آیین های محرم در خوزستان

به گزارش خبرنگار برنا از اهواز، خوزستان با تنوع قومیتی بالا دارای آیین های مختلفی است که در مناسبت های مختلف برگزار می شود.

محرم خوزستان در هر شهر با آیینی برگزار می شود، آیینی مختص به آن منطقه. جنوب و مرکز خوزستان با سنج و دمام و سینه زنی و شمال خوزستان با طبل و زنجیر زنی.

برخی از این آیین ها را در ذیل با هم مرور می کنیم.

سنج و دمام و سینه زنی

سنج و دمام را معمولا در آغاز عزا برگزار می کنند. این برنامه با فاصله کمی از محل سینه زنی با صدای شیپوری بلند آغاز می شود و تا محل برگزاری عزا ادامه می یابد و در این مسیر خیل عظیمی از سوگواران را با خود همراه می کند. سپس در حسینه و یا مسجد و یا تکیه مورد نظر با حضور نوحه خوان مراسم سینه زنی دایره وار آغاز می شود و تا پاسی از شب ادامه دارد. نوحه خوان در مرکز دایره های تشکیل شده سینه زنان قرار دارد و سینه زنان حول او می چرخند و سینه می زنند که دارای ریتم های مختلفی است که به این نوع سینه زنی"چلاب" می گویند. معمولا این مراسم در مناطق عرب نشین خوزستان انجام می شود.

یزله یا هوسه

یَزْله یا هُوسه نوعی شعر حماسی رایج در بین اعراب خوزستان است که با کوباندن پا بر زمین بصورت جمعی اجرا می‌شود. یزله(هوسه) هم در مراسم عزاداری‌ها(همانند محرم و صفر) برگزار می‌شود، و هم در مراسم شادی. 

یزله که از آن تحت عنوان"عالی‌ترین تجلی احساسات و عواطف انسان عرب خوزستانی" نیز نام برده می‌شود، دارای قدمت و منشأ می‌باشد و ریشه در اعماق تاریخ دارد و اینگونه گفته می‌شود که هوسه عمری به درازی عمر شعر دارد. هوسه در زمان های برخورد و رویارویی با شدائد و سختی‌های روزگار، با هدف ارتقای عزم و اراده، و به هنگام رویارویی با دشمن در میان نبرد با قصد افزایش اعتماد بنفس و کاستن از روحیه دشمن، اجرا می‌شود. این حرکت سنتی، در زمان های پیروزی بر دشواری‌ها یا غلبه بر عدو نیز خوانده می‌شود.

هوسه سرا که یا شاعر است یا استعداد شعر سرایی دارد، در حالی که با ندایی تک کلمه ای یا"نخوة" افراد گرداگرد خود را به سکوت و توجه دعوت می‌کند، رباعی خود را با صدای بلند و با ریتم خاص بیان می‌کند. هوسه سرایی کار هر کس نیست، هم باید شاعر یا دارای قریحه شاعری باشد و هم باید بیان او بهترین باشد.

دسته‌های"یزله" پس از طی مسافتی ایستاده، دایره‌وار و خمیده به سمت مرکز با ریتم دکلمه که بسته به مناسبت زمانی متفاوت است شروع به سینه‌زنی می‌کنند؛ این مراسم در گفته عامیانه مردم به"هیا مظلوم" نیز شهرت دارد.

لطمیه

مراسم سوگواری زنانه(لطمیه)، بعد از ذکر احادیث، جمعیت به پا می خیزند و برای مراسم لطمیه آماده می شوند. "ملایه"(نوحه خوان زن) شروع به خواندن نوحه که متفاوت با نوحه قبلی است، می کند و حاضرین دو به دو رو به روی هم می ایستند و هنگام لَطُم، یک بار به طرف راست و یک بار به طرف چپ با پیشانی و سر برمی گردند. معمولا آن هایی که سینه می زنند با صوت جواب می دهند و سایر شرکت کنندگان بیتی از نوحه را تکرار می کنند. این مرحله از مراسم"لطم زنی" را که اولین مرحله آن است، "فزاعیه" می گویند.

