پاک سازی غار های کوگان و کُنجی خرم آباد در روز “غار پاک”

به مناسبت روز جهانی غار پاک روز شنبه چهارم مهر ماه سال جاری  غار های کوگان و کُنجی  خرم آباد توسط جمعی از دوستداران طبیعت با همکاری اداره کل حفاظت محیط زیست استان لرستان پاکسازی شد.

 به گزارش خبرگزاری برنا از لرستان ،با توجه به اهمیت حفاظت از غارهای استان لرستان بعنوان بخشی از ذخیره گاههای زیستی و با ارزش و غنای تنوع زیستی و اکوسیستم‌های کاملا منحصربفرد ویژه و باستانی روز  شنبه چهارم مهر ماه سال جاری  همزمان با فرارسیدن روز جهانی غار پاک برنامه پاکسازی اثر طبیعی و باستانی غار های کوگان و کُنجی  خرم آباد با مشارکت انجمن محیط زیستی و اداره کل حفاظت محیط زیست استان لرستان برگزار گردید.

گفتنی است غار کُنجی در چهار کیلومتری جنوب شرقی شهر خرم‌آباد در کمرکش کوه و در ارتفاع 1300 متری از سطح دریا قرار گرفته است. دسترسی به این غار از طریق یک مسیر دره‌ای امکان پذیر است. در فصل بهار از دامنه‌های آن چشمه‌های آب جاری می‌شوند. این غار یکی از منظم‌ترین غارها از لحاظ سطوح داخلی است.

مساحت این غار بیش از 200 متر مربع است و کف خاکی آن 2 متر قطر و طول آن 28 متر است. در دامنه و چشم انداز این غار دشتی وسیع با تپه های مصنوعی است. این غار فضای گنبدی شکل دارد و پناهگاه سنگی ارجنه در 1.5کیلومتری آن واقع است.

 در قسمتی از دهانة آن، یک تپة خاکی وجود دارد که در کاوش‌های انجام شده، چند گور مربوط به پیش از تاریخ همراه با اسکلت‌های متعدد از آن به دست آمده است.

غار کُنجی مربوط به دوران پیش از تاریخ ایران باستان است و این اثر در تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۴۱۴۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

انتخاب این قسمت از دره خرم آباد برای اولین بار برای سکونت در 40 هزار سال پیش می تواند اهمیت این دره را نشان دهد همچنین توانایی انسان در کنترل طبیعت و محیط خویش و موقعیت دره که موفقیت انسان را در شکار به همراه داشت.

غار کُنجی اولین سکونتگاه انسان می باشد که  در سال 1951 توسط هنری فیلد شناسایی شد و بازدید و حفاری آن توسط فرانک هول و کنت فلانری صورت گرفت؛ لایه نگاری در این غار به صورت لایه طبیعی صورت گرفت که در نتیجه آن 12 لایه شناسایی شد. قدمت آثار از جدید به قدیم شامل دوره های اوروک (هزاره چهارم ق.م.)، موسترین (پارینه سنگی میانی) و رسوبات اواخر دوره پلئیستوسن بود.

در سال 1969 میلادی جان اسپت غار کُنجی را مورد حفاری مجدد قرار داد که در این حفاری که به روش شبکه بندی صورت گرفت آثار دوران برادوستین (پارینه سنگی جدید) و زارزین (فراپارینه سنگی) هم در غار پیدا شده اند که اکنون اثری از آنها نیست.

ادوات سنگی به دست آمده در لایه موسترین از نظر ساخت و تکنیک با ادوات دوران موسترین در منطقه مدیترانه تا اندازه ای تفاوت داشته و از آن متمایز است.

بقایای استخوانی در اثر رطوبت موجود در غار کاملاً پوسیده شده بود ولی به نظر می رسد نوعی گورخر کوچک (onager) که در چراگاههای این دره زندگی می کرده، آذوقه ساکنین این غار در دوره موسترین را تامین می کرده است.

فرانک هول نتیجه گرفت: "جانوران متعلق به اواخر دوره چهارم زمین شناسی در دره خرم آباد نشان دهنده محیط با آب و هوایی هستند که با امروز چندان فرقی نداشته و برای زندگی بسیار مناسب بوده است."

انتخاب این قسمت از دره خرم آباد برای اولین بار برای سکونت در 40 هزار سال پیش می تواند اهمیت این دره را نشان دهد همچنین توانایی انسان در کنترل طبیعت و محیط خویش و موقعیت دره که موفقیت انسان را در شکار به همراه داشت.

وی به یافته های خود از غاز " کُنجی " نیز اشاره کرد و گفت: بعد از یکسری بررسیهای کوتاه بر روی غار کنجی  فرانک هول متوجه شد که این غار می تواند یکی از مطالعات بسیار عالی در زمینه باستان شناسی باشد.

پرفسور هول در ابتدا یکسری تیغه های سنگی در این منطقه پیدا کرد و همین موضوع وی را امیدوار کرد که تحقیقات را در این غار ادامه دهد زیرا این تیغه ها در رابطه با انسانهای شکارگر بسیار مهم بودند.

