ردپای یوز در منطقه‌ای متروکه بعد از ۴۰ سال در سمنان+عکس

به گزارش برنا؛ یوزپلنگ گونه‌ای زیبا و باشکوه با قامتی کشیده و خال‌هایی به قشنگی طبیعت بکر، چشم هر بیننده‌ای را نوازش می کند، این گربه سان با وقار به حدی نجیب است که اگر روزی یک شکار خوب مانند آهو یا قوچ و میش گیرش آمد دیگر تا یک هفته به سراغ این سم داران نمی رود و اگر لازم باشد خودش را با گونه های کوچک تر مانند خرگوش سیر نگه می دارد این خصلت در مقابل گونه های حریصی که چند حیوان را می کشند اما فقط یکی را می خورند، قابل تحسین است و آنرا از دیگران متمایز می کند.

البته تفاوت این گونه فقط در خوی و خصلتش نیست بلکه در ظاهر هم بسیار متفاوت است حتی چنگال هایشان با چنگال های عموزاده هایش از جمله پلنگ هم فرق می‌کند از این رو شناختن ردپای این گربه سان زیبا با کمی تامل قابل تمیز دادن با سایر ردپاها است؛ به عبارتی هیچ ردی در میان گوشتخوران پستاندار بزرگ مانند ردپای یوز نیست، هیچ نمونه ای مانند یوزپلنگ پاشنه، پینه و تاج ندارد، نه پلنگ، نه کاراکال، نه گرگ و نه کفتار، همه آنها ۲ گردی دایره مانند خم خورده در ته پاشنه دارند، پلنگ هم آنقدر بزرگ و پینه درشتی در پا دارد که کاملا واضح است.

با این وجود ردپای هر گونه ای در شناختن آن از اهمیت زیادی برخوردار است، همانطور که همین ردپا در اوایل شهریورماه در منطقه ای به نام چشمه کرباسی در منطقه توران امید را به دلها برگرداند و نشان داد که اگر محیط امن و طعمه فراهم باشد، طبیعت ایران همچنان ظرفیت پذیرش گونه های ارزشمندی مانند یوزپلنگ را دارد، داستان ردپای چشمه کرباسی از این قرار است که بعد از اجرای طرح حفاظت مشارکتی در منطقه ای از توران در محدوده چشمه کرباسی که در جنوب شرق پارک ملی توران واقع شده؛ ردپای یوز بعد از گذشت چهار دهه مشاهده شد.

معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست گفته بود سالها در این محدوده حضور هیچ یوزپلنگی ثبت نشده بود، اما وقتی قوچ و میش در این منطقه رها شد، از رد پای یوز و لاشه میشی که یوز آن را شکار کرده بود، حضور این گربه سان در این محدوده مسجل شد. 

ردپای ثبت شده یوزپلنگ در چشمه کرباسی

حسن اکبری با اشاره به اجرای طرح حفاظت مشارکتی افزود: هر چقدر زیستگاه‌های اطراف توران برای زندگی یوز امن‌تر شود بقای این گونه افزایش خواهد یافت و نسبت به آینده این گونه جانوری امیدوارتر خواهیم بود.

وی تاکید کرد: امروزه در تمام دنیا حفاظت مشارکتی با جدیت اجرا می شود و نتایج خوبی هم به همراه دارد به عنوان نمونه بر اساس آخرین فهرستی که IUCN، چندی پیش بروز کرد گربه سیاه گوش، با همکاری مشارکتی مردم و مسئولان از شرایط خطرناک خارج شد و به وضع مطلوب رسید و جمعیتش هم احیا شد و این را به عنوان یک الگوی حفاظتی و احیایی در تمام دنیا معرفی کردند، ترکیبی از مشارکت مردم، مسئولان، سازمان‌ها و نهادهای مختلفی که توانستند به احیای جمعیت این گونه کمک کنند ما هم باید به این سمت حرکت کنیم.

بر این اساس سازمان حفاظت محیط زیست حفاظت مشارکتی را با محوریت یوزپلنگ در منطقه توران آغاز کرد که بعد از گذشت حدود ۶ ماه به نتیجه رسید و ۲ قلاده یوز بعد از گذشت سالها وارد منطقه چشمه کرباسی شدند، منطقه‌ای که سالها بود یوزی وارد آن نشده بود.