مرحله"فزاعیه" را بیشتر زنان مسن، پیران و بزرگان انجام می دهند. چون این مرحله در جا و ایستاده انجام می گیرد و نیاز به فعالیت زیاد ندارد. بعد از این مرحله، مرحله"ثکیله" آغاز می شود که در آن دایره شکل می گیرد. در این مرحله بیشتر سوگواران زنان جوان هستند، دختر بچه ها در وسط دایره و بزرگان دایره ای کوچک را تشکیل می دهند. دایره از طرف راست می چرخد، ابتدا یک قدم برداشته می شود، آن گاه سر و نیم تنه به داخل و پایین دایره می آید و با ریتمی که در بدن است موها به سمت داخل دایره پریشان می شود. سپس سر و نیم تنه به بالا می رود و قدمی دیگر به طرف راست برداشته می شود و هنگام بالا آمدن صورت با دو دست بر گونه لطم می کنند.

آیین سه روزه شوشتر

آیین سه روزه شوشتر مراسمی است که دو روز بعد از روز عاشورا برگزار می‌شود، در این مراسم که فقط در شوشتر برگزار می‎شود اجساد شهدا که دو روز روز زمین باقی مانده‌اند به صورت نمادین دفن می‌شوند، تعدای از بازیگران و شبی‌خوانان لباس‌هایی با نقش‌های متفاوت بر تن می‌کنند و با معرفی شهدا با نوحه‌خوانی اجساد را از زمین بلند کرده و به شکل نمادین در قبرهاییکه از قبل آماده شده، به خاک می‌سپارند.

نخل‌ گردانی

نخل ها در واقع نمادی از عزا و به عنوان نمادی از تابوت شهدای كربلا شناخته شده كه ریشه ای كهن در سنت ها دارد. مراسم نخل‌گردانی از گذشته در خوزستان مانند دیگر نقاط کشور مرسوم بوده، نخلی کهن به نام نخل مقوم حسین شوشتر در روز تاسوعا و عاشورا توسط دوست‌داران امام‌حسین(ع) از محل نگهداری خارج می‌شود و به محلی که مراسم تعزیه برپا است، برده می‌شود.

مردم در روزهای ابتدایی محرم با همکاری یکدیگر به تزیین نخل می‌پردازند و مقدمه مراسم را آماده می‌کنند؛ این نخل صبح روز تاسوعا به سمت آرامگاه براء ابن مالک(یکی از صحابه پیامبر که در شوشتر دفن شده) حمل می‎شود و پس از مستقر شدن در آن محل عزاداران به سینه‌زنی و نوحه‌خوانی می‌پردازند.   

این مراسم هم‌چنین در روز عاشورا اجرا شده و این بار نخل به امامزاده عبدالله برده می‌شود و چند مرتبه به دور امامزاده چرخانده می شود و عزاداران پس از استقرار نخل در محل امامزاده به عزاداری می‌پردازند.

این نخل بنابر گفته های محلی چند صد سال قدمت دارد بارها مرمت شده و از چوب درخت سدر و بسیار سنگین است و تعداد زیادی آن را حمل می كنند و حمل كنندگان نخل را به اصطلاح نخـل كش می نامند.

از دیگر مراسم آیینی شهر شوشتر که در ماه محرم برگزار می‌شود، می‌توان به مراسم نخل مقام امام حسین(ع)، نصب پرچم شب اول مام محرم، مقتل‌خوانی مسجد آل‌طیب، ای واویلاخوانی، سبیل عطشان و... نیز اشاره کرد.

سینی حضرت قاسم(ع)

شب هفتم ماه محرم مراسم سینی حضرت قاسم(ع) نیز برگزار می‌‌شود، در این آیین، سینی های حاوی فانوس، مشکل گشا، شیرینی، میوه، شمع، گلاب و حناب با پارچه رنگی به ویژه پارچه سبز بر روی سر گذارده می شود و در طول مراسم گردانده می شود و حضار در مراسم برای برآورده شدن حاجتشان نیت می کنند و سهمی از سینی بر می دارند. در صورت برآورده شدن نیت، آن شخص برای سال آینده یک سینی نذر می کند و تعداد سینی ها بر اساس نذور تهیه می شود.

