آیین‌های کهن زنجانی‌ها در رمضان

به گزارش برنا؛ ایران مهد آیین و مراسم‌ گوناگونی است که در زمان‌ها و بنابر موقعیت های مختلف در بین اهالی هر منطقه ای برگزار می‌شده که شماری از این رسوم به نوعی با زندگی مردم عجین است.

رمضان نیز از جمله ماه های خاصی در نزد ایرانی هاست که آیین هایی را در خود جای داده و هنوز هم برخی از آنها اجرا می شود.

مردم فرهنگ دوست استان زنجان از گذشته ها، آیین‌ها و مراسم باشکوهی را در ایام ماه مبارک رمضان برگزار می کردند که در زمان حاضر تنها بخش هایی از آن برجای مانده و بخش زیادی نیز با گذشت زمان به فراموشی سپرده شده است.

مومنین روزه دار زنجانی با ورود به ماه مبارک رمضان، روز خود را با رفتن به مساجد، اماکن مذهبی و قرائت قرآن و دیگر ادعیه سپری می کنند و با نزدیک شدن به اذان مغرب با خرید انواع نان، حلیم، زولبیا و بامیه، آش و سوپ بر سر سفره افطاری حاضر می‌شوند.

خواندن دعا، استغفار و طلب آمرزش برای در گذشتگان از جمله آداب زنجانی ها بر سر سفره افطاری است که بعد از اذان مغرب و قبل از افطار روزه داران انجام می شود.

از طرفی بازار پخت زولبیا و بامیه و نون چایی (چای چورگی) توسط قنادان در ماه رمضان خود حال و هوای دیگری دارد و به طور معمول در همه سفره های افطاری روزه داران خودنمایی می کند.

نون چایی از شیرینی های مخصوص این ماه و زنجانی ها محسوب می شود و گردشگران و مسافرانی که در این ماه گذری به زنجان داشته اند، همواره مشتری این شیرینی خوشمزه هستند.

بنا بر مطالعات و تحقیق پژوهشگران،‌ ماه رمضان از گذشته ماهی پر از نشاط و تحرک و سرزندگی بوده و اهالی با دل کندن از مادیات و فارغ شدن از پدیده های مادی، معنویات را سرلوحه امور خود قرار می دادند.

آیین ورود به ماه مبارک رمضان

مردم استان زنجان قبل از حلول ماه رمضان خود را برای استقبال از این ماه آماده ساخته و در شب های رمضان، نقاره چی ها بر بام مساجد بشارت خوانی می کردند.

خانواده ها در داخل خانه سفره رمضان پهن می کردند که محتوای این سفره کاسه ای پر از گلاب و ظرفی پر از آب بود و در کنار آن یک جلد کلام الله مجید و جام آیینه و مقداری نیز میوه خودنمایی می کرد و بدین ترتیب اهل خانه خود را برای ورود به ماه صیام آماده می کردند و اهل خانه دور این سفره می نشستند و بزرگ خانه قبل از هر فعلی دعا و مناجات می خواند.

اهالی نیز پس از اتمام مناجات خوانی هر کدام جرعه ای از گلاب می نوشیدند و نیز خود را با گلاب آغشته می کردند تا بدین وسیله مطهر وارد ماه رمضان گردند و در ضمن خوردن گلاب در شب اول رمضان عوارضی مثل سردرد و استخوان درد را تا آخر رمضان مرتفع می کرد.

افطار بردن به خانه عروس از مراسم خاص رمضان در زنجان

از دیگر مراسم بسیار زیبای ماه رمضان بردن افطار به خانه عروس بود، که توسط طبق کش ها به همراهی نقاره چی ها اتفاق می افتاد و خلعت و هدایای عروس را چند طبق کش در حالی که نقاره چی ها مارش های مختلفی را می نواختند، به طرف خانه عروس می بردند.

خانواده عروس در حالی که هر کدام فانوسی به دست داشتند، به محض رسیدن کاروان طبق کش ها به در خانه عروس به استقبال آنها می شتافتند و فانوس ها را بالای سر خود می گرفتند و این نمادی از آمدن نور به خانه بود.

اولین سحری نیز با صدای دل انگیز نقاره چی ها بر بام مساجد و نیز با مناجات و سحر خوانی به اهالی اعلام می شد، سحر خوان ها بر بام مساجد به سحر خوانی می پرداختند و برخی نیز در کوی و کومه راه می افتادند و با آوای بلند و دل انگیز خود اوقات شرعی و وقت سحر را اعلام می کردند.

