کالابرگ دارد کار میکند؟
پیام افشاردوست - مرکز پژوهشهای مجلس در روزهای اخیر گزارشی از یک پیمایش افکارسنجی را منتشر کرده است که در همکاری این مرکز با وزارت رفاه به انجام رسیده است. در این طرح با ۸۵۰ نفر از سرپرستان خانوار هفتدهک اول مصاحبه تلفنی شده است. این گزارش نشان میدهد که نزدیک به ۹۰ درصد از مشمولین کالابرگ در دورهای اول و دوم از این طرحِ حمایتی استقبال کردهاند. کالاهایی که بیشتر مورد توجه مردم بوده روغن و قندوشکر است که با توجه به پرکاربرد بودن این کالاها طبیعی به نظر میرسد. اگرچه که نزدیک به دوسوم مردم کالابرگ را برای تامین نیازهای معیشتی خود کافی یا تاحدیکافی دانستهاند، اما نباید یک سوم دیگر که احتمالاً این مبلغ از نگاه آنها کافی نیست را از نظر دور داشت. این جالب توجه است که در فضای نارضایتی عمومی بالا در حوزههای مختلف، بیش از نیمی از مشمولین اعلام کردهاند که از طرح کالابرگ رضایت زیاد یا خیلی زیاد داشتهاند.
بر اساس این دادهها به نظر میرسد در زمینه مشارکت مردم در کالابرگ مسئله جدیای وجود ندارد و مردم از طرح به طُرق مختلف باخبر میشوند و از آن استفاده میکنند. برخلاف تصور اولیه ۸۴.۴ درصد از مردم گفتهاند شاهد فروش کالابرگ نبودهاند و نزدیک به ۹۰ درصد از افراد اساساً با چنین کاری مخالفاند. همه اینها به ما این را میگوید که طرح کالابرگ به زبان ساده، کار میکند و مردم با آن همراهی نشان میدهند و رضایت نسبی دارند.
اما پیشنهاداتی برای بهبود آن نیز به رای مردم گذاشته شده است. کمی کمتر از دوسوم افراد با اینکه کالابرگ فقط به طبقه متوسط و پایین تعلق بگیرد موافقاند و تقریباً همین درصد از افراد معتقدند مبلغ کالابرگ میتواند در مناطق جغرافیایی محرومتر بیشتر باشد. حدود سهچهارم هم معتقدند باید به دهکهای پایین مبلغ بیشتری اختصاص یابد. با این پشتوانه میتوان اصلاحات در راستای هدفمندی بیشتر کالابرگ و پایداری بیشتر آن که همیشه مورد توجه کارشناسان بوده است را کلید زد. اصلاح دیگری که مردم پیشنهاد میدهند اختصاص کالابرگ به همه کالاهای خوراکی است که تقریباً ۵۰ درصد مشمولین از آن حمایت میکنند.
تولدِ کالابرگ در دولت سیزدهم
مرکز پژوهشهای مجلس بهمن ۱۴۰۳ گزارشی درباره عملکرد طرح کالابرگ در دولت سیزدهم منتشر کرد. یکی از نکاتی که چندین بار در این گزارش تکرار شد نامشخص بودن هدف اصلی طرح بود: «تغییرات چندینباره نحوه اجرا در سال ۱۴۰۲ نشان میدهد که ایده اصلیِ واحدی لزوماً دنبال نشده و اهداف اجرای طرح هیچگاه بهصورت رسمی اعلام نشده...». در جای دیگر از این گزارش نیز تاکید شده بود: «تغییرات طرح شامل تغییر در جامعه هدف، تغییر در میزان یارانه تشویقی و نحوه حمایت، خود نشاندهنده نوعی سردرگمی است.»
کارشناسان مرکز پژوهشهای مجلس همچنین در این گزارش ناپایداری منابع مالی طرح که باعث میشد کالابرگ به جای یک حمایت ماهیانه و مستمر تبدیل به اقدامی فصلی و مناسبتی شود را مورد نقد قرار دادهاند. از دیگر موارد مورد نقد این گزارش تخلفِ برخی فروشگاهها، تاخیر در تسویه حساب با فروشندگان و ناهماهنگی بین دستگاهی ذکر شده بود.
