آثار علمی و پزشکی نماز بر جسم و روان

به گزارش خبرگزاری برنا از همدان، نماز، عبادتی درخشان بر تارک اسلام و مسلمین است که علاوه بر آثار و برکات فراوان روحی و معنوی، تأثیرات مثبت فراوانی هم بر روی سلامتی جسم دارد. پیامبراکرم صلی الله علیه و آله، نماز را به چشمه آب گرمى تشبیه فرموده اند که مقابل خانه انسان باشد و او در هر شبانه روز پنج مرتبه جسم خود را در آن شستشو دهد. مسلم است که در این صورت، چرک و آلودگی و عامل ایجاد بیماری در بدنش باقى نخواهد ماند و …». نماز خواندن غالباً به عنوان یک عبادت و وظیفه‌ای دینی تلقی می‌شود اما در عصر جدید، با پیشرفت های روز افزون علم در زمینه های مختلف از جمله عرصه علم پزشکی و تحقیقات و مطالعات مربوط به سلامت، تأثیر مثبت نماز بر روی سلامتی از نظر علمی کشف و اثبات شده است. در این نوشتار، سعی داریم تا آثار علمی و پزشکی نماز بر جسم و روان را مورد واکاوی قرار دهیم. در این سفر علمی، همراه ما باشید.

ماهیت نماز و آثار آن

علاوه بر اینکه «نماز» یک قرار عاشقانه با معبود است، به عنوان یک واجب دینی که خداوند در پنج نوبت در شبانه روز برای مسلمانان مقرر فرموده‌ است، شناخته می شود که از مهمترین آثار و برکات آن، نزدیکی و تقرب به خداوند و بهره مندی از لطف و رحمت بی‌کران اوست. هر فریضه‌ای که از سوی خداوند بر انسان واجب شده، مسلماً دارای فواید بسیار زیادی است که باعث رشد و تکامل شخصیت فردی و اجتماعی شخص خواهد شد و علم و دانش بشری با مطالعه و تحقیقات علمی گسترده، تازه به مرحله ای رسیده که گوشه‌ای از آثار نماز را دریافت کرده است و البته این راه، هنوز ادامه دارد…

امروزه علم، گام های جدیدی را در خصوص کشف و بررسی نقش نماز، دعا، عبادت و دینداری در ارتقای سلامت جسمی و روانی برداشته است و در این زمینه نتایج جالب توجه و شگفت آوری کسب نموده است. به هنگام اقامه ی نماز، مجموعه ای از حرکات انجام می شود که جزو ارکان و مراتب نماز هستند. بررسی ها نشان داده اند که انجام همین حرکات به ظاهر ساده، نقش مهم و مؤثری بر روی سلامت جسم و روان انسان دارند.

آثار و فواید شگفت انگیز نماز بر سلامت جسم

نماز، مجموعه ای از حرکات و ارکان و اذکار هدفمند است که همه ی مراتب آن، با سیاست و برنامه ریزی از جانب خداوند بزرگ، به پیامبر اکرم صلوات الله، تعلیم شده و به ما رسیده است. آنچه که یقین حاصل شده این است که، خداوند برای بنده هایش، بد نمی خواهد. اما علم با این همه ادعا، تازه به این مهم دست یافته که عباداتی همچون نماز و روزه و دعا و … تأثیر مستقیمی بر روی سلامت انسان دارند و حرکاتی مثل رکوع و سجده و قنوت و … هرکدام بر سلامت قسمتی از جسم مفید هستند. در ذیل، به بررسی نقش تک تک حرکات و اجزاء نماز، بر روی سلامت جسم و روح می پردازیم.

حفظ بهداشت و تقویت آراستگی

قبل از ایستادن به نماز، باید وضو گرفت و این امر، برای طهارت و تمیز کردن اعضای خاصی از بدن که بیشترین تأثیر را بر سلامتی فرد دارند، ضروری است. زیرا صورت و دستها به دلیل نداشتن پوشش، همواره در معرض آلودگی و گرد و غبار و دود ماشین ها و … قرار دارند و از طرفی هم، اعضای درگیر در امر تغذیه می باشند که نظافت آنها، برای سلامتی انسان، بسیار مهم و حیاتی است. فردِ نمازگزار، هنگامی که وضو می گیرد باید صورت، دهان، بینی، دستها از آرنج تا انتهای انگشتان، مسح روی سر و پاها را بکشد تا آلودگی و نجاستی که باعث ابطال نماز می شود، باقی نماند و به این ترتیب در بالاترین سطح بهداشت قرار بگیرد. چرا که علاوه بر این ها، پوشیدن لباس پاکیزه و معطر و نیز اقامه نماز در مکان پاک و مطهر نیز از سفارشات دین اسلام برای برپا داشتن نماز است.

