روایتی از امتحان کتبی اجتهاد خبرگان

به گزارش گروه خبر خبرگزاری برنا، روزنامه شرق ادامه داد: تقریباً هم حق با او بود. هر از چند‌ گاهی ماشینی توقف می‌کرد و علت ازدحام را جویا می‌شد. گاهی هم عابر پیاده‌ای در هنگام عبور از جلوی ساختمان با دیدن خبرنگارانی که هرکدام اطراف یک روحانی حلقه زده‌اند، توقفی می‌کرد و سؤالی می‌پرسید تا علت ازدحام را دریابد.

با این‌ حال و با وجود حساسیت‌های تیم حفاظتی، خبرنگاران از اطراف ساختمان دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری تکان نخوردند؛ ساختمانی تقریباً بلند‌مرتبه با نمایی سفید‌رنگ که وسط آن با کاشی‌های آبی‌رنگ عنوان دبیرخانه مجلس خبرگان کار شده بود. ساختمانی که شاید برای اولین‌بار بود این تعداد از خبرنگار و عکاس در مقابل آن ازدحام می‌کردند. دبیرخانه مجلس خبرگان رهبری در نزدیکی میدان رسالت شهر قم است. ساختمانی چهار‌ طبقه که جلوی آن یک دستگاه آمبولانس ایستاده بود و یک دستگاه هم ماشین آتش‌نشانی.

شهر به‌ غیر‌ از اطراف میدان‌ها، تقریباً خلوت به نظر می‌رسید. تنها ازدحام خبرنگاران و عکاسان و البته سربازان و نیروی انتظامی مقابل آن ساختمان سفیدرنگ بلند، توجه را به خود جلب می‌کرد و ماشین‌ها از سرعت خود کاسته و دوباره به مسیر خود ادامه می‌دادند.

ازدحام خبرنگاران در ساعات آغازین آزمون اجتهادی شورای نگهبان برای خبرگان رهبری، به مذاق مأموران خوش نیامد، اما رفته‌رفته به حضور و تعدد آنها، عادت کردند. آزمون اجتهادی برای پنجمین دور خبرگان رهبری از ساعت هشت صبح دیروز آغاز شده بود. تعدادی از شرکت‌کنندگان در آزمون رأس ساعت رسیدند و برخی هم دیر. یکی از آنها اتفاقاً یکی از خانم‌های مدعو به جلسه امتحان بود. او دیر رسید و بعد از اینکه سری به جلسه امتحان زد، بلافاصله سالن را ترک کرد. علت آن را هم نداشتن فرصت لازم برای پاسخ‌گویی به سؤال‌ها عنوان کرد و رفت.

ساعت از 11 که گذشت تقریباً سروکله برخی از روحانیونی که از جلسه امتحان بیرون می‌آمدند، پیدا شد و به‌محض خروج اولین آزمون‌دهندگان، آنها تبدیل به مهم‌ترین سوژه‌های خبری و عکس می‌شدند.

در این فاصله اما دوربین برخی از عکاسان و عکس‌های آنها از داوطلبان، چک شد. حساسیت ویژه‌ای که تا لحظات پایانی از شدت آن کاسته شد.

تعداد شرکت‌کنندگان

این احتمالا اولین آزمون شورای نگهبان برای خبرگان بود که اینچنین مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفته بود و برای پوشش آن تیم خبری اعزام کرده بودند. امتحان اجتهاد را در سه طبقه از آن ساختمان چهار طبقه برگزار کردند. البته گفته شد سه طبقه این ساختمان سه طبقه زیر زمین هم دارد. تمام سالن‌های سه طبقه از این ساختمان به همراه اتاق‌هایی که در هریک از طبقات بود، ظاهرا از حضور داوطلبان پر شده بود. این را هریک از کسانی که از جلسه امتحان بیرون می‌آمدند، می‌گفتند.

برآورد تقریبی آنها از حضور داوطلبان در هر‌یک از سالن طبقات بالغ بر 65 نفر بود که در‌مجموع حضور جمعیتی 400 نفری را تخمین می‌زدند. با‌این‌حال آنچه به چشم خبرنگاران آمد از لحظه ورود و خروج داوطلبان، به نظر عدد آنها کمتر از 400 نفر بود. این در حالی است که به گفته سیامک ره‌پیک از 537 نفر برای شرکت در آزمون دعوت به عمل آمده بود که حدود 10 نفر از آنها زن بودند. بااین‌حال از این 10 زن که به گفته یکی از زنان شرکت‌کننده عدد دقیق زنان دعوت‌شده به آزمون هشت بود که از میان آنان، تنها شش نفر برای حضور در رقابت آمده بودند. درنهایت هم با انصراف یکی از بانوان، تنها پنج نفر آنها باقی ماندند.