آیین سینه‌زنی سه سنگ بهبهان

سینه زنی سه ضرب یا سه سنگ، از سبك های معمول سینه زنی است که از گذشته تاكنون در بهبهان برگزار می شود. این آیین به دو صورت نشسته و ایستاده اجرا می‌شود. بهبهانی‌ها سنگ را ضربه تعریف می‌کنند و چون سه ضربه پیاپی با ریتم خاص و با فاصله بسیار اندک به سینه زده می‌شود به"سه سنگ" معروف شده است.

طریقه سینه‌زنی سه سنگ نیز به این صورت است که عزاداران روی زانو می‌نشینند و نوحه‌خوان به‌ آرامی نوحه می‌خواند تا جایی که نوحه وی اوج می‌گیرد و با گفتن کلمه"علی" سینه‌زنان سه بار محکم و متوالی به روی سینه خود می‌زنند و در چندین نوبت این شیوه تکرار می‌شود، سپس در پایان نوحه، نوحه‌سرا با گفتن صلوات، از عزاداران می‌خواهد که امامزاده را ترک کنند. این مراسم در محلات کاروانسرا، امام‌زاده شاه فضل(ع)، پهلوانان، گودچهک، محل پر و... در بهبهان مرسوم است.

آیین کولکی

آیین کولکی، نوعی سینه‌زنی به معنای شانه به شانه و در کنار هم قرار گرفتن به گونه‌ای است که شانه‌ها به هم متصل شوند. آیین"کولکی" اغلب هنگام ورود به صحن امام‌زادگان، بقعه‌ها، و تکیه‌ها انجام می‌شود. در این مراسم عزاداران به شکل منسجم و در صف‌های منظم چهار نفره و پشت هم به گونه‌ای قرار می‌گیرند که معمولا دست چپ خود را روی شانه نفر کناری گذاشته و با دست دیگر سینه می‌زنند. البته گاهی كمربند يكديگر را هم می‌گیرند. حركت دسته­ جمعی و هروله مانند و پريدن و صدايی آرام و شبيه به آه آه آه آه از حنجره برآوردن و سه بار پياپی به سينه زدن و پيش رفتن سبب ايجاد هيجان خاصی شده و صحنه‌های بديعی را به تصوير می‌کشاند.

تعزیه بزرگ شوش

مراسم تعزیه در شهر شوش استان خوزستان نیز از بزرگ‌ترین تعزیه‌های میدانی کشور است که حدود 115 سال قدمت دارد و ثبت ملی شده است.

این شبیه خوانی در میدان قدیمی شهر حر و در روستای"سید محمد تفاخ" در زمینی به مساحت حدودا دو هکتار برپا می شود. این مراسم به صورت شبیه خوانی حضرت زینب(س) و امام سجاد(ع) در ظهر تاسوعا از ساعت دو ظهر تا شش عصر و شبیه خوانی شهادت امام حسین(ع) و یارانش در صبح عاشورا از ساعت شش صبح آغاز می شود و تا ساعت سه ظهر ادامه دارد.

مردم چند شب جلوتر از روز عاشورا خود را به محل برگزاری مراسم می رساندند تا جایی برای دیدن این مراسم پیدا کنند و تا صبح روز عاشورا منتظر می ماندند.

اهالی روستای"سید محمد تفاخ" و شهر حر خانه های خود را برای زوار حسینی آماده می کنند؛ حس مشارکت اجتماعی و تعاون برای باشکوه تر برگزار شدن این مراسم را در رفتار همه اهالی می توان دید.

تعزیه خوانی شوش بزرگترین مراسم تعزیه خوانی میدانی کشور است که با 800 بازیگر و 72 مجلس، واقعه عاشورا را به تصویر می کشد. تمام متون این تعزیه به زبان فارسی است و حدودا به مدت 10 ساعت در روز عاشورا اجرا می شود.

انتهای پیام/