برجام مُرد اما آمریکاپرستان هنوز هستند/تهاتر ظرفیتی که دولت سابق توان و عزم آنرا نداشت

به گزارش خبرنگار نفت خبرگزاری برنا، بی انصاف ها! اجازه فروش یک قطره نفت را نمی دهند!» این جمله مشهور از محمدباقر نوبخت رئیس وقت سازمان برنامه و بودجه و مشاور نزدیک حجت الاسلام حسن روحانی که در نشستی در همدان ایراد شد در آن برهه بازتاب قابل توجهی داشت، نوبخت به همراه اسحاق جهانگیری در اظهاراتی مشابه اذعان نمود که میزان فروش نفت و میعانات در سال ۱۳۹۸ به حدود ۸ تا ۹ میلیارد دلار کاهش یافته است.

منتقدان به ویژه در دولت دوم روحانی از «چیرگی یاس و استیصال بر صنعت نفت»، «عدم عملگرایی و خلاقیت» و ناتوانی از برون رفت از بحران، انتقاد می کردند. این در حالی است که با توجه به سیاست چانه زنی بر مدار قدرت در دولت سید ابراهیم رئیسی، به اذعان هر دو رسانه اکونومیست و رویترز، فروش نفت ایران در همان سال اول قریب ۶۰ درصد افزایش یافت، عددی که توسط یکی از مقامات وزارت نفت نیز تایید شد.

در حال حاضر بخش عمده ای از نیازهای ارزی کشور به ویژه توسط صنعت پتروشیمی تامین می شود و دولت تا حد زیادی برای تامین ارز به این صنعت متکی است. فروش نفت و میعانات در کشور پیش از هر چیز جهت تامین ارز برای تامین مایحتاج مردم، کالاهای اساسی و واردات کالاهای سرمایه ای مورد استفاده قرار گرفته است. در دولت های پیشین نیز در بسیاری اوقات دلارهای نفتی هیچ وقت در عمل وارد کشور نمی شدند، بلکه در حساب ارزی بانک مرکزی در  ذخیره و عمدتاً برای واردات اقلامی مانند نهاده های دامی و کالاهای اساسی و سرمایه ای مورد استفاده قرار می گرفتند.

دولت در راستای به دست گرفتن ابتکار عمل تصمیم گرفت، با تکیه بر قدرت نهان انرژی به مثابه یک ابزار اعمال قدرت نرم از آن مانند پول بهره برده و سیاست نفت_ پول را به صورت تهاتر کالا با نفت به پیش ببرد. البته در بودجه ۱۴۰۲ بحث تهاتر نفت با بدهی های پروژه های عمرانی نیز مطرح شده است که وزیر نفت نیز به آن اشاره کرد.

صادرات نفت و دریافت کالاهای مورد نیاز کشور اما با انتقاد و حملات سخت رسانه های حامی برجام مواجه شده است، برخی از این رسانه ها از الفاظی مانند خفت بار از آن یاد کرده اند. این در حالی است با وجود آنکه قریب ۱۷ سال است آمریکا استفاده از ارز ملی خود یعنی دلار را برای ایران ممنوع کرده و دسترسی به سوئیفت از ۲۰۱۲ قطع شده است، طرفداران رئیس جمهور صاحب کلید و تدبیر اما هرگز برنامه ای واقعگرایانه برای برون رفت از دام دلار مطرح نکردند. در حال حاضر کشورهای زیادی در قالب سازمان شانگهای،  منطقه تجارت آ.س آن و کشورهای عضو جنبش عدم تعهد در تلاش هستند تا ارزهای ملی خود مانند یوان و روبل را جایگزین دلار نمایند. در این راستا بسیاری از معاملات آنها نیز عملاً به صورت پایاپای و تسویه تجاری انجام می گیرد یا ارزهای دو به دو انجام می گیرد، آیا امید ۱۷ ساله به ترحم عرب خفت بار محسوب می شود و یا ابتکار عمل برای تامین مایحتاج مردم با استفاده از ابزار قدرت انرژی؟

برای مثال ایران سالانه به صدها میلیون دلار چای نیازمند است، معامله  نفت ایران با چای سریلانکا علاوه بر دور زدن تحریم ها و بازاریابی هوشمندانه برای نفت و رقم زدن یک معامله برد_برد، از میزان قدرت و نفوذ دلار در اقتصاد ما نیز می کاهد و همین مسئله قدرت مانور آمریکا برای اعمال تحریم های بیشتر را نیز تضعیف می نماید.

البته تهاتر تنها محدود به نفت نیست، در مثالی دیگر سازمان توسعه تجارت اعلام کرد: صادرات ایران برای پاکستان، فرآورده‌های نفتی، خشکبار، ماشین آلات و لوازم ساختمانی است و در ازای آن می تواند کالاهای مانند برنج و پوشاک وارد نمایید. ایران در سال گذشته ۸۴۱ میلیون دلار واردات از پاکستان داشته که نسبت به سال ۱۴۰۰ تقریبا سه برابر شده، اما صادراتش به پاکستان تنها ۱۵ درصد رشد داشته و به یک میلیارد و ۴۸۸ میلیون دلار رسیده است.

در حال حاضر کشور برای تامین تنها این دو قلم کالا ( برنج و پوشاک) با خروج سالانه چند میلیارد دلار ارز رو به رو است. مبادله نفت و دیگر کالاها با نیازمندی های کشور، از دیدگاه سختگیرترین منتقدان منصف نیز یک حرکت در راستای منافع ملی و عملی هوشمندانه محسوب می شود. با این همه طالبیان مدیرکل آسیای جنوبی سازمان توسعه تجارت چندی پیش اظهار کرد: « معاملات تهاتری سنگین و انرژی بر است»  هماهنگی های پر دامنه و سنگین میان بخش خصوصی و دولتی دو طرف و ایجاد دهها لینک  تجاری و اقتصادی، از جمله پیش فرض های پرزحمتی است که باید توسط دستگاه های مختلف دولتی محقق شود، تا بتوان زمینه تهاتر کالا میان دو کشور را فراهم ساخت.
گفته می شود یکی از دلائلی که استفاده از ظرفیت های تهاتر کالا در دولت پیشین محقق نشد، عدم علاقه مدیران میانی به افتادن در این سیکل پرکار و زحمت افزا بوده است. در برهه ای انتقادات به رئیس جمهور وقت نیز از بابت حضور دیروقت در سر کار نیز قوت گرفت و منتقدان کم کاری ایشان را سرمشقی نامطلوب برای رشد کاهلی در بدنه دولت تعبیر می کردند.

انتهای پیام/