جنگلهای مازندران در قُرق مرالهای نر
به گزارش برنا؛ بارش های هفته گدشته در جنگلهای مازندران نه تنها طراوت خاصی به این میراث کهن بعد از هفته ها خشکسالی به ارمغان آورد بلکه برکه های کوچک موجود در هیرکانی رفته رفته در حال آبگیری است، برکه هایی که در فصل گاوبانگی به محلی برای خط و نشان کشیدن مرال های نر برای رقیبان تبدیل می شوند.
مرالهای نر که با سر شاخ شدن در این برکه ها و نعره های شکوه انگیز خود قلمرو خود را تثبیت می کنند همه این فرایندها زمینه ای برای بازگشت شکوه سلاطین در جنگلهای هیرکانی را نوید می دهد.
شهریور سرآغاز نعره مستانه مرالها به عنوان سلاطین با شکوه جنگل هیرکانی است که برای یافتن جفت مناسب بانگ سرخوشانه سر میدهند اما گاهی به جای شنیدن جواب عاشقانه یک مرال ماده، بهرهای جز گلوله شکارچیان نمیبرند در این پیوند چادرهای گاوبانگی برای حفاظت از این گونه های جانوری از سوی محیط زیست در طبیعت استان برپا شده است.
مرالها جمعیت به شدت نگران کنندهای دارند و بهدلیل شکار بیرویه، روز به روز از تعداد آنها کاسته میشود و یکی از زمانهایی که فرصت تعرض به این گونه را در اختیار شکارچیان قرار میدهد، فصل گاو بانگی یا به زبان محلیها «ورزاچمر» است.
گاو بانگی فعالیت پر سر و صدای گوزن نر همزمان با فصل جفت گیری برای تعیین قلمرو است که در آن گوزن نر برای تعیین قلمرو به جنگ با دیگر نرها می رود و با ایجاد صدایی شبیه صدای گاو اهلی، گوزن های ماده را به حضور در محدوده قلمرو خود فرا میخواند.
در فصل گاوبانگی اگر گوزن نر صدای همجنس نر دیگری را در قلمرو خود بشنود با سرعت به سمت صدا حرکت می کند تا گوزن مهاجم را از قلمرو خود خارج کند.
همچنین در فصل گاوبانگی، گوزن های نر جوان که موفق به تعیین قلمرو نشده اند از قلمرو نرهای بزرگ تر رانده شده و به حاشیه مناطق جنگلی پناه آورده و به آسانی در تیررس شکارچیان گرفتار می شوند.
علاوه بر آن، گوزن ها در فصل جفتگیری به دلیل ترشح هورمون از هوشیاری و تمرکز بالایی در شناسایی و فرار از دام شکارچیان برخوردار نبوده و به آسانی طعمه صیادان می شوند.
به دلیل آسیب پذیر شدن گوزن ها در فصل گاوبانگی، محیط بانان زیستگاههای مرال در مناطق جنگلی گلستان اقدام به برپایی پست های موقت گاوبانگی به وسیله چادر در نقاط حساس کرده و حفاظت از گوزن ها را تشدید می کنند و این در حالیست که در سایر ایام سال، شکار مرال به دلیل پوشش انبوه زیستگاه های جنگلی و هشیاری گوزن ها با مشقت بیشتری همراه است.
چادرهای گاوبانگی در ۲ نقطه بنا می شوند، تعدادی در راس ارتفاعات و پرتگاههای مسلط به پهنههای جنگلی مستقر می شوند که از آن بیشتر برای سرشماری و ثبت صدای مرال و شمارش این گونه استفاده می شود به طوریکه محیط بانان با ثبت صدای مرال و نقاطی که صدا از آن مناطق به گوش می رسد برآوردی حدودی از جمعیت مرال ها به دست می آورند و اگر احیانا صدای تیری به گوش برسد به سایر محیط بانان اطلاع می دهند.