در حفاریهایی که در سال 1342 انجام گرفت ابتدا دوره اروک نمایان شد.پس از آن دوره پارینه سنگی جدید مشخص شد. آزمایشگاه کربن 14 قدمت آنرا در حدود چهل هزار سال تخمین زد. این دوره متعلق به پارینه سنگی جدید میانه میباشد این محل مدتی نیز مورد استفاده دوره های زبرین پارینه سنگی جدید و فرا پارینه سنگی بوده است که آثار آنها در غار به صورت مخدوش مشاهده میشود

و دیگری غار منحصر به فرد «کوگان»  یکی از معدود غارهای مصنوعی استان لرستان است که به دست انسان در دل کوهستان‌ها به وجود آمده است.  این غار در منطقه چمشک شهرستان پلدختر و در 52کیلومتری جنوب شرقی خرم‌آباد و 40کیلومتری آزاد راه خرم آباد به خوزستان و در کوهی موسوم به «کوگان» و روستای خوش آب و هوایی به همین نام واقع شده است. در زبان محلی به غار کوگان کوگو گفته می شود

غار کوگان شاهکار بشر در دل طبیعت و جزو غارهای چند طبقه است که در گذشته با توجه به  صعب العبور  بودن مسیر دسترسی به آن بسیار سخت و برای ورود به غار می بایست از امکانات ،  تجهیزات و وسایل کوهنوردی و غارنوردی استفاده نمود . این غار دژ مانند که تمام آن با حجاری‌های طاقت فرسا به وجود آمده و طبق بررسی اولیه باستان شناسی  و به استناد سکه‌هایی که در اطراف آن به دست آمده است به دورة اشکانیان تعلق دارد و طی قرون متمادی به عنوان یک محل سکونت دائمی مورد استفاده قرار گرفته است.

ورودی غار به صورت چهار گوش در اندازه50 /2 در 2/20متر است و به سمت شمال باز می شود. غار در دو طبقه با اتاقها و دهلیزهای ارتباطی با هنرمندی خاص حجاری شده که طبقه اول آن از چهار اتاق و فضاهای مرتبط به هم تشکیل شده است. طبقه دوم غار حدوداً 3/40متر بالاتر از کف قسمت اول غار است. این غار دارای اتاقهایی جهت استفاده بوده و نمونه ای از معماری صخره ای اشکانی منحصر به فردی است که ظاهراً از نظر کارکرد آیینی ـ مذهبی به عنوان معبد برای پرستش میترا در آئین مهر پرستی از آن استفاد می شده است.

اختلاف تراز بخش طبقه فوقانی و پایین ترین تراز بخش طبقه تحتانی بیش از یک متر است و کوچکترین فضای آن دارای مساحت حدود چهار مترمربع و بزرگترین فضای غار که بخش شاه نشین آن است و دارای مساحتی حدود 50 مترمربع است. ارتفاع فضای ایجاد شده در غار کوگان بین دو تا چهار متر می باشد

مساحت کلی فضاهای تعبیه شده در این غار دست ساز حدود ۲۸۱ متر مربع است و از نکات قابل تأمل در این غار وجود مخازن آب در داخل اتاقهاست.

هر چند سفالینه و شواهد باستانی قستمهای دامنه ای دره در مجاورت رودخانه با شواهد هزاره دوم پیش از میلاد و بعد از آن قابل مقایسه می باشد ، ولی مطالعۀ این معماری صخره ای که نشان پک اندیشی و تیز هوشی ، پیشینیان و اعتلای فرهنگ آنان است ، از هر حیث واجد اهمیت خاص است

در سالهای ۸۶ ـ ۸۷ در راستای اهداف حفاظتی و ایجاد زیرساخت‌های گردشگری در استان عملیات مرمت و دسترسی به غار کوگان توسط اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در دو بخش انجام شده است.

بخش اول این عملیات شامل بهسازی اجرای ابنیه فنی و ایجاد یک لایه آسفالت راه دسترسی به این غار منحصر به فرد بوده است ودر بخش دوم این عملیات مسیر ورودی غار به طول 200 متر و اختلاف ارتفاع 50 متر با استفاده از رمپ و تعداد 212 پله به عرض متوسط سه متر از مصالح سنگی محل، کف فرش قلوه‌ای و ملات ماسه سیمان، بهسازی و بسترسازی شد.

همچنین به منظور ایجاد راه دسترسی به طبقات و دالان‌های غار پل‌های فلزی ساخته و نصب شده و در طرفین غار جان پناه سنگ چین به ارتفاع 180 سانتی متر ایجاد گردیده است

احداث سکوی استراحت، نیمکت سنگی، پل فلزی پیاده رو  بر روی رودخانه دره کوگان و نورپردازی داخل و خارج غارو سرویس های بهداشتی در مجموع 75متر مربع مساحت و دارای 10چشمه و پارکینگ از اقداماتی است که اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در این غار انجام داده است.

غار کوگان دست ساخته و یادگاری از دوران اشکانیان  (پارتی) و به شماره ۲۶۶۰ در فهرست آثارملی ایران به ثبت رسیده است.

‌قابل ذکر است در برنامه پاکسازی غار کُنجی ، جمعی از چهره‌های فرهنگی ، اجتماعی و محیط زیست لرستان از جمله محمدرضا پوریگانه ،داریوش ابدالیان ، مجتبی رومانی ، فرشید خدامرادی ، احمد علیخانی ، اسلامی زاده ، نوید بهرامی ، باتوان دارایی و خواهران کاظمی حضور داشتند