در پسا توافق چه خواهد گذشت؟

به گزارش گروه سیاسی خبرگزاری برنا، بررسی اقتضائات فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی دوران پسا توافق موضوع یک مناظره مجازی است که با حضور و مشارکت فعال محمد صادق افراسیابی؛ مدیرگروه علمی تخصصی روابط عمومی دانشکده ی خبر، سید جهانگیر آقازاده؛ کارشناس فناوری اطلاعات و رئیس سابق مرکز فناوری اطلاعات سازمان صدا و سیما، عیسی کشاورز؛ مدیر گروه فرهنگ و هنر دانشگاه جامع علمی کاربردی، حسن نجفی سولاری؛ مدرس دانشگاه و مشاور دبیر شورای عالی فضای مجازی کشور، محمد دوستی؛ دکترای مدیریت سیستم، صدیقه آجودانی؛ مدرس دانشگاه و فعال سیاسی، سمانه ناظریان؛ دانشجوی دکترای مترجمی زبان و دبیر بین الملل سابق خبرگزاری مهر، فاطمه اصلان زاده؛ کارشناس ارشد ادبیات و دانشجوی دکترای سیاستگذاری فرهنگی، علی رسولی؛ رئیس سابق روابط عمومی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تهران و الهام دهقان کارشناس فرهنگ و رسانه انجام شد. آنچه در پی می آید مشروحی از این مناظره مجازی است.

محمد صادق افراسیابی: در حال حاضر توافق ایران و 5+1 انجام شده است. پس از توافق وضعیت کشوررفته رفته با قبل از توافق متفاوت خواهد شد و این موضوع بسیار حساس است که ما اقتضائات دوران جدید را بدانیم. گسترش تعاملات ایران و کشورهای اروپایی و آمریکایی در اولین نگاه باعث گسترش کالاهای خارجی در کشور ما میشود که این امر هم از جهت فرهنگی و هم از جهت اقتصادی بسیار مهم است. همان طور که مقام معظم رهبری چند روز پیش در جمع اعضای مجمع جهانی اهل بیت علیهم‌السلام و اتحادیه‌ی رادیو و تلویزیون‌های اسلامی تاکید کردند: آمریکایی‌ها می‌خواهند از توافقی که هنوز نه در ایران و نه در آمریکا تکلیفش و رد یا قبول شدنش معلوم نیست، وسیله‌ای برای نفوذ در ایران بسازند. بنابراین توجه به فرمایش ایشان وظایف ما را در حوزه ی فرهنگسازی مربوط به دوران پسا توافق سنگین تر از گذشته می کند. اگر ما در حوزه ی فرهنگسازی، اقدامات لازم را انجام ندهیم، چه اتفاقی می افتد؟ اگر فرهنگسازی نکنیم بسیاری از نگرانی ها مصداق عینی پیدا می کند و یک نمونه آن مطلبی است که رئیس دولت تدبیر و امید چند هفته ی گذشته در گفت و گوی تلویزیونی با مردم به آن اشاره کرد و دیدیم که رئیس جمهور محترم هم اشاره کردند اگر ما فرهنگسازی لازم را انجام ندهیم احتمال ورشکست شدن تولید کنندگان داخلی وجود دارد اگر فرهنگسازی نکنیم، از منظر فرهنگی هم در معرض خطر قرار خواهیم گرفت. بنده با توجه به تخصص خود در حوزه ی فرهنگ و ارتباطات صحبت خواهم کرد. اکنون در برهه ای هستیم که توافقی اولیه و غیر قطعی از نظر مجلس شورای اسلامی و کنگره ی آمریکا به تصویب نمایندگان دولتهای ایران و گروه  5+1 رسیده است. این توافق در شورای امنیت سازمان ملل هم مطرح شده و نتایج خاص خود را داشته است. چیزی که در این میان مهم است از نگاه بنده اتفاقاتی است که به زودی درعرصه فرهنگ و ارتباطات خواهد افتاد. تعامل ایران با کشورهای اروپایی و آمریکایی بیش از گذشته خواهد شد، در این میان تبادلات تجاری توسعه خواهد یافت، توسعه ی تبادلات تجاری، هر چند که میتواند باعث رفع برخی مشکلات در نگاه اول شود، اما همراه با خود فرهنگ غرب را هم برای ما به همراه خواهد آورد از طرف دیگر سهولت دسترسی به اجناس خارجی اگر همراه با بالا بردن آگاهی مردم نسبت به ضرورت حمایت از تولیدات ملی نشود، باعث از بین رفتن اقتصاد کشور در دراز مدت خواهد شد. بنابراین مهمترین اقتضای دوران پسا توافق به اعتفاد بنده توجه جدی به مقوله ی فرهنگ است. فرهنگ از این منظر که توافق ایران، آمریکا و اعضای 5+1 از یک طرف تغییر نوع نبرد به یک جنگ نرم صرف است. توجه داشته باشیم که در گذشته جنگ نرم همراه با سایر ابعاد جنگ دنبال میشد و از طرف دیگر در صورتی که ما نتوانیم نسبت به هوشیار سازی مردم گام برداریم، با دست خود تیشه به ریشه ی خود میزنیم. از این جهت است که مقام معظم رهبری در ماه های گذشته تاکیدی بیش از گذشته برای ضرورت حمایت دولت از تولید کنندگان داخلی داشتند و به مردم تاکید کردند که تلاش کنند اجناس خارجی نخرند و ایشان تاکید کردند که من این حرف را تنها برای کسانی که به من اعتقاد دارد نمیزنم بلکه برای تمام کسانی که به آینده ی این کشور علاقه مند هستند این صحبت را بیان می کنم. معنای این سخن ان است که آینده کشور در گرو نحوه ی عمل امروز ما است. همین موضوع خود ضرورت توجه به  این بحث را بهتر بیان می کند.