حفظ بهداشت دهان و دندان

احادیث و روایات فراوانی دال بر زدن مسواک و نظافت دهان و دندان پیش از نماز، وارد شده است. از آن جمله این حدیث از امام رضا علیه السلام است که فرموده اند: «دو رکعت نماز که بعد از شستن و مسواک نمودن دندان خوانده شود، از هفتاد رکعت نماز بدون مسواک بهتر است.»[۱]

همچنین پیامبر اکرم صلوات الله در وصیت خود به امام علی علیه السلام فرمود: «یا علی! بر تو باد به مسواک در وقت وضو گرفتن چرا که مسواک جزئی از وضو است.»[۲]

در کتاب طب الائمه از حضرت امام رضا علیه السلام اینطور روایت شده که: «مسواک چشم را جلا می دهد و مویها را می رویاند و آب چشم را بر طرف می کند.»[۳] در این حدیث، علاوه بر اثری که مسواک بر روی سلامت دهان و دندان دارد، فوائدی نیز بر روی سلامت چشم و مو برای آن ذکر شده که قابل تأمل است. اما آنچه که از لحاظ علمی ثابت شده، این است که مداومت بر مسواک، باعث کاهش ابتلا به عفونت های ویروسی دهان شده و بوی بد آن را از بین می برد

آثار علمی نماز در افزایش تمرکز و تقویت ذهن

شخص نمازگزار که بر نماز خود مداومت و محافظت دارد و روزانه هفده رکعت در پنج نوبت با حضور قلب، نماز می خواند و در مفهوم و معانی آن تأمل و تدبر می کند، بهترین تمرین را برای افزایش تمرکز در امورات روزمره زندگی انجام می دهد و به این ترتیب به تقویت ذهن و اندیشه خویش می پردازد. این موضوع می تواند در مراحل مهم و حساسی چون امتحانات و آزمون های مهمی همچون کنکور و آزمون های استخدامی و … کمک شایانی برای فرد باشد.

افزایش قدرت حفظ تعادل با ایستادن در نماز

ایستادن در یک نقطه به مدت چند ثانیه یا چند دقیقه و سپس تغییر دادن آن به حالت رکوع و سجده و برخاستن و دوباره ایستادن و … تمرین بسیار مناسی برای تقویت و حفظ تعادل است . از آنجایی که نماز، متشکل از مجموعه حرکات اینچنینی است، به تقویت حفظ تعادل بدن و نیز تقویت قسمت مرکزی مخچه، که مسئول مستقیم کنترل اعمال و حرکات ارادی بدن است، می انجامد.

نقش شگفت انگیز رکوع بر سلامت بدن

اصول بهداشت و سلامت جسمانی، برای حفظ و تقویت سلامت اعضای مختلف بدن، نرمش ها و حرکات فیزیکی خاصی را پیشنهاد میدهند. اما امروزه تحقیقات و بررسی های علمی نشان داده است که رکوع کردن با درگیر نمودن اندامهای فوقانی و میانی و نیز اندامهای تحتانی بدن از جمله ماهیچه های شکم، ماهیچه های بازو و دست ها، ران پاها، ماهیچه های کمر و نیز ستون مهره ها، مهره های گردن و نیز ماهیچه ها و استخوان های ساق پا را تقویت می کند.

همچنین خم و راست شدن در رکوع با درگیر کردن و تحرک دستگاه گوارش، مانع تنبلی و سوء هاضمه و نیز بی اشتهایی در شخص نمازگزار می شود. ایستادن در نماز و پس از آن، رفتن به رکوع و کشش عضلات پشت بدن، باعث تقویت قسمت فوقانی بدن شده و با تقویت و افزایش قدرت ستون مهره ها، آن را در حالت مستقیم و بدون قوز نگه می دارد.

تقویت ماهیچه های شکم و حفظ سلامتِ دستگاه گوارش و به تبع آن، رفع یبوست و از بین بردنِ سوء هاضمه و نیز بی اشتهایی از دیگر فواید نماز خواندن و رکوع کردن است. محققان به این نتیجه رسیده اند که در حالت رکوع، به علت فرم و فیزیک خاص بدن، ماهیچه های درگیرِ اطراف ستون مهره ها، منبسط می شوند که در طولانی مدت و در اثر تکرار، در آرام کردن و متعادل نمودن اعصاب سمپاتیک مؤثر است. در ضمن، زمان قرار گرفتن در حالت رکوع به منظور گفتن ذکر آن، باعث تقویت عضلات فک و صورت و نیز عضلات گردن و ساق پا و رانها می شود و در نتیجه، به بهبود عملکرد جریان خون در قسمتهای مختلف بدن می انجامد.

