مروری بر مفاهیم و نظریات جامعه اطلاعاتی از دیدگاه مانوئل کاستلز در آستانه روز جهانی ارتباطات

به گزارش خبرگزاری برنا تهران، رضا قاسمی پیربلوطی_ مدیر اداره ارتباطات و اموربین الملل شهرداری قدس در یاداشتی نوشت،  که از سال ۱۹۸۰ به بعد بروز تغییرات اجتماعی اقتصادی و فناورانه ناشی از اطلاعات در پاره ای از کشورها باعث شده است تا این کشورها نه تنها از جوامع در حال توسعه بلکه از جوامع توسعه یافته نیز متمایز شوند.بنابراین بسیاری از نظریه پردازان و صاحب نظران علوم اجتماعی به تبیین و تعریف نوع جدیدی از جامعه پرداخته اند که در آن اطلاعات نقش جادویی را ایفا کرده است.  
امروزه درک جامعه بدون ابزار تکنولوژی میسر نیست و در واقع توانایی یا ناتوانی جوامع در تسلط بر تکنولوژی بویژه تکنولوژیهای تعیین کننده استراتژی شکل میگیرد.

این امر در مورد انقلاب تکنولوژیک عصر حاضر نیز صدق میکند تصادفی نیست انقلاب تکنولوژی در دوران تجدید ساختار جهانی سرمایه داری آغاز شده و گسترش یافته است. با این اعتبار جامعه ای که از دل این روند و دگرگونی بیرون میآید هم سرمایه داری است هم متکی بر اطلاعات در این روند منطق و منافع سرمایه داری پیشرفته انقلاب تکنولوژی را از لحاظ توسعه شکل داده است.

ساختار اجتماعی این جوامع هم متاثر از تکنولوژی و اطلاعات قرن بیستم گشته است. اما جوامع مختلف با توجه بر فرهنگ و نهادهای خود نسبت به پذیرش شکلی از جامعه اطلاعاتی اقدام کرده اند و واکنش های متفاوتی داشته اند بنابراین نام بردن از یک جامعه اطلاعاتی به معنای همگونی جهانی چندان مناسب نیست اما همه جوامع اطلاعاتی امروزه دو ویژگی را دارند به اعتقاد ریمون آرون : آنها همه بر سرمایه داری و همه بر تنوع فرهنگی متکی بر اطلاعات استوار هستند بنابراین چون فرایند اصلی تولید دانش - بهره وری اقتصادی - قدرت سیاسی و نظامی و ارتباطات رسانه ای در این جوامع از الگوی اطلاعاتی تاثیر گرفته است میتوان گفت بسیاری از این جوامع از هم اکنون اطلاعاتی اند.  
جامعه اطلاعاتی جامعه ای تکنولوژی محور بر پایه تولید - توزیع مصرف و انتقال و دسترسی به اطلاعات برای همه استوار است جامعه ای که همه ارکان و اجزاء آن با اطلاعات عجین است. وجود شاه راههای اطلاعاتی و ارتباطی که در دهکده جهانی مارشال مک لوهان قدرت را از دست سرمایه داران بزرگ به نفع کشورهای کوچک و جزء بیرون آورده است.

فضای مجازی ، دسترسی به اینترنت و شبکه های اجتماعی شاه راههایی هستند که در دسترسی اطلاعات برای همه جهان شرایط فراهم کرده اند اما استفاده درست - سریع تر از سایرین و مطلوب تمایز و برتری می آفریند. 
مانوئل کاستلز از نویسندگان و نظریه پردازان مشهور در باب تغییر شهری دوره معاصر است .کاستلز ، در نشریه «شهر اطلاعاتی که در سال ۱۹۸۹ منتشر کرد، به بحثهایی می پردازد که به پدیدار شدن فرهنگ پست مدرنیسم منتهی شده است .به نظر او ، پیشرفت تکنولوژیک، با یک منطق اقتصادی محدود از نظر تاریخی، امکان پذیر شده است . آمیزش تجدید ساختار (خصوصی سازی و ....) و اطلاعات گرایی، نشانه بارز دوران اخیر است. کاستلز ، می پذیرد که سرمایه داری و فعالیتهای اطلاعاتی، تقریبا به هم گره خورده اند . حتی تا آنجا پیش می رود که میگوید ، فن آوری اطلاعاتی، از راه رشد تولید و مصرف در جامعه نوین پرورش یافته است . 
در حقیقت کاستلز به این جا میرسد که در جامعه اطلاعاتی با شهری دو قطبی شده یا شهری دو گانه مواجه ایم که در آن شهر ، گروهی از افراد شدیداً محروم و گروهی دیگر نخبه  در حرفه های اقتصاد اطلاعاتی و مرفه زندگی میکنند و به این ترتیب ، چشم انداز یک شهر اطلاعاتی ، به صورتی فزاینده ، موضوعی مشخصاً اختلاف انگیز در امور اجتماعی است. همچنان که موقعیت شهر جهانی به عنوان مرکز مدیریت و کنترل اطلاعات ، تحکیم می شود در نهایت، تعداد بسیار زیادی از مشاغل حرفه ای و تکنیکی به وجود می آید که به پدیدار شدن «شهر دوگانه » می انجامد . 
از دید مانوئل کاستلز انقلاب اطلاعاتی تکنولوژیک ستون فقرات سایر تحولات ساختاری جامعه است و فرایند اطلاعات را شیوه جدید توسعه در جوامع میشمارد و به اعتقاد او پیشرفت سرمایه داری با پیشرفت تکنولوژی اطلاعات تجدید ساختار سرمایه داری را سبب شده است و شکاف طبقاتی در این جوامع زیاد و فرهنگ پست مدرنی حاکم و طبقه مرفه جامعه با سرعت بالاتر و به منابع معتبرتر اطلاعات دسترسی داشته مصرف زدگی جایگزین نوآوریها و اصالت ها کمرنگ و شبیه سازی شده و ظهور جامعه ای با این اوصاف را جامعه شبکه ای میداند که از ارکان اساسی اندیشه های کاستلز است .همچنین وی آینده جوامع اطلاعاتی را اینگونه بیان میکند: وسایل ارتباطی در سراسر جهان با سرعت خارق العاده ای متحول میشوند و هر روز بر تعداد کاربران این وسایل افزوده میگردد. فناوریهای نوین ارتباطی هر روز نسبت به گذشته پیشرفته تر ساده تر کوچکتر انعطاف پذیرتر و با قابلیت های بیشتر در دسترس قرار می گیرند.

اقتصاد ، فرهنگ، اجتماع، سیاست و .... به ارتباطات و فناوریهای اطلاعات وابسته تر میشوند و اصطلاح دولت الکترونیک روز به روز مفهومی عام تر به خود می گیرد. 
و در خاتمه این بحث عقیده این نظریه پردار بر این است که جامعه شبکه ای به طرز لجام گسیخته ای در حال شکل گیری است جامعه ای سرمایه داری نوین این جامعه جهانی است و تا حد زیادی پیرامون شبکه ای از جریانهای مالی سازمان یافته است هنوز سرمایه داری به حکومت خود ادامه میدهد اما سرمایه داران خیلی اتفاقی ظهور پیدا میکنند و نیروی کار هویت جمعی خود را از دست داده و از نظر توانمندیها ، شرایط کاری، منافع و پروژه ها بطور روز افزونی فردی می شود. حیات سرمایه جهانی دیگر چندان به نیروی کار ویژه وابسته نخواهد بود. حیاط روابط جدید اجتماع است که واقعیت زندگی کاری را مشخص میکند.

انتهای پیام/