محمدعلی سجادی: سینمای ایران رویاپردازی را فراموش کرده است

به گزارش خبرگزاری برنا، در یکصد و چهارمین برنامه سینماتک خانه هنرمندان ایران دوشنبه 28 اردیبهشت فیلم سینمایی «پرندگان» ساخته آلفرد هیچکاک در تالار استاد ناصری خانه هنرمندان ایران به روی پرده رفت و در ادامه نشست نقد و بررسی فیلم با حضور محمدعلی سجادی و کیوان کثیریان برگزار شد.

در ابتدای این نشست کیوان کثیریان مدیر سینماتک خانه هنرمندان ایران، به تاثیر گذشت زمان در تغییر نگاه مخاطب نسبت به چنین فیلم‌هایی اشاره کرد و نظر سجادی در این خصوص را جویا شد. سجادی با بیان اینکه فیلم پرندگان را نخستین‌بار حدود 40 سال پیش تماشا کرده است گفت: در آن زمان به اقتضای سن و سالی که داشتم آن‌را فیلمی معمولی می‌دانستم، اما با گذشت زمان و با توجه به افزایش دانش سینمایی به‌طور طبیعی نگاهم به فیلم عوض شد. به نظر من به‌طور کلی آثار هیچکاک کهنه‌شدنی نیستند و این به‌دلیل حضور امر ماهیتی در فیلم‌های اوست. افرادی هم‌چون هیچکاک، شکسپیر، حافظ و.. با وجوهاتی هستی‌شناسانه با جهان اطراف خود مواجه می‌شوند.

وی سپس به ویژگی‌های فیلم پرندگان پرداخت و گفت: این فیلم هم‌چون دیگر آثار هیچکاک، فیلمی چندلایه است؛ در کارهای هیچکاک صرفا شاهد یک روایت ساده یا حل یک معما نیستیم، در عوض هیچکاک این مسائل را نقطه عزیمت خود قرار می‌دهد و لایه‌های مختلف فیلم را در طول کار شکل می‌دهد. یکی از لایه‌های این فیلم رابطه انسان‌ها، از جمله رابطه مادر و پسر، و رابطه انسان‌‌ها با طبیعت است. رابطه انسان‌ها با طبیعت ناشناخته در پرنده‌ها تجلی پیدا می‌کند و در واقع پرنده‌هایی که در این فیلم می‌بینیم، هراس انسان از طبیعت را به نمایش می‌گذارد. در این فیلم هیچکاک به ما نشان می‌دهد که انسان از لحظات آتی زندگی خود و اینکه چه در پیش است، خبر ندارد. از این‌رو پرندگان فیلمی نیست که تاریخ مصرف داشته باشد.

این منتقد سینمایی ادامه داد: تفسیرهای صورت گرفته از این فیلم متفاوت بوده‌اند از جمله برخی حمله پرندگان را به حملات اتمی یا سونامی و.. تعبیر کرده‌اند، اما تفسیر من از این فیلم در چارچوب درونی فیلم جای می‌گیرد. از نظر فنی نیز فیلم حرف‌های زیادی برای گفتن دارد؛ جغرافیایی که هیچکاک در همان فصل آغازین فیلم برای مخاطب ترسیم می‌کند، فضایی است که شاید از نظر بسیاری فیلمسازان ما زائد به نظر برسد و ترجیح بدهند برای کوتاه‌تر شدن زمان فیلم آن‌را حذف کنند. اما هیچکاک هم‌زمان با پیش بردن روایت، فضاها را نیز به‌دقت برای ما ترسیم می‌کند تا برای ما عینی شوند. ما در سینما زیاد حرف می‌زنیم و اندیشه‌ورزی می‌کنیم، اما در پردازش فیلم و عینی و بیرونی کردن فضا برای مخاطب کم‌کاری می‌کنیم. هیچکاک با زیربافت‌ها، سکوت‌ها، دقت در ترسیم جغرافیا و.. است که توانسته چنین آثار درخشانی خلق کند. ضمنا نباید فراموش کرد که این فیلم حدود 50 سال پیش و در دورانی ساخته شده که امکانات ضبط دیجیتال وجود نداشته است. هیچکاک یکی از فن‌سالارترین فیلمسازان تاریخ سینما محسوب می‌شود، اما بنا به گفته خودش در صحنه‌هایی از فیلم پرندگان ناچار به بداهه‌پردازی نیز شده است.

سجادی در ادامه گفته‌هایش به منطق درونی فیلم پرداخت و گفت: اگر بخواهیم با منطق دودوتا چهارتا با فیلم مواجه شویم، طبیعتا به مشکل خواهیم خورد. پرندگان دارای ساختاری افسانه‌مانند است و در واقع افسانه را در فضای امروزی جاری می‌کند. هم‌چنین لازم است حاکم بودن نگاه فرویدی در دوران ساخت فیلم را مدنظر قرار دهیم که در این فیلم نیز خود را در روابط ادیپی نشان می‌دهد. با این وجود فیلم در یک لایه متوقف نمی‌شود بلکه شاهد کثرت در عین وحدت هستیم.

وی در بخش پایانی صحبت‌هایش گفت: اگرچه ارجاعات فرامتنی در این فیلم فراوان وجود دارد، اما هیچکاک در نهایت درگیر مسائل روز نمی‌شود. در واقع دغدغه اصلی هیچکاک، مسائل بنیادین و وجودی بشر است. او در این فیلم به ما نشان می‌دهد که چگونه ممکن است حیوانات یقه انسان، یعنی حیوان ناطق، را بگیرند. می‌بینیم که انسان چگونه و در چه لحظاتی برای نجات خود دست به دامان خرافه می‌شود. هیچکاک به‌عنوان استاد تعلیق و تجربه با افکت‌ها و ترسیم دقیق فضاها، آدم‌های فیلمش را می‌سازد، ملودرام را شکل می‌دهد و در عین حال مسائل بنیادین بشر را نیز مطرح می‌کند. کاش سینمای ما که در دایره مضمون گرفتار شده است، رویاپردازی را از یاد نبرد. رویاپردازی در سینمای ایران کمیاب شده است.