صدیقه اجودانی: در بحث توافق هسته ای آن چیزی که پررنگ تر از هر بخش دیگر به چشم می آید، بعد اقتصادی است. شاید اصلا چون این بخش پررنگ است به بقیه بخش ها کمتر توجه شود. در حالی که مثلث اقتصاد، فرهنگ، سیاست با همه اضلاع بر یک شکل هندسی استوار است نه تنها یک ضلع.  پس واقعا به درستی به بحث فرهنگ اشاره داشتید. به نظر میرسد در این مناظره بسترسازی فرهنگی اگر بررسی شود نتایج خوبی حاصل شود.

سید جهانگیر آقازاده: یکی از نکات بسیار مهم  و بعضا خطرناک در حیطه کسب و کار در حوزه های مختلف بویژه در دوران  تعامل آزاد و متقابل با جهان لزوم رعایت بیشتر و دقیقتر کپی رایت و حق مولف است. موضوعی که بسیاری از تولید کنندگان ما متاسفانه از آن بی اطلاعند و یا تاکنون الزامی  به رعایت آن ندیده اند. در دوران پسا تحریم به همان اندازه که بازار داخلی گشوده می شود تاثیرات دعاوی مربوط به عدم رعایت حق مولف و مالکیت معنوی نیز بیشتر امکان پیگیری دارد. در نظر داشته باشید که متاسفانه بسیاری از تولیدات ما از دارو گرفته تا دیگر تولیدات و بویژه تولیدات حوزه فناوری اطلاعات بعضا تمام یا بخشی از آنها از محصولات خارجی وام  گرفته یا کپی شده اند. خطر بسیار زیاد ناآگاهی تولید کنندگان از این جنبه تولید طرح دعاوی و ضررها و جریمه های بسیار بزرگ از این طریق است.

آجودانی: البته اگر به طور اصولی مراودات بین المللی داشته باشیم. از دیگر نکات ضروری برای دوران پساتحریم ضرورت افزایش کیفیت و آشنایی و رعایت استاندارها توسط تولید کنندگان است مردم و مصرف کنندگان در سالهای تحریم بعضا راهی جز مصرف اجناس بی کیفیت و کم کیفیت موجود داخلی و نهایتا چینی نداشتند. اما اگر درهای بازار گشوده شود و امکان عرضه ارزانتر اجناس باکیفیت فراهم شود، در اینصورت تنها رقابت کیفی باعث حفظ و افزایش سهم بازار تولیدات داخلی می شود. کاهش هزینه تولید با حفظ و افزایش کیفیت نیز از جمله چالش های بزرگ پیش روی صنعت و تولید ما در دوران پسا تحریم خواهد بود. متاسفانه هزینه های تمام شده کالاهای ما به دلایل مختلفی بسیار بالاست. بازنگری دراستاندارهای تولید و افزایش کیفیت خطوط تولیدی و فناوری های نوین تولید و مدیریت منابع از راههای کاهش هزینه های تولید و قیمت تمام شده محصول است.

سمانه ناظریان: البته هزینه های تمام شده کالا به نظر حقیر در دوران پسا تحریم کاهش چشمگیری خواهد داشت. به جهت رفع تحریم ابزار و تکنولوژیهای تولید و مراحل مرتبط با آن.