داوطلبان به سه گروه تقسیم شده بودند. داوطلبان شیعه، داوطلبان اهل ‌سنت و داوطلبان زن. از این میان، داوطلبان اهل ‌سنت و زنان در اتاق‌هایی در هریک از طبقات حضور پیدا کرده بودند. نام و مشخصات آنها بر روی برگه‌های سؤال درج شده بود و برگه‌های جواب هم هر‌کدام دارای کدی بود که مخصوص یک داوطلب بود؛ یعنی در برگه جواب، دیگر نام و نشان داوطلبان ذکر نشده بود.

سؤال‌های شیعیان

سؤال‌ها برای داوطلبان شیعه و اهل‌ سنت متفاوت بود. سؤال‌های داوطلبان شیعه در سه بخش اصول، فقه و اجتهاد طراحی شده بود و هر‌یک از این مباحث پنج سؤال را به خود اختصاص داده بود. سؤال‌های فقهی از مکاسب شیخ انصاری و سؤال‌های اصول هم از کفایه‌الاصول آخوند خراسانی طراحی شده بود. همچنین بخش دیگری از سؤال‌های فقهی و اجتهادی از دو کتاب تحریرالوسیله امام خمینی و جواهرالکلام محمدحسن نجفی استخراج شده بود. سؤال‌ها همه به عربی بود و داوطلبان ملزم بودند ضمن ترجمه به درک خود از متون استخراج‌شده از کتاب‌های مذکور هم بپردازند.

به گفته محمدهادی یوسفی‌غروی در پایان هر سؤال تذکر داده بودند که داوطلبان صرفا به ترجمه متون استخراجی نپردازند و درباره آن توضیح بدهند. در‌واقع این دو منبع آخر، برای سنجش «استنباط» داوطلبان طرح شده بود. استنباط، آن مرحله‌ای است که داوطلب باید بتواند حکم شرعی در سؤال‌های جدید را براساس احکام موجود فقهی صادر کند. دو کتاب تحریرالوسیله و جواهرالکلام برای اولین‌بار به‌عنوان منابع آزمونی در این امتحان، مورد استفاده قرار گرفته بودند.

نمره قبولی 36 از 60

آیت‌الله محمد مؤمن که مسئولیت برگزاری آزمون را داشته است، در ابتدای جلسه، حدود 20 دقیقه برای داوطلبان سخنرانی کرده بود. به گفته محمدمهدی سیبویه، یکی از نامزدهای شهر مشهد، آیت‌الله مؤمن در این سخنرانی تأکید کرده بود که نمره قبولی برای داوطلبان 36 است. به این شکل که هر درس دارای نمره 20 است و مجموع نمرات به 60 می‌رسد، اما داوطلبان چنانچه از هر درس نمره 10 به اضافه دو را کسب کنند، قبول می‌شوند.

مؤمن در این سخنرانی تأکید کرده بود که نمرات تنها و تنها به خود داوطلب اعلام می‌شود و هیچ فرد دیگری برای حفظ احترام داوطلب از نمره او خبردار نخواهد شد، حتی فرمانداری‌ها. به گفته داوطلبان بارم‌بندی هر سؤال بین دو تا پنج بوده است.

سؤال‌های اهل ‌سنت

سؤال‌های اهل‌ سنت در دو دسته اصول و فقه طراحی شده بود. در اصول پنج سؤال و در فقه هشت سؤال. نمره هر درس برای اهل‌ سنت 10 منظور شده بود، اما اهل ‌سنت از یک موضوع گله داشتند و آن این بود که منابع برای اهل‌ سنت مشخص نشده بود. حبیب‌الرحمان قهستانی که از حوزه خراسان‌ رضوی نامزد شده است این مطالب را عنوان کرد و گفت اگر منابع را می‌دانستیم، بهتر می‌توانستیم به سؤال‌ها پاسخ بدهیم. به گفته آنها نزدیک 22 یا 23 نفر از اهل‌ سنت در این آزمون حضور پیدا کرده بودند.

امتحان بدون زمان

تقریباً بیشتر داوطلبان هنگام خروج از جلسه، قبولی خود در آزمون را تا حد زیادی محتمل می‌دانستند. بااین‌حال تعدادی از آنها بعد از سه ساعت جلسه را ترک کرده بودند و بعضی هم نزدیک به شش ساعت در جلسه بودند و بین ساعت یک تا دو از آزمون بیرون می‌آمدند. در این میان تنها بانوان بودند که تا آخرین وقت همچنان در جلسه نشسته بودند.

