معضلِ«دروغ سیزده»

به گزارش خبرگزاری برنا، فاطمه دوله (گروه پژوهش و تحلیل خبری) نوشت: سال ها است که دروغ سیزده در ایران رواج یافته و افراد به بهانه این روز با عنوان شوخی و سرگرمی دروغ سازی و شایعه پراکنی می کنند. هر پدیده یا امر اجتماعی بر بنیاد یا فلسفه ی خاصی شکل می گیرد و پیدایش و رواج دروغ سیزده نه بر پایه ارزش ها و باورهای فرهنگی ایرانی بلکه به نزدیکی زمانی سیزدهم فروردین با روز اول آوریل بر می گردد که در بسیاری کشورهای جهان مردم این روز را با گفتن دروغ هایی به شوخی گرامی می دارند!

اما جدا از فلسفه و پایه شکل گیری دروغ سیزده یا همان اول آوریل و همچنین شادی و نشاط کوتاه مدتی که این امر به همراه دارد، دروغگویی و شایعه سازی پدیده یی است که با زیرپا گذاشتن هنجارها و ارزش ها و به طور کلی اخلاق اجتماعی پیامدهای منفی و آسیب های فراوانی را به دنبال خود دارد.

سیزدهم فروردین امسال در ایران، خالی از دروغ نبود و از تعطیلی روز چهاردهم فروردین و نامگذاری آن با عنوان «استقلال هسته یی» و پس دادن جواهر کوه نور از بریتانیا به سازمان میراث فرهنگی جمهوری اسلامی ایران تا بستری شدن آیت الله جنتی و آیت الله هاشمی رفسنجانی را در بر می گرفت؛ دروغ ها و شایعه هایی که بی توجهی مخاطبان و گیرندگان آن به درستی و نادرستی آنها به صورت پیام هایی فراگیر و با شتاب فزاینده یی در میان مردم و شبکه های اجتماعی دست به دست شد.

در بیان پدیده دروغگویی و شایعه پراکنی و آسیب های ترویج آن در جامعه زیر عنوان های گوناگون و با هر هدف و مقصودی اشاره به چند نکته ضروری به نظر می رسد.

1-شایعه سازی و دروغ پراکنی با توجه به ماهیت غیر واقعی یا اغراق گونه یی که دارند، فضای جامعه و افکار عمومی را از هنجارها و ارزش های واقعی خود منحرف ساخته و اخلاق اجتماعی را به گسست و شکاف های زیادی دچار می کند.

پدیده شایعه و دروغ در همه جوامع وجود دارد اما چیزی که بیش از هر چیزی به شکل گیری و گسترش آن دامن می زند، ضعف اطلاع رسانی دقیق و نبود فضای باز اطلاعات در جامعه و از سویی نقص یا نبود شفافیت سازی دستگاه ها و رسانه های رسمی هرکشور اعم از دولتی و غیر دولتی در جایگاه منبع تولید و پخش اخبار است. جامعه یی که مردم آن با فقر اطلاع رسانی و اخبار درست و سریع روبرو هستند به سادگی هر خبری را که در جامعه پخش می شود چه از سوی منابع رسمی و موثق و چه از سوی منابع غیر رسمی و غیر موثق باشد می پذیرند و همین موضوع موجب رواج شایعه و دروغ در جامعه و نهادینه شدن فرهنگ ساده اندیشی و زود باوری شده و زمینه را برای سوء استفاده فرصت طلبان فراهم می سازد.

2- نکته ی دیگری که در پیوند با مساله ی رواج شایعه و دروغ در جامعه اهمیت دارد، نقش وسایل ارتباطی و اطلاع رسانی پخش اخبار و در این مورد خاص شایعه است که امروزه با توجه به گسترش شبکه های اجتماعی و گسترش فضای مجازی در جهان روز به روز شتاب بیشتری می گیرد.

امروزه شبکه های اجتماعی و فضای مجازی به اندازه یی در جهان فراگیر شده اند که هر فرد با هویت واقعی دارای هویت و شناسه یی مختص به خود در جهان مجازی نیز هست و با توجه به گسترش فزاینده ی ارتباطات مجازی در سراسر جهان اعم از جهان توسعه یافته و در حال توسعه یا در مناطق شهری و روستایی، دامن زدن و سرعت انتشار اخبار به ویژه شایعه بیش از هر زمان دیگری شده است.

3- رواج دروغ و شایعه چه در بعد فردی و در مقیاسی کوچک چه در بعد اجتماعی و در سطحی وسیع صورت گیرد مشکلات و آسیب های زیادی از منظر روانی و اجتماعی در پی دارد. شایعه پراکنی به طور معمول با هدف شوخی و سرگرمی، ترور شخصیت افراد، به سخره گرفتن جریان های اجتماعی، فرهنگی و گاهی اوقات سیاسی یا به منظور تایید و رد جناح یا حزبی خاص با عنصر منفی تخریب همراه است و به عنوانی پدیده یی سخیف بسیاری از ارزش ها، باورهای اجتماعی و قوانین و سیاست های دولت و نظام را در قالب دروغ پردازی های بی پایه و نامناسب و برجسته سازی واژگان و عبارات منفی و ناشایست به سخره گرفته و موجب لوث شدن آنها می شود. این جریان از آنجایی که پایه های ارزش و اخلاق اجتماعی و فرهنگی را به کجروی و قهقهرا می کشاند، همچون آفتی بزرگ، بذر بدبینی، بی اعتمادی را در جامعه کاشته و در بلند مدت نیز سرمایه اجتماعی کشور را در معرض تهدید قرار می دهد و به تدریج زمینه را برای سوء استفاده ی فرصت طلبان داخلی و خارجی مهیا می سازد.

4- تعهد و اخلاق اجتماعی ارزش و منزلتی شایسته است که در سایه ی باورها و رویکرد درست و مناسب افراد در قالب اندیشه، گفتار و کردار نیکو میسر می شود. دروغ پردازی و شایعه پراکنی نیز از پدیده هایی منفی فردی و اجتماعی است که افزون بر اینکه سلامت روانی فرد و جامعه را از بین می برد پیامدهای آن نیز نه فقط در سطحی خرد بلکه در گستره یی فراگیر همانند یک بیماری واگیر، سراسر جامعه را درگیر خود می کند.

جامعه ی سالم، جامعه یی است که افراد آن با آگاهی از خود و ارزش های اجتماعی و همچنین بی توجهی و بی اعتنایی به شایعات و اخبار بدون منبع موثق و واکنش منفی به پخش و بازنشر آنها، حریم های اجتماعی را حفظ کرده و فضای اعتماد اجتماعی و سلامت افکار عمومی را به ویژه در زمان کنونی که همه به نوعی درگیر شبکه های اجتماعی و جهان ارتباطات مجازی هستند تقویت و تضمین نمایند.