در کالابرگ البته نکات مثبتی هم بود که در آن گزارش مورد تاکید قرار گرفت. از جمله اینکه کالابرگ مستقیم به خود مصرفکننده نهایی میرسید. این امکانی بود که چندسال قبلتر در پایگاه رفاه ایرانیان با عزم احمد میدری معاون رفاه وقت وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی فراهم آمده بود؛ این همان سازوکاری است که دهکبندی افراد را برمبنای مجموعهای از اطلاعات ثبتی مشخص میکند. سهولت در پرداخت کالابرگ خودش را در میزان مشارکت مردم هم نشان میداد. تقریباً ۱۰۰ درصد مشمولین از کالابرگ خود استفاده میکردند. به گزارش مرکز پژوهشهای مجلس تاثیر کالابرگ در افزایش مصرف کالری دهکهای پایین درآمدی نیز قابل مشاهده بود. در واقع بر اساس این گزارش کالابرگ تا حدودی به یک هدف مهم خود دست یافته بود.
مرکز پژوهشهای مجلس در پاسخ به ناپایداری که مهمترین ضعف طرح محسوب میشد پیشنهاد میداد کالابرگ فقط به سه دهک پایین درآمدی اختصاص بیابد تا هزینه آن کاهش یابد و همین هزینه هم از محل منابع ماده ۴۵ قانون مالیات بر ارزش افزوده و حذف یارانه (۴۵ هزارتومانی) افراد پردرآمد تامین گردد.
بلوغ کالابرگ در دولت پزشکیان
در بهمن ۱۴۰۳ افزایش قیمت دلار و پیشبینی افزایش تورم در روزهای منتهی به نوروز، دولت را بر آن داشت تا با موافقت رهبری و از محل صندوق توسعه به کمک معیشت اقشار کم درآمد بیاید. بهترین گزینه پیش رو همان «کالابرگ» بود. به سرعت انتقادات وارد بر طرح در دورههای قبلی بررسی شد و با مشورت متخصصان و کارشناسان نسخهای جدید از کالابرگ به وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به عنوان مجری سپرده شد تا هرچه سریعتر توسط زیرساختهای این وزارتخانه عملیاتی شود. احمد میدری مبدع پایگاه رفاه ایرانیان، اکنون دیگر زمام امور را در این وزارتخانه در اختیار گرفته بود. تا امروز در دولت جدید کالابرگ چهار دوره پرداخت شده و مشمولان در انتظار دوره پنجم آن در آبان ماه هستند.
در این چهار دوره ثبات رویه و بهبود سازوکارهای اجرایی از جمله اطلاعرسانی، کاهش صف، رسیدگی به شکایات و جلوگیری از تخلفات دغدغه اصلی بوده که به مرور با سیستم بازخوردگیری چندگانه، بهبود یافته است. به عنوان مثال تعداد فروشگاههای مشمول این طرح با افزایش ۲۵ درصدی از ۲۰۰هزار به ۲۵۰هزار رسیدهاند تا صفها کوتاهتر و فروشگاهها برای مردم در دسترستر باشند. عمدهی انتقادات اجرایی که توسط مرکز پژوهشهای مجلس در گزارش بهمن ۱۴۰۳ مطرح شده بودند در دوره اخیر بهبود چشمگیر یافتهاند. اما مسئله تامین مالی پایدار که نیازمند حذف کالابرگ دهکهای ۴ تا ۷ و همکاری دستگاههای متعدد است همچنان به عنوان یک تهدید پابرجاست.
مساله مهم دیگر در رابطه با کالابرگ این است که فارغ از نظر مردم، کالابرگ واقعاً چقدر در بهبود معیشت، مولفههای اقتصاد کلان و مصرف کالری تاثیر میگذارد؟ این پرسشی است که تا کنون هیچ نهادی به سنجش آن نپرداخته و هرچه هست گمانهزنی و اظهارنظرهای غیرمستند است. در حال حاضر طرح ارزشیابی جامع تاثیر کالابرگ توسط وزارت رفاه در مشورت با معتبرترین دانشگاهها، مراکز پژوهشی و پژوهشگران از رشتههای آمار، اقتصاد، جامعهشناسی و تغذیه طراحی شده است و پس از انجام دادههای آن در اختیار تصمیمگیران و مردم قرار خواهد گرفت.
انتهای پیام