افراسیابی: البته من سخن شما را قبول دارم اما نگرانی هایی هم وجود دارد چون ما زمان را از دست داده ایم و فرهنگ استفاده از تولیدات داخلی را جا نینداخته ایم. در این میان نتیجه چه خواهد بود؟ احتمال ورشکستگی و از بین رفتن چرخ صنعت داخلی وجود ندارد؟ چند وقت پیش سرمقاله ی روزنامه رسالت به قلم کاظم انبارلویی نکات خوبی را مطرح کرده بود. این سرمقاله در پاسخ به این سوال که راهبرد ما در فضای پساتوافق و پسا تحریم چیست گفته بود که در حوزه اقتصاد برویم سراغ عملیاتی کردن اقتصاد مقاومتی. در حوزه فرهنگ٬ راهبردهای نظام در باب مهندسی فرهنگی را عملیاتی کنیم. در حوزه سیاسی تلاش کنیم از فتنه ها ضربه نخوریم. چرا که پیاده نظام آمریکا در ایران قابل اعتماد نیستند. در حوزه اجتماعی پرسشهای زیادی بی پاسخ مانده است که اگر در دستور کار پاسخگویی قرار نگیرند به حیثیت و آبروی انقلاب آسیب میزنند. طلاق٬ اعتیاد٬ فساد اخلاقی و اقتصادی٬ نظام را از درون میپوساند. ساختمان نظام در هر سامانه باید مورد تعمیر و نگهداری قرار گیرد. دولت در این باره نقش حساس و کلیدی دارد. بر حسب سوگند ریاست جمهوری باید به وظایف خطیر خود برای حفظ نظام بکوشد و همه ملت هم باید از این رویکرد حمایت کنند. امسال سال همدلی و همزبانی با دولت است. فرصتها به سرعت برق و باد میگذرند٬ نباید هیچ فرصتی برای همدلی و همزبانی با دولت از سوی ملت تلف شود.

آقازاده: من در خصوص نکاتی که شما اشاره کردید فکر می کنم مدتی تولید ما دستخوش تلاطم خواهد شد و تدریجا باور خواهند کرد که تجارت جهانی، بی رحم است و باید یاد بگیرند محصول با کیفت بسازند و کم کم بخشی از سهم بازار از دست رفته را مجددا کسب خواهند کرد. دولت هم به جای یارانه مستقیم باید حسب مصوبه مجلس در دولت قبل یارانه را صرف افزایش کیفیت تولید کند. نظارت ها بیشتر شود. جوایز کیفیت داده شود و ... محصولات مشترک ساختن هم یک راه عالی است برای یادگیری

کیفیت و ارزان کردن محصولات.

عیسی کشاورز: من نظرم با دکتر افراسیابی همسو است. توسعه اقتصاد مقاومتی و تعاملات اقتصادی با جهان قطعا با مادی گرایی، مصرف گرایی، اشرافی گرایی و غرب گرایی تفاوت دارد. باید در دوران پسا توافق مراقب باشیم که از این ور بام نیفتیم و دچار فرهنگ مصرف گرایی و اشرافی گری نشویم. بنابراین به اعتقاد بنده اقتصاد مقاومتی تنها راه عبور از تهدیدات پساتوافق است.

افراسیابی: من معتقدم همزمان با ورود کالای جدید خارجی به مرور زمان، افراد متوسط جامعه به آن گرایش پیدا می‌کنند. به ویژه در شرایط فعلی در بازاریابی جدید، برندها موجب تفاخر و برتری‌طلبی عده‌ای می‌شود، این موضوع باعث شده به مرور زمان، روش زندگی مردم تحت تأثیر این نوع واردات به صورت یک خرده‌فرهنگ‌ وابسته درآید و کم‌کم به یک آفت اجتماعی و فرهنگ خودباختگی در مصرف کالای خارجی تبدیل شود. این مسأله در شرایطی رخ می‌دهد که بدون شک در کشور ما بسیاری از کالاها دارای مزیت تولید بوده و می‌توانند نیاز جامعه را برطرف کنند اما کار به آنجا رسیده که برای فروش بهترین تولیدات داخلی ناگزیر باید از علامت تجاری بیگانه استفاده کنیم و گاه کالا را به آن سوی مرز یا منطقه آزاد منتقل و با علامت تجاری جدید مجدداً وارد کنیم. آیا در چنین شرایطی اگر دقت لازم را برای فرهنگسازی نداشته باشیم، دوران پسا توافق نمیتواند خطرناک باشد؟