بهمن نجفی محیط بانی که در این منطقه فعالیت می کند، در این باره گفت: سال گذشته از طرف معاونت محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست پیشنهادی در زمینه حفاظت مشارکتی مطرح شد و بر این اساس فردی که از گذشته در منطقه مستحدثاتی داشت، برای همکاری اعلام آمادگی کرد و به این ترتیب تفاهم نامه ای میان سازمان حفاظت محیط زیست و بخش خصوصی به امضا رسید و اقدامات خوبی در مناطقی از توران آغاز شد که نتایج خوبی هم به همراه داشت.

وی با اشاره به مشاهده ردپای یوزپلنگ در منطقه چشمه کرباسی در بخشی از توران افزود: ۴۵ سال قبل در زیستگاه جنوب شرق توران در بخش درونه فعالیت می کردم، تا سال ۱۳۶۳ در محدوده کرباسی محیط بان بودم آن زمان ۳۰۰ تا ۴۰۰ راس قوچ و میش و تعداد کمتری کل و بز، جبیر و آهو در منطقه وجود داشت که با وجود این تعداد طعمه، یوزپلنگ هم در منطقه زیست می کرد.

وی به خاطره ای از وجود یوزها در آن منطقه اشاره کرد و گفت: در سال ۱۳۵۷ دو توله یوز را زنده‌گیری کردیم، چون آن زمان دوربین عکاسی کم بود اما از جایی دیگر یک دوربین به درونه آورده شد از این رو قرار شد که ۲ توله یوز که با مادرشان در منطقه زیست می کردند زنده گیری شوند و بعد از عکس گرفتن رها سازی شوند این کار انجام شد اما توله ها موفق به فرار شدند و به مادرشان که حدود ۵۰۰ متر بالاتر ایستاده بود ملحق شدند؛ یک سال بعد یعنی سال ۱۳۵۸ همین دو توله یوز را از چوپانی گرفتیم که چند دست فروخته شده بودند، این دو مدت ها در یک باغ وحش نگهداری شدند.

زنده گیری دو توله یوز در سال ۱۳۵۷

نجفی ادامه داد: می خواهم بگویم آن زمان زیستگاه کرباسی به علت بکر بودنش محل زیست یوزها بود، زیستگاه کرباسی از یک طرف به طبس، منطقه خراسان بزرگ که الان جزو خراسان رضوی است، منتهی می شود و چون محدوده بکری بود حیات وحش در آن زادآوری می کردند و رفت و آمد داشتند، آن زمان جاده ای در آن منطقه نبود بنابراین تردد خودروها هم وجود نداشت، گله های دام موقتی بودند که در سال دو تا سه ماه در آنجا اقامت می کردند و بعد از منطقه خارج می شدند، در واقع شرایط برای حضور یوزها فراهم بود اما بعد از گذشت چند سال چشمه ها خشک، مراتع بدون آب و علف و منطقه بدون طعمه شد از این رو دیگر یوزی هم در آنجا زیست نمی کرد.

وی افزود: تا اینکه سال گذشته سازمان حفاظت محیط زیست از ما خواست که منطقه را به لحاظ وجود حیات وحش و در مجموع شرایط زیستی بررسی کنیم، بعد از دو هفته گشت در منطقه فقط چهار راس میش و یک راس قوچ را مشاهده کردیم و هیچ خبری از گونه های دیگر نبود، چشمه های منطقه از جمله چشمه کرباسی خراب شده بود شترها آن‌را تخریب کرده بودند البته الان دیگر پروانه چرای شتر در آن منطقه داده نمی شود، بعد از آن چشمه ها را با همکاری بخش خصوصی و شرکت آهوان طلایی دشت سنگسر مرمت کردیم، البته پیشنهاد دادیم از کسانی که در منطقه و کنار این بوته ها بزرگ شدند و یا شکارچیانی که قبلا مهاجم بودند برای حفاظت از منطقه استفاده شود.

این محیط بان گفت: مرزهای ورودی خارتوران همین منطقه کرباسی بود، منطقه‌ای که سر سه کنجی تپه داغ چه از عشق آباد، چه از بردسکن و روستاهای درونه واقع شده است؛ در واقع مرزی است که سر سه کنجی به نام کرباسی یا نَهَنی که به شکسته کرباسی معروف است، واقع شده و تا منطقه لاغری ادامه دارد و در نهایت به کویر مرکزی وصل می شود، خواستیم که با این افراد این محدوده را بررسی کنیم، مردم محلی هم همکاری کردند در نهایت از این افراد یک تیم چهار نفره معرفی کردیم که از منطقه حفاظت کنند.

