۲۳ رخ داده‌باشد باز هم پیش از ولادت مسلم خواهد بود. پس نمی‌توان نظر مبنی بر ۳۵ سال بودن مدت عمر وی را پذیرفت. در یک جمع‌بندی می‌توان گفت که تولد وی در سال ۷ یا ۹ هجری بوده‌است و در هنگام مرگ بیش از ۵۰ سال داشته‌است.

آنچه تاریخ در دوران سه خلیفه آغازین ابوبکر، عمر و عثمان از طرف مسلم در خاطر دارد مربوط به دوران خلیفه دوم است و شاید نخستین حضور او در عرصه سیاسی، مربوط به همین دوران باشد؛ زیرا با توجه به آنچه در مورد سن و تاریخ ولادت مسلم گفته‌شد او در دوران کوتاه خلافت خلیفه اول چندان سنی نداشته‌است، بنابراین می‌توان تلاش‌های او در دوران خلافت عمر را نخستین فعالیت سیاسی و اجتماعی او دانست.

مهم‌ترین فعالیت سیاسی مسلم شرکت او در فتح بهنسا است. بهنسا نام منطقه‌ای در آفریقای شمالی است که در مصر بوده و از نظر اقتصادی از جمله مناطق پر درآمد آفریقا به‌شمار می‌رفته‌است. در این جنگ مسلم همراه دو برادر بزرگش جعفر و علی حضور داشت. در این حمله فضل بن عباس و برادرش، عبدالله بن عباس از یک سو و جعفر عقیل و مسلم بن عقیل از سوی دیگر یورش بردند و جنگ آغاز شد و دو لشکر مسلمانان و مسیحیان به هم رسیدند؛ و در نهایت مسلمانان پیروز شدند.

از جمله حضور فعال مسلم بن عقیل در دوران خلافت علی حضور او در جنگ صفین در سال ۳۷ هجری است. در این جنگ حضرت علی سپاه خود را به حسن، حسین، عبدالله جعفر و مسلم سپرد. از شرکت او در این جنگ و قرار گرفتن او در ردیف این سه تن مشخص می‌شود که سن او تقریباً برابر با آن‌ها بوده‌است که نامش در شمار سرداران سپاه  حضرت علی ذکر شده‌است و همچنین در دوران امام حسن، مسلم در شمار همراهان او گفته شده‌است.

هنگامی که مسلم در تنهایی بود عبیدالله سپاهی را برای دستگیری او عازم کرد، این در حالی بود که مسلم در خانه زنی به نام طوعه پناهنده شده‌بود. مسلم با تمام توان به مبارزه با سربازان عبیدالله پرداخت و شجاعانه ایستادگی نمود ولی نهایتاً توسط سربازان عبید الله بن زیاد دستگیر شد. بعد از دستگیری او را نزد عبیدالله بردند و بعد از گفتگوی تند میان آن دو، عبیدالله دستور داد که او را بالای بام دارالاماره کوفه بردند تا شخصی که به دست او زخمی شده بود، او را گردن بزند.

عوامل شکست قیام نماینده حسین در کوفه

سخن‌چینی و جاسوسی امویان در کوفه

نعمان بن بشیر والی کوفه بود، هنگامی که خبر حضور مسلم در کوفه به گوش او رسید تصمیم گرفت برای آرام کردن اوضاع سخنرانی کند و مردم را از خشونت بازدارد. بعد از سخنرانی او برخی از هواخواهان بنی‌امیه یقین کردند که او فردی نیست که مسلم را سرکوب کند از این رو برخی از چهره‌های طرفدار بنی‌امیه و نیز جاسوسان اموی طی مکاتباتی این مسئله را به اطلاع حکومت مرکزی شام رساندند. آنان طی نامه‌هایی یزید را از بی‌کفایتی نعمان در سرکوب مخالفان آگاه ساختند. نخست عبدالله بن مسلم، نامه‌ای به یزید نوشت. پس از او عمر سعد و محمد بن اشعث نیز دست به قلم بردند و نامه‌هایی نوشتند.

روی کار آمدن عبیدالله

بعد از رسیدن نامه به دست یزید وی از اخبار کوفه آگاه شد و هیچ اقدامی را بهتر از سرکوب سریع بیعت‌کنندگان با مسلم ندید. او برای این کار با مشاور خود سرژیوس مسیحی مشورت کرد و او نیز گفت که کسی جز عبیدالله شایسته این کار نیست. عبیدالله در این هنگام فرماندار بصره بود. یزید ضمن نامه‌ای، فرمانداری کوفه را نیز به او سپرد و نعمان را از ولایت کوفه برکنار کرد.

به‌کارگیری شبکه جاسوسی پیشرفته

عبیدالله برای انجام مسئولیت اصلی خود، سرکوبی قیام مسلم بن عقیل که برای آن از بصره به کوفه آمده بود، عریفان کوفه را جمع کرد و با آن‌ها جلسه تشکیل داد. عریفان کار مأموران مخفی امنیت و اطلاعات امروز را انجام می‌دادند. هر عریف، مسئولیت اطلاعاتی و امنیتی افراد گروه خود را بر عهده داشت و باید تمام حرکات و رفتارهای آنان را تحت نظارت قرار می‌دادند و حرکت‌های مخالفت‌آمیز آنان با حاکمیت را گزارش می‌کردند. از جمله وظایف مهم دیگر عریفان تشویق مردم و بسیج آنان برای شرکت در جنگ‌ها بود.

ایجاد رعب و وحشت

عبیدالله با در نظر گرفتن سیاست ایجاد رعب و وحشت فضای سنگینی را بر کوفه حاکم کرد. فشار سیاسی عبیدالله به مردم و نیز ساختار اجتماعی کوفه که مانع اتحاد و همبستگی مردمان کوفه می‌شد و روانشناسی کوفیان که آنان را مردمانی احساساتی و دنیاطلب معرفی می‌کند، اسباب شکست فرستاده حسین را فراهم کرد. در واقع پیش‌بینی حکومت مرکزی برای تغییر فرماندار کوفه تا حد زیادی درست از آب درآمده‌بود و در گام‌های نخست اوضاع را اندکی به نفع رژیم و طبق میل آن‌ها رقم زد.

مراسم مسلمیه

آئین سنتی ایام مسلمیه هر سال در ایام کشته‌شدن مسلم بن عقیل در آرامگاه عبدالعظیم حسنی در شهر ری برگزار می‌شود. این مراسم مذهبی و سنتی قدمتی حدود ۸۰ سال دارد و از شبِ سالروز کشته‌شدن امام پنجم شیعیان تا روز کشته‌شدن مسلم بن عقیل در آرامگاه عبدالعظیم حسنی به مدت سه شب برپا می‌گردد.