آقازده: سوال من این است که اگر رفع تحریم باعث  متلاشی شدن ساختارهای پوسیده ای بشود که بر خلاف واقعیت ها و استاندارهای شناخته شده تولید در جهان، محصولات نامناسب را بر ملت مظلوم تحمیل می کرده، باید توافق را زیر سئوال برد؟

افراسیابی: عرض بنده این است که باید فرهنگسازی در این مقطع مهم، جدی تر گرفته شود البته سخن شما را هم قبول دارم که باید کیفیت کالای ایرانی هم به عنوان بخشی از این فرهنگسازی برای تولید کنندگان محصولات داخلی مد نظر باشد. قطعا افزایش کیفیت و افزایش مسئولیت اجتماعی تولید کنندگان باید بخشی از فرهنگسازی باشد، این را  قبول دارم اما عرض بنده این است که تمام بخشهای پازل فرهنگسازی به این موضوع نباید ختم شود.

محمد دوستی: تا زمانی که در کشور سازمان قیمت گذاری مبتنی بر تولید داخلی باشد امکان تولید با کیفیت جهانی در حداقل خواهد بود و هیچ ارتباطی به قبل یا بعد تحریم نخواهد داشت.

آقازاده: باید احترام به مشتری فرهنگ شود. یعنی خودرو ساز با پول مردم خودرو های  بی کیفیت را به خورد ملت ندهد. مردم حق انتخاب داشته باشند. خدمات پس از فروش معنی دار شود و ... فرهنگ  را به عرصه صنعت ببریم و وجدان کاری را در لابلای خطوط تولید بازیافت کنیم. لبه تیز فرهنگسازی و عرق ملی را برای مدتی کوتاه از جهت مصرف کننده به سمت تولید کننده برگردانیم. فرسوده بودن خطوط تولید، گران شدن مواد اولیه ، دستمزد بالا ، مدیریت ناصحیح ، دوباره کاری ها، نبود تحقیق و توسعه، ضوابط پیچیده و دست و پا گیر و ... مشکلاتی است که باید برای حل آنها اقدام کرد.

علی رسولی: دوران «پسا توافق» و بازشدن دو سویه درهای اقتصاد کشور به سوی کشورهای جهان، مستلزم یک جامعه آرام است. یعنی یک جامعه به دور از سیاست و سیاست زدگی و البته ثبات و امنیت اقتصادی. نقش فرهنگ هم در این زمینه و موفقیت طرح های مربوط به دوران پساتوافق بسیار بسیار مهم است. فرهنگ، سیاست و اقتصاد سه ضلع مثلث توسعه کشور است.

افراسیابی: ضمن تشکر از اظهار نظر دوستان اما بنده فکر می کنم دغدغه واردات بی رویه پس از رفع تحریم‌ها بجاست. حتی شخص رییس جمهور به عنوان فردی که خود پیشگام مذاکرات بود، درباره دغدغه واردات بی رویه پس از رفع تحریم‌ها اخیرا در گفت و گوی تلویزیونی با مردم گفت: ‌این نگرانی بجاست. ما در حوزه واردات بی رویه سابقه خوبی نداشتیم. روزگاری درآمد ارزی ما خیلی خوب بود و 700 میلیارد دلار پول نفت خرج شد اما 2 هزار واحد اقتصادی تعطیل و 500 هزار نفر بیکار شدند. ما کالاها را وارد کرده و برای دیگران اشتغال درست کردیم البته چاره ای جز واردات برخی کالاها مثل نهاده‌های کشاورزی و مواد اولیه نداریم اما منظور من از واردات، واردات کالاهای مصرفی است اینکه اکنون پس از لغو تحریم‌ها تجربه قبلی تکرار شود مصیبت است.