مراسم سحری در بین جوان ها نیز به نوعی دیگر مرسوم و معمول بود و معمولا جوان ها پس از افطار در کوی و کومه به سر می بردند و تا دم دمای سحر به انواع بازی ها مشغول بودند.

پس از افطار به طور معمول اکثریت مردم به ویژه جوان ها بیرون از خانه به سر می بردند و در محله های خود به بازی های مختلف می پرداختند و یا در قهوه خانه ها و زورخانه ها تجمع می کردند و آنهایی که در خانه می ماندند و بیرون نمی رفتند، بیکار نمی نشستند و به بازی های مختلف می پرداختند.

گل یا پوچ که در اصطلاح محلی (اوزوک اوزوک) اطلاق می شود، حس را به شدت تقویت کرده و انسان را به نوعی به پالایش روانی سوق می داد و حافظه و هوشمندی را تقویت می کرد از جمله بازی های رایج نه چندان دور زنجانی بود.

کیسه برات و فلسفه برکت و نعمت

دوختن "کیسه برات" در پایان ماه مبارک رمضان از جمله سنت های رمضانی زنجانی هاست که هرچند به فراموشی سپرده شده اما هنوز خانواده هایی هستند که این مهم را به جا می آورند.

به اعتقاد زنجانی های میانسال و کهنسال اگر این کیسه ها توسط پنج زن سیده که اسم آنها فاطمه یا یکی از القاب حضرت فاطمه زهرا (س) باشد، لمس شود، برکت و نعمت خداوند متعال به همراه آن وارد خانه های آنان می شود و اعضای خانه نیز به آرزوی خود می رسند.

مادر خانواده این کیسه را در مسجد و بین ۲ نماز ظهر و عصر و دعاهای تعقیبات نماز با نخ و سوزن می‌دوزد و برای بریدن نخ و پارچه‌ این کیسه به‌ جای چاقو و قیچی از دندان ‌ها استفاده می کند و یک سکه‌ نیز در قسمت پایین آن قرار می دهد.

فلسفه و ریشه ‌های این باور و اعتقاد را می ‌توان در قرار دادن این سکه‌ در قسمت پایین کیسه جست‌وجو کرد که انجام این کار می‌تواند نمادی از نعمت و برکت به شمار آید.

تهیه و توزیع انواع غذاها میان نیازمندان زنجانی

تهیه و توزیع انواع مایحتاج غذایی از جمله برنج، گوشت، مرغ، نان، آرد، روغن، کره و پنیر بین نیازمندان در طول ماه مبارک رمضان به ویژه ایام قدر از دیگر آدابی است که از سال های دور میان زنجانی های خیر و اصیل رایج است.

بربری، سنگک، فتیر، شیرمال، تافتون، نان شیرین، زولبیا و بامیه و پشمک نیز از خوراکی های سنتی است که بازار خرید و توزیع آنها در ماه مبارک رمضان داغ و مصرف آن بسیار زیاد می شود.

سحرخوانی و رمضان خوانی در زنجان

در استان زنجان از سال های پیش سحرخوانی و رمضان خوانی رواج داشته و عده ای از تاریخ نویسان سابقه سحرخوانی را به یک هزار سال پیش نسبت می دهند.

این آیین که در ماه رمضان و در ساعت های پایانی نزدیک به اذان صبح برگزار می شد مخصوص ریش سفیدها و معتمدین شهر بود که ترانه های عامیانه را با صدای رسا و آواز خوش قرائت می کردند.

عید فطر

زنجانی‌ها معمولا آخرین شب ماه رمضان به خانه کسی نمی‌روند. آنها صبح زود برای اقامه نماز عید در مسجد و مصلی حضور می یابند.

آنها برای این روز رسم‌های ویژه خود را دارند و خیلی از خانواده‌ها در زنجان عید فطر را بهترین زمان برای بردن خلعت و هدیه به خانه عروس می‌دانند.

قره‌ بایرام

قره‌ بایرام از رسوم زنجانی‌ها در روز عید فطر است. در این رسم، افرادی که عزیزانشان را به تازگی از دست داده‌اند درب خانه شان را برای ورود اقوام و آشنایان که به دیدن آنان می‌آیند، بازمی‌گذارند.

این دید و بازدید حتی در روزهای دیگر نیز ادامه دارد.