به گفته او، این افراد همان کسانی هستند که قبلا تا عمق توران به دنبال گورخر می رفتند، بعد از آن شرکت آهوان طلایی ۲ دستگاه تریل و یک دستگاه پیکاپ خریداری کرد و در اختیار آنها قرار داد و از یک سال پیش ۲ نفر ۲ نفر به صورت شیفت هفتگی در منطقه گشت می زنند.

وی با اشاره به اقدامات صورت گرفته در منطقه گفت: برای غنی کردن منطقه از طعمه یوز، حیواناتی را از تپال وارد منطقه کردیم (منطقه شکار ممنوع تپال با وسعتی برابر ۳۰ هزار هکتار در شمال غربی شهرستان شاهرود واقع شده است) البته در این روند مشکلات زیادی داشتیم خیلی ها مدعی می شدند که قصد داریم این حیوانات را بفروشیم، حتی عده‌ای معتقد بودند که اگر حیات وحش را در آن منطقه رها کنیم معلوم نیست سر از کجا در آورند چون منطقه متروکه است.

نجفی ادامه داد: با وجود همه این حاشیه ها سال گذشته تعداد ۴۱ قوچ و میش در منطقه رها سازی کردیم و چون وضعیت آب و هوایی منطقه مساعد است، پس از رهاسازی با هدایت صورت گرفته چشمه ها را پیدا کردند و ماندگار شدند و زاد و ولد کردند؛ البته از این تعداد ۱۵ راس باردار بودند که در همان منطقه زایمان کردند و به ۵۶ راس رسیدند، علاوه بر این تعدادی هم مهمان آنها شدند یعنی قوچ و میش هایی از نقاط همجوار به دنبال اینها وارد منطقه شدند وقتی امنیت را دیدند همان جا ماندند بنابراین الان چیزی حدود ۷۰ راس حیات وحش در منطقه وجود دارد در حالیکه مرداد و شهریور سال گذشته تعداد حیات وحش منطقه ۳ تا ۴ راس بود.

نجفی افزود: بعد از این اقدامات منتظر بودیم تا نشانی از حضور یوز در منطقه مشاهده کنیم که زودتر از انتظار هم به وقوع پیوست، اوایل شهریورماه بود که رد پای یوز در منطقه چشمه کرباسی مشاهده شد، باید تاکید کنم که هیچ ردپایی با ردپای یوز مطابقت ندارد تاجی که عقب پای یوز است نه در پلنگ، نه در کاراکال، نه گرگ و نه کفتار وجود دارد و با همه اینها تفاوت فاحشی دارد از این رو طور مطمئن شدیم که قطعا ردپای یوز است.

وی ادامه داد: البته در ادامه محیط بان شیفت که ردپا را مشاهده کرده بود، اعلام کرد که ۲۰۰ متر جلوتر از ردپا حتی لاشه شکار را هم پیدا کرده است، شواهد نشان می داد که ۲ یوز به ۲ میش حمله کردند اما موفق به شکار یک میش شدند که مقدار زیادی از لاشه را خوردند و بعد زیر سایه‌ای خوابیدند و بعد از مدتی محل را ترک کردند، چون رد پا تازه بود توانستیم رخداد ماجرا را تشریح کنیم؛ بعد از اینکه شواهد را بررسی کردیم، به طور واضح مشخص شد که ردپای یوز است و شکار هم شکار یوز است و حضور این گربه سان در منطقه برای ما ثابت شد.

این محیط بان اظهار داشت: بعد از مطرح شدن طرح حفاظت مشارکتی قرار شد که دوربین های تله ای در منطقه نصب شود که با مشاهده ردپای یوز در چشمه کرباسی این کار سرعت گرفت و اکنون سه دوربین در مسیری که یوز وارد چشمه کرباسی شده بود نصب شده است، البته اخلاق یوزها اینطور است که وقتی هوا سرد می شود حرکت می کنند و مدام راه می روند، از این رو ممکن است زمان ببرد تا دوباره در منطقه مشاهده شوند، اما قطعا امکان مشاهده دوباره وجود دارد، هم اینکه نحوه شکار یوزها هم به این صورت است که معمولا هفته ای یک گونه بزرگ مانند قوچ یا میش را شکار می کنند بعد از آن دیگر با شکارهای کوچک تر مانند خرگوش سر می کنند، بر این اساس ممکن است ۲۰ روز یا یک ماه طول بکشد که دوباره به همان محل برگردند حالا چون آب، طعمه و امنیت منطقه را دیدند، دیگر آن منطقه در لیست حافظه آنها قرار گرفته است.