حسن نجفی سولاری: ضمن تشکر از اظهار نظر همه ی دوستان با صحبتهای آقای افراسیابی موافقم اما من بر اساس حوزه خاص خود که فناوری اطلاعات است میخواهم بگویم شاید مسائل در این حوزه متفاوت با سایر حوزه ها باشد و از طرف دیگر توجه به مقوله ی فناوری اطلاعات و ارتباطات پس از لغو تحریم ها به مراتب مهمتر از سایر مقوله ها است. دلیل این امر محوریت پیدا کردن فناوری اطلاعات در تحولات آینده جهان است. در تحقیقی که اخیرا تبدیل به نامه کردم به مقام عالی وزارت ارشاد، توجه فوری به این مهم را یاد اور شدم که  تاخیر در اقدام اساسی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حوزه ی فناوری اطلاعات در دوران پسا توافق، عوارض زیادی دارد. مطالعه مجلات علمی جهان، تحلیل محتوای مصاحبه های صاحبان شرکت های بزرگ و ... در کنار سفر های هیئت های متعدد در هفته های اخیر به ایران عطش حضور در بازار بزرگ ایران و جذابیت سرمایه گذاری را نشان می دهد. جهت گیری ورود فناوری ها به ایران مهم است. همان طور که در حوزه نفت، خودرو، کالاهای خانگی، پوشاک و ... کشورهای اروپایی و آمریکایی دو هدف عمده استفاده از منابع اولیه ایران و ورود کالاهای مصرفی به کشور را نشانه گرفته اند، در حوزه ی فناوری اطلاعات هم باید مراقب این مساله بود. ضمن آنکه فناوری های اطلاعات و ارتباطات برای ایجاد زیر ساخت های تولید و در نهایت اشتغال و صادرات و توسعه ی فناوری های خلاقانه برای تولید صنایع فرهنگی و اقتصادی شدن آن و افزون شدن بهینگی صنعتی میتواند مورد توجه جدی تر قرار گیرد.

فاطمه اصلان زاده: برداشت من از صحبتهای آقای دکتر نجفی سولاری این است که با توجه به گشایشی که پس از توافق تاریخی هسته ای ایجاد می شود استفاده از نیروهای خردمند و کارآمد در عرصه های مختلف می تواند ایران را به توسعه پایدار برساند. در این شکی نیست که توافق هسته ای در همه بخش های

سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی تاثیرگذار است. البته با توجه به ورود سرمایه های عظیم بلوکه شده ایران به داخل کشور و به وجود آمدن شرایط ویژه در عرصه صادرات و واردات ما می توانیم از این امر در راستای ایجاد فرصت های حداکثری بهره بگیریم. به عبارتی دور نما و چشم انداز خوشی که از توافق هسته ای بین مردم و مسئولان شکل گرفته زمانی نتیجه بخش خواهد بود که مسئولان و دست اندر کاران کشور با برنامه ریزی جامع، دقیق، کارشناسی شده و به کار گیری نیروهای  متخصص، نخبه و متعهد فارغ از گرایش های سیاسی آنان در زمینه مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و ... تلاش کنند مشکلات فعلی کشور را با تکیه بر اقتصاد مقاومتی حل کنند. این نکته از این نظر حائز اهمیت است که متاسفانه در گذشته علی رغم داشتن سرمایه ها ودر آمد کلان نفتی که در تاریخ ایران بی سابقه بود، نه تنها نتوانستیم از این منابع مالی عظیم بهره لازم ببریم بلکه این منابع در برخی موارد منجر به پس رفت و حتی عقب ماندگی در حوزه های مختلف شد، بنابراین توافق هسته ای برای دولت یازدهم در عین حال که برد محسوب میشود،

 می تواند هشداری باشد. به عبارت دیگر این فرصت طلایی می تواند خود به معضل و تهدیدی برای دولت یازدهم بلکه کشور به شمار آید. در این خصوص مدتی پیش رییس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی نیز در مصاحبه با یکی از خبرگزاری های رسمی کشور اعلام کرد که عامل اصلی اثرگذاری تحریم ها ضعف مدیریتی بوده و تحریم ها در بیشترین حالت تنها 30 درصد در وضعیت

اقتصادی کشور نقش داشته است. بنابراین به گفته این مقام مسئول 70 درصد مدیریت ناکارامد بوده که اقتصاد ما را با مشکل مواجه کرده است بنابراین رمز موفقیت و رسیدن به پیشرفت و توسعه پایدار در شرایط پسا تحریم بهره گیری از مدیریت قوی و کارآمد است.

الهام دهقان: جمع بندی بنده از نظرات دوستان این است که همگی بر روی توجه جدی به مقوله ی فرهنگسازی در دوران پسا توافق تاکید دارند و اختلاف میان دوستان صرفا به گروه های مخاطب فرهنگسازی باز میگردد که گروهی معتقدند دولت خود باید مخاطب فرهنگسازی باشد، گروهی اعتقاد دارند مصرف کننده باید مخاطب این فرهنگسازی باشد و عده ای معتقدند تولید کنندگان باید مخاطب این فرهنگسازی باشند. بنابراین میشود نتیجه گرفت که هر سه گروه مذکور باید مخاطب فرهنگسازی در دوران پسا توافق باشند و اینجا دیگر فرهنگسازی تنها وظیفه ی دولت نیست بلکه وظیفه ی تمامی نخبگان جامعه و تمام اقشار ملت ایران است که فرهنگسازی مربوط به دوران پسا توافق را جدی قلمداد کنند.