فعالیت گشت های شبانه
در این پیوند مدیرکل حفاظت محیطزیست مازندران با اشاره به فرارسیدن فصل گاوبانگی در زیستگاههای مرال اظهار کرد: گشتهای شبانهروزی در مناطق حساس از جمله پناهگاههای حیاتوحش و زیستگاههای این گونه جانوری افزایش یافته است.
محمدرضا کنعانی گفت: فصل گاوبانگی مرال در جنگلهای هیرکانی، حساسترین دوره در چرخه زیستی این گونه از حیاتوحش محسوب میشود و همه دوستداران جنگلهای هیرکانی و حیات وحش درک درستی از این موضوع دارند.
وی افزود: در این فصل نرها با رفتارهای قلمرویی و صداهای خاص برای جلب مادهها رقابت میکنند که هرگونه اختلال انسانی مانند حضور گردشگران غیرمجاز، سر و صدای مکانیکی یا شکار غیرقانونی میتواند تأثیر منفی بر موفقیت تولیدمثل این گونه داشته باشد.
مدیرکل حفاظت محیطزیست مازندران با اشاره به افزایش گشتهای شبانهروزی در مناطق حساس از جمله پناهگاههای حیاتوحش و زیستگاههای مرال، گفت: پایش رفتاری و اکولوژیکی این گونه از طریق نصب تلهدوربینها و ثبت شاخصهای جمعیتی در دستور کار قرار گرفته تا دادههای دقیق برای مدیریت جمعیت و ارزیابی اقدامات حفاظتی فراهم شود.
کنعانی با اعلام اینکه نقش جوامع محلی در حفاظت از مرال از اهمیت بسزایی برخوردار است، تصریح کرد: ساکنان بومی حاشیه جنگلها میتوانند بهعنوان ناظران دائمی و حافظان مشارکتی در پیشگیری از شکار غیرمجاز و تخریب زیستگاه ایفای نقش کنند.
چادرهای گاوبانگی در ۲ نقطه بنا می شوند، تعدادی در راس ارتفاعات و پرتگاههای مسلط به پهنههای جنگلی مستقر می شوند که از آن بیشتر برای سرشماری و ثبت صدای مرال و شمارش این گونه استفاده می شود به طوریکه محیط بانان با ثبت صدای مرال و نقاطی که صدا از آن مناطق به گوش می رسد برآوردی حدودی از جمعیت مرال ها به دست می آورند و اگر احیانا صدای تیری به گوش برسد به سایر محیط بانان اطلاع می دهند.
فعالیت گشت های شبانه
در این پیوند مدیرکل حفاظت محیطزیست مازندران با اشاره به فرارسیدن فصل گاوبانگی در زیستگاههای مرال اظهار کرد: گشتهای شبانهروزی در مناطق حساس از جمله پناهگاههای حیاتوحش و زیستگاههای این گونه جانوری افزایش یافته است.
محمدرضا کنعانی گفت: فصل گاوبانگی مرال در جنگلهای هیرکانی، حساسترین دوره در چرخه زیستی این گونه از حیاتوحش محسوب میشود و همه دوستداران جنگلهای هیرکانی و حیات وحش درک درستی از این موضوع دارند.
وی افزود: در این فصل نرها با رفتارهای قلمرویی و صداهای خاص برای جلب مادهها رقابت میکنند که هرگونه اختلال انسانی مانند حضور گردشگران غیرمجاز، سر و صدای مکانیکی یا شکار غیرقانونی میتواند تأثیر منفی بر موفقیت تولیدمثل این گونه داشته باشد.
مدیرکل حفاظت محیطزیست مازندران با اشاره به افزایش گشتهای شبانهروزی در مناطق حساس از جمله پناهگاههای حیاتوحش و زیستگاههای مرال، گفت: پایش رفتاری و اکولوژیکی این گونه از طریق نصب تلهدوربینها و ثبت شاخصهای جمعیتی در دستور کار قرار گرفته تا دادههای دقیق برای مدیریت جمعیت و ارزیابی اقدامات حفاظتی فراهم شود.
