نقش همسر امام حسین (ع) در روایت واقعه کربلا

به گزارش برنا؛ امام حسین (علیه‌السلام) با خانواده خود در سال ٦٠ هجری از مدینه به سمت مکه و از آنجا به سمت عراق حرکت کرد؛ البته بین راه خانواده ها و مردان دیگری به آن حضرت ملحق شدند و واقعه عاشورا با تاثیری شگرف و عمیق بر فرهنگ اسلامی در محرم ۶۱ هجری رقم خورد. در این واقعه‌ دلاوری مردانی که در برابر ظلم ایستادند مطرح شد؛ در حالی که از شیر زنان عرصه‌ عشق و شهادت کمتر نام برده شده است.

گذری کوتاه داریم بر نام و صفات زنانی که در این حادثه عظیم همراه امام حسین (ع) بودند. یکی از زنانی که نقش بسیار پررنگی در این حادثه عظیم داشته و بعد از واقعه عاشورا هم نقش بسیار زیادی داشته است زینب کبری (سلام‌الله علیها)، دختر امام علی (ع) و خواهر امامان حسن و حسین (ع) است. یکی دیگر از زنانی در این حادثه عظیم نقش داشته، حضرت أم کلثوم (س) دختر دیگر امام علی (ع) و خواهر پدری امام حسین (ع) است که در یک شماره از این مجموعه به رشادت های ایشان در کربلا پرداختیم، فرزندان و اهل بیت امام حسن (ع) نیز حضور پررنگی در واقعه کربلای ۶۱ هجری داشتند و در یکی از یادداشت های این مجموعه از آنان نوشتیم و این نوبت از دختران و اهل بیت امام حسین (ع) سخن می گوییم.
از دختران امام حسین (ع) فاطمه و سکینه و از همسران حضرت هم رباب بدون تردید در واقعه عاشورا حضور داشته است. فاطمه دختر امام حسین (ع)، مادرش فاطمه دختر اسحاق است. ایشان از زنان بافضیلت و نمونه روزگار خویش بود، وی به عنوان راوی حدیث از پدرش امام حسین (ع)، فاطمه زهرا (س)، ابن عباس، بلال مؤذن پیامبر اکرم (ص) حدیث نقل کرده است. فاطمه با فرزند امام حسن مجتبی به نام حسن مثنی ازدواج کرده است. 
وی به همراه پدر و همسرش به کربلا آمد. امام سجاد (ع) نقل کردند که امام حسین (ع) در آستانه شهادت نوشته پیچیده ای را به دخترش فاطمه داد و وصیت زبانی هم به ایشان کرد، سپس فرمود دخترم این را به بزرگترین فرزندم بده. چون در آن زمان امام سجاد (ع) مریض بودند. بعدها فاطمه آن نامه را به امام تسلیم کرد و پس از آن به ما رسید.

فاطمه دختر امام حسین (ع) نیز در بین راه خطبه هایی برای مردم خوانده است. در یک مورد که ایشان مشغول سخنرانی بودند فریاد گریه و زاری مردم بلند شد تا جایی که مردم گفتند بس است ای دختر پاکان، قلب های ما را آتش زدی و دل های ما را کباب کردی. سپس آن بزگوار ساکت شد. 

همسر فاطمه در روز عاشورا ۱۷ سال بیشتر نداشت. وی در جنگ با دشمنان عده ای را کشت و زخم‌های زیادی برداشت و دست راستش قطع شد، در واقع جزء جانبازان کربلاست و با اسیران به کوفه آورده شد. اسماء بن زیاد از هواداران ابن زیاد که دایی وی بود؛ او را از بین اسیران جدا و مداوایش کرد و به مدینه فرستاد اما فاطمه با کاروان اسیران به شام رفت. ثمره این ازدواج پنج فرزند به نام های فاطمه، عبدالله، ابراهیم، حسن و زینب بود. رهبران سلسله قیام های علوی که ضد بنی امیه و بنی عباس انجام شد، از نسل فاطمه دختر امام حسین (ع) بودند. اولین قیام توسط محمد، معروف به نفس زکیه فرزند عبدالله بن حسن مثنی انجام شده است. (نقش زنان در حماسه عاشورا، مزینانی، ص ٢٣١-٢٢٤).