وی درباره موقعیت منطقه چشمه کرباسی گفت: منطقه چشمه کرباسی حدود ۲۰۰ کیلومتر با طبس و ۷۰ تا ۸۰ کیلومتر با درونه فاصله دارد، البته تا سال ۱۳۶۳ وضعیت حیات وحش منطقه خوب بود و یوز هم مشاهده می شد، اما بعد از آن منطقه تخریب شد و بعد از آن دیگر حیات وحش کم و کمتر شد، شکارچیان از درونه وارد منطقه می شدند از طرف دیگر هم توران از این منطقه دور بود و امکان حفاظت چندان مقدور نبود از این رو حیات وحش نابود و منطقه متروکه شد، اما با اجرای طرح حفاظت مشارکتی، در منطقه کارهای احیایی انجام دادیم، چشمه هایی مانند چشمه قبرستان که در دامنه کلوت کرباسی در شرق آن واقع شده را احیا کردیم، در حالیکه چشمه کرباسی در جنوب منطقه واقع شده ، در شمال آن هم چشمه قوچی بود که خشک شده بود، آنرا هم احیا کردیم، یک منبع سیمانی با ظرفیت ۵ هزار لیتری احداث کردیم و یک آبشخور سیمانی اول کوه کرباسی قرار دادیم، یک آبشخور دیگر هم دو کیلومتر دورتر احداث کردیم، الان چهار منبع آب در منطقه احیا شده که ۲ تا دست ساز و ۲ تا طبیعی است.

نجفی افزود: علاوه بر این ۵ تا ۶ کیلومتر دورتر از این منطقه، منطقه ای به نام کلوت نَهَنی وجود دارد که ۲ چشمه دارد از جمله چشمه شیر نهنی، که دو تا سه ماه پیش یوزی در شمال طبس یعنی در همین منطقه چشمه شیر دیده شد، رد پا را بررسی کردیم دیدیم که حدود ۲۰ روزی در منطقه طبس به گشت و گذار پرداخت بعد از آن از کنار منطقه کرباسی به توران برگشته بود اما به چشمه کرباسی نیامده بود، اما ۲ یوزی که در منطقه چشمه کرباسی دیده شدند، از مسیر قدیمی عبور کردند و به چشمه کرباسی رسیدند.

وی تاکید کرد: اکنون ورود دام به منطقه به خوبی مدیریت می شود، مالک شرکت آهوان طلایی قبلا پدرانشان از اوایل اسفندماه هر سال چهار تا پنج گله گوسفند وارد منطقه می کردند و به مدت دو تا سه ماه دام در منطقه ماندگار می شد، اما از پارسال با شروع این طرح دیگر آن تعداد گله که نزدیک به یک میلیون و ۵۰۰ هزار گوسفند می شد، وارد منطقه نشدند، بعد از ورود حیات وحش به منطقه این تعداد گله به ۲ گله کاهش یافت همچنین هر گله پنج سگ نگهبان داشت که آنرا به ۲ سگ کاهش دادند، تمام این اقدامات در راستای امضای تفاهم نامه همکاری با سازمان محیطزیست انجام می شود.

وی اظهار داشت: یکی از کارهایی که در راستای امضای تفاهم نامه همکاری با سازمان حفاظت محیط زیست قرار است انجام شود، پرورش و تکثیر حیات وحش مانند قوچ و میش و آهو است، در این راستا مقرر شد که سالانه ۳۰ درصد این گونه ها به عنوان طعمه یوز در طبیعت رهاسازی شوند و ۷۰ درصد باقیمانده هم می تواند گردشگر جذب کند تا درآمدی برای بخش خصوصی باشد و هم اینکه سازمان حفات محیط زیست می تواند آنها را خریداری و در مناطق دیگر رهاسازی کند، حتی قرار است که در منطقه یونجه کاری صورت گیرد تا سرسبز شود با این شرایط نظر گونه های حیات وحش به منطقه جلب می شود.

به گفته وی البته پرورش آهو هنوز به مرحله اجرایی نرسیده است اما جزو برنامه قرار دارد.

نجفی تاکید کرد: تمام این اقدامات در مستثنیات و ملک شخصی مالک این شرکت انجام می شود و حتی یک متر هم از منابع طبیعی استفاده نشده است، از این رو می تواند صنعت گردشگری را هم توسعه دهد و به سوددهی برسد.