کنعانی با اعلام اینکه نقش جوامع محلی در حفاظت از مرال از اهمیت بسزایی برخوردار است، تصریح کرد: ساکنان بومی حاشیه جنگلها میتوانند بهعنوان ناظران دائمی و حافظان مشارکتی در پیشگیری از شکار غیرمجاز و تخریب زیستگاه ایفای نقش کنند.
وی با تاکید بر اینکه حفاظت از مرال در فصل گاوبانگی بخشی از برنامه جامع مدیریت تنوع زیستی جنگلهای هیرکانی است، گفت: فصل گاوبانگی از نیمه شهریورماه آغاز شده و تا نیمه مهرماه ادامه خواهد داشت.
جنگل های هیرکانی در زبان رایج و عامیانه مردم ایران جنگل های شمال نامیده می شود و این جنگل ها متراکم ترین ناحیه جنگلی ایران را تشکیل می دهند. این جنگل ها که در جنوب دریای خزر قرار گرفته اند بین کشورهای ایران و آذربایجان مشترک هستند. جنگل های هیرکانی از سال های بسیار دور به جا مانده اند و حتی برخی عمر آنها را با دایناسورها (دوره سوم زمین شناسی) برابر می دانند.
البته این جنگل ها را به دلیل قرار گیری در مجاورت دریای خزر، به نام کاسپینی – هیرکانی (Caspian Hyrcanian mixed forests) نیز می شناسند.
ارتفاع رویش درختان هیرکانی از سطح دریا آغاز می شود و تا ۲ هزار و ۸۰۰ متری ادامه می یابد. این پوشش گیاهی زمانی ۵۵ هزار کیلومتر مربع مساحت داشت که تاکنون ۵۱ درصد آن منقرض شده و تنها از ۱۰ درصد آن حفاظت صورت می گیرد.
همچنین در حال حاضر جنگلهای هیرکانی از غنی ترین اکوسیستم های جهان محسوب می شوند به طوری که بیش از ۲۹۶ گونه پرنده و در حدود ۶۰۰ گونه پستاندار، ۶۷ گونه ماهی، ۲۹ گونه خزنده و ۱۵۰ گونه درختی و بوته ای بومی (اندمیک) مانند درختان انجیلی و شمشاد در این جنگل ها زندگی می کنند.
از گونه های پرندگان ساکن در اکوسیستم جنگلهای هیرکانی می توان به گنجشک سانان، سار، دارکوب، اردک نوک پهن، قرقاول خزری، کبک، بلدرچین، کبوتر جنگلی، شاهین، قوش، دال، قرقی، اردک خاکستری، عقاب و جغد اشاره کرد و از گونه های پستانداران ساکن در این زیست بوم می توان مرال، شوکا، گرگ، گراز، خرس قهوه ای، روباه سر دو سیاه، شغال، سمور، تشی، خارپشت، موش جنگلی، خرگوش، گربه وحشی، گورکن و اسبچه خزر را نام برد.
درختان این جنگل ها از نوع مختلط پهن برگ حاشیه جنوب دریای خزر است که با آب و هوای نیمه مدیترانه ای و مرطوب سازگارند. جنگل های هیرکانی بر اساس ارتفاعی که در آن هستند (سطح دریا، کوهپایه های کم ارتفاع، کوهپایه های بلند، نقاط خیلی مرتفع) غالباً پوشش گیاهی متفاوتی دارند. از معروف ترین درختان این جنگل ها می توان راش، بلوط، توسکا، نارون، زبان گنجشک و شمشاد را نام برد.
به طور کلی از نظر علمی در عرض های جغرافیایی بیش از ۴۰ درجه جنگل، شرایط برای رشد درختان راش وجود ندارد، اما در جنگل های هیرکانی ایران که به طور متوسط در عرض ۳۸ درجه قرار گرفته اند، توده های فشرده درخت راش به صورت انبوه رشد کرده اند که از این نظر منحصر بفرد هستند.