چگونه تسلیم مرگ نشود، آن کس که یار و یاوری ندارد
سکینه دختر دیگر امام حسین (ع) و مادرش رباب است. وی سید زنان عصر خویش بود. در عقل و ادب، اخلاق و عفت بر زنان برتری داشت. ایشان را عفیفه، بخشنده، باوقار و نیکوکارترین زنان عصر خویش معرفی کرده اند. سکینه در واقعه عاشورا دوازده یا پانزده سال سن داشت. همسرش عبدالله حسن، در روز عاشورا شهید شد. ایشان جزء شعرای زمان خویش بود و شاعران به خدمت ایشان می آمدند و شعرهایشان را عرضه می کردند و ایشان اشکال شعرها را بیان می کرد. همچنین جزء راویان حدیث است و این حدیث را از پیامبر اکرم (ص) نقل کرده است: حملة القران عرفاء اهل الجنة یوم القیامة؛ حاملان (عمل کنندگان) قرآن، سروران اهل بهشت در روز قیامت هستند. 
پس از حماسه عاشورا برخودهای زیادی از سکینه با امویان نقل شده است. از جمله نقل شده وقتی مروان بن حکم به امام علی (ع) ناسزا می گفت سکینه در مقابلش می ایستاد. سکینه روز جمعه در پوششی کامل با گروهی از زنان و خدمت کاران خود به نماز جمعه می رفت و در برابر ابن مطیره (خالد بن عبد الملک بن حارث بن حکم) ایستاد، به بد گویی های او از علی (ع) پاسخ داد و در برابر به او بد گفت. آنها هم جرئت برخورد با سکینه را نداشتند و همراهانش را کتک زدند. نقل مشهور این است که ایشان بعد از عاشورا دیگر ازدواج نکرد. 
یکی از نقش های ایشان روایت از واقعه کربلاست. ایشان نقل می کنند وقتی امام دید اهل بیت و همه یارانش به شهادت رسیدند، برای وداع به خیمه آمد و به سکینه و بقیه زنان سلام داد.

سکینه گفت: یا اب استسلمت للموت؟ پدر آیا تسلیم مرگ شدی؟ امام (ع) فرمود: چگونه تسلیم مرگ نشود، آن کس که یار و یاوری ندارد. 

پس از شهادت امام که زنان هاشمی اسیر شدند، وقتی کاروان اسرا را از بین شهدا عبور دادند سکینه خود را روی جسد پدر انداخت و پدر را در آغوش گرفت و در اثر شدت گریه بیهوش شد، در آن حال شنید که پدرش می فرماید: 
شیعتی مهما شربتم ماء عذب فاذکرونی
او سمعتم بغریب او شهید فاندوبونی
شیعیان من! هرگاه آب گوارا نوشیدید، من را یاد کنید، یا اگر از غریب یا شهیدی سخن به میان آمد بر من گریه کنید. 
سکینه جسد پدر را رها نمی کرد، تا اینکه گروهی از اعراب وی را با زور از بدن پدر جدا کردند. 
همچنین نقل شده است وقتی کاروان اسرا را به کاخ یزید بردند، ناگهان چشمان سکینه به سر پدر که جلوی یزید بود افتاد که سکینه فریاد برآورد: یا عمتاه ان یزیدا ینکث ثنایا ابینا بقضیبه؛ عمه جان، یزید با چوب دستی خود به دندان های پیشین پدرمان می زند. 
سکینه ادامه می دهد: و الله ما رأیت أقسی من یزید و لا رأیت کافرا و لا مشرکا شرّا منه و لا أفجی منه؛ به خدا سوگند! هرگز کسی را سخت دل تر، کافرتر و جفاکارتر از یزید ندیدم. 
هنگامی که کاروان اسرا وارد مدینه شد، سکینه در منزل امام سجاد (ع) بود و در آنجا مجلس عزا به پا کرد. 
برخی برای امام حسین (ع) دخترانی به نام رقیه و فاطمه صغری یاد کرده اند. اما در منابع آثار چندانی از آنها موجود نیست. رباب دختر امرؤ القیس است. ایشان مادر سکینه و عبدالله رضیع است. رباب، بانوی با فضیلت از نظر عقل و ادب و جمال بود. امام حسین (ع) در وصف رباب فرمودند:

لعمرک أننی لأحی دارا/ تحل بها سکینه و الرباب         أحبهما وأبذل فوق جهدی/ و لیس لعاتب عندی عتاب
به جانت سوگند! خانه ای را دوست دارم که سکینه و رباب در آن باشد. آن دو را دوست می دارم و هر چه دارم نثار آنان می کنم و هیچکس نمی تواند از این بابت مرا سرزنش کند.
رباب پس از شهادت امام حسین (ع) همواره اندوهگین و رنگ پریده بود و به زیر سقف نرفت؛ تا از دنیا رفت. این بانو تنها یک سال بعد از حماسه عاشورا زنده بود. (نقش زنان در حماسه عاشورا، مزینانی، ص ۲۵۱-۲۲۴).

آیا شهربانو مادر امام سجاد (ع) در روز عاشورا در کربلا حضور داشته؟
شیخ صدوق در کتاب عیون اخبار رضا حدیثی آورده که مطابق آن حدیث، این بانو در زمان تولد امام سجاد (ع) از دنیا رفته اند و اصلا در حماسه عاشورا حضور نداشته اند. (همان، ص ۲۵۴).
در مورد لیلا مادر حضرت علی اکبر (ع) و فرزند امام حسین، نیز همین امر مطرح است و احتمال زیاد ایشان هم در آن زمان در دنیا نبوده اند. (همان ، ۲۵۶).