با توجه به موارد ذکر شده و مطالعه نتایج به دست آمده از تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده، مشخص شده که قرار گرفتن بدن در حالت رکوع باعث تنظیم متابولیسم بدن و در نتیجه تسهیل زمینه تضعیف و از بین بردن اکثر بیماری ها از بدن، کمک به رفع انحنای ستون فقرات و نیز بهبود ناراحتی های مربوط به اندامهای تناسلی و بهبود نارسایی های تخمدان می شود.

تأثیر شگفت انگیز سجده بر سلامت بدن

علاوه بر اینکه من باب تقویت و اعتلای بعد معنوی و عرفانی، درباره فریضه ی مهم و زیبای عبادیِ نماز و ارکان آن به ویژه سجده زیاد سخن گفته شده وبر مداومت و طولانی کردنِ آن و محافظت از آن تاکید شده است، ذکر آثار و فواید جسمانی آن نیز، در جهت آگاهی و بهره مندی از آن، مفید خواهد بود.

سجده نیز مانند رکوع به دلیل ایجاد کشش در ستون فقرات، باعث تقویت عضلات پشت و ستون مهره‌ها شده و باعث آرام شدن و بهبود دردهای سیاتیک می شود. همچنین، سجده، به خاطر فرم خاص قرار گرفتن پیشانی در پایین ترین نقطه، باعث افزایش جریان خون در سر و رگهای واقع در اعضای سر، می شود که در نتیجه، با تغذیه غدد واقع در سر و صورت، باعث حفظ نشاط وشادابی، زیبایی و طراوتِ پوست می‌شود. همینطور هم، سجده باعث آسودگی خیال و آرامش ذهنی و روحی در فرد شده و خشم و عصبانیت و غم را تسلی می‌دهد.

امام صادق علیه السلام من باب ترغیب و تشویق مؤمنان به سجده های طولانی و بهره مندی آنها از مواهب و آثار آن، در پاسخ به سعید بن یسار که از ایشان پرسید: مولای من! در حال رکوع دعا کنم یا سجود؟ فرمودند: «آری، در حال سجود دعا کن؛ زیرا نزدیک‌ترین حالت بنده به خداوند حالت سجده است. در آن حال، برای دنیا و آخرتت به درگاه خداوند عز و جل دعا کن.»[۴]

حضرت محمد صلی الله علیه و آله نیز درباره علاقه و اهتمام خود به سجده های طولانی و نیز توصیه مسلمین به مبادرت و اهتمام به این امر، فرموده اند: «اگر می‏‌خواهی خداوند تو را با من محشور فرماید در پیشگاه خدای واحد قهّار سجده طولانی کن.»[۵]

امروزه، با گسترش زندگی صنعتی و ماشینی، مشکلات عدیده ای در ناحیه ستون فقرات، گردن و کمر ایجاد شده و باعث تحمیل ناراحتی و درد و بروز دیسک شده است، با توجه به مطالبی که ذکر شد و فرم قرار گرفتن بدن در حالت سجده و کششی که در هنگام سجده به مهره ها و عضلات پشت وارد می شود و نیز جریان گردش خون که در حالت ایده آل برای اندامهای فوقانی بدن قرار می گیرد، ثابت شده که قرار گرفتن بدن در حالت سجده باعث تقویت و اصلاح مهره های گردن شده و در درمان ناراحتی و دردهای ناشی از دیسک مؤثر می باشد. همچنین افزایش جریان خون به سمت مغز که در حالت سجده رخ می دهد، باعث تقویت حافظه و بالا رفتن قدرت درک و فهم و نیز آرامش درونی در فرد می شود.

همینطور هم عنوان شده که سجده علاوه بر بهبود عملکرد دستگاه گوارش و از بین بردن یبوست و سوء هاضمه ، باعث تقویت پرده دیافراگم شده و به دفع مواد زاید بدن از مجرای روده، به دلیل فشرده شدن و تحرک در منطقه شکمی کمک می کند. در ضمن قرار گرفتن بدن در این حالت و استمرار آن، به واسطه بازشدن مهره ها از یکدیگر، باعث کشیده شدن اعصاب محیطی در نواحی درگیر، که به طور مستقیم با مغز در ارتباط هستند، می شود و این اعصاب را در یک حالت ایده آل تعادلی قرار می دهد و این موضوع برای حفظ سلامت انسان بسیار حائز اهمیت است.