اگرچه ابتدا اعلام شد ساعت امتحان تا دو بعدازظهر نخواهد بود، اما سمیه طهماسبی از داوطلبان زن گفت مدت‌زمان خاصی را برای پایان امتحان اعلام نکردند و گفتند تا هر وقت خواستید به‌راحتی می‌توانید به سؤال‌ها پاسخ دهید. به گفته طهماسبی، داوطلبان هنگام نماز جلسه را ترک کردند. البته در نمازخانه دو مراقب حضور داشته است. همچنین ناهار داوطلبان هم سر جلسه بین آنها توزیع شده بود. طهماسبی همچنین توضیح داد برای هر داوطلب کارتی صادر شده بود که هنگام ورود به ساختمان کارت را دریافت می‌کرده و می‌توانست در جلسه حاضر شود.

سؤال‌های آزمون شهریور در اینترنت

درباره اینکه سؤال‌های این آزمون تا چه اندازه سخت یا آسان بود، تقریبا دو دسته نظر وجود داشت. گروهی از جوان‌تر‌ها که معتقد بودند سؤال‌ها خیلی آسان بوده و کسی که سطح 10 حوزه را دارد به‌راحتی می‌توانست به آنها پاسخ دهد، اما گروهی که بیشتر در زمره مدرسان بودند سطح سؤال‌ها را متوسط ارزیابی کردند و معتقد بودند برای قبولی در آزمون باید از قبل مطالعه کرد و به صرف طی‌کردن 10 سال مرسوم در حوزه، امکان پاسخ‌گویی به سؤال‌ها فراهم نبود. از جمله دسته اول، کاندیدای همدان، فرامز فیاضی، بود که نزدیک ساعت 11 برگه خود را تحویل داده بود. او گفت کسی که 10 سال حوزه را سپری کرده باشد می‌توانست به سؤال‌ها پاسخ دهد.

او اگرچه در آزمون شهریورماه شرکت نکرده بود، اما آزمون دیروز را آسان‌تر از آزمون شهریور ارزیابی کرد. علت را دسترسی‌اش به سؤال‌های آزمون شهریور عنوان کرد و گفت یک ‌نفر از سؤال‌های آزمون 15 شهریور عکسی گرفته بوده و آن عکس در اینترنت منتشر شده است.

میزان سختی و آسانی سؤال‌ها

محمدهادی یوسفی‌غروی هم که از حوزه خوزستان نامزد شده است در توضیح سؤال‌ها گفت هر سؤالی منتهی به فروعات متعددی می‌شد که داوطلب هم باید به آن فروعات پاسخ می‌داد و هم اینکه وجه فقهی آن فروعات را بیان می‌کرد. او اضافه کرد داوطلبان همچنین موظف بودند اگر مناقشه‌ای در موضوع فقهی و اجتهادی دارند، آن را هم بیان کنند. غروی معتقد بود کسی که 10 سال حوزه را سپری کرده بود و البته دروس خارج فقه و اصول را هم گذرانده بود، می‌توانست به سؤال‌ها پاسخ دهد. او سطح سؤال‌ها را متوسط به‌لحاظ دشواری ارزیابی کرد.

مصطفی ملکی که از کرمانشاه نامزد شده بود هم گفت سؤال‌ها برای کسانی که اشتغال به تحصیل داشته یا در کرسی مدرس قرار داشتند، آسان بود، اما در مجموع سطح سؤال‌ها متوسط بود. او هم مثل دو نامزد دیگر درصد قبولی خود را بالا می‌دانست. اما مهاجر، نامزد گرگان، معتقد بود اگر کسی فقط تحصیلات پایه حوزوی داشت نمی‌توانست به سؤال‌ها به‌راحتی پاسخ دهد.

محمد داوری دولت‌آبادی، یکی از جوان‌ترین نامزدهای خبرگان با نزدیک به 30 سال سن بود که برای آزمون در جلسه دیروز حاضر شده بود. او دارای مدرک دکتری در سطح دانشگاهی و سطح سه حوزه بود و معتقد بود سؤال‌ها آسان بوده و قبول می‌شود. او گفت آیت‌الله مؤمن در توضیح علل لزوم این آزمون گفته است چون خیلی از افراد را نمی‌شناسیم، مجبور به برگزاری آزمون هستیم تا اجتهاد آنها ثابت شود. این نامزد جوان معتقد بود اگر کسی مسائل سیاسی نداشته باشد، در این آزمون قبول می‌شود.

چهره‌های غایب و مشکل پیامک‌های شورای نگهبان

ویژگی آزمون اجتهادی خبرگان این بود که تقریبا هیچ چهره نام‌آشنایی - به غیر از دو، سه نفر - در میان آنها دیده نمی‌شد. حتی از خود داوطلبان هم که دراین‌باره سؤال شد، آنها هم فقط استادانی را می‌شناختند که در حوزه آنها را می‌دیدند. اما چهره معروفی را ندیده بودند. از آن میان فقط می‌توان به سقای بی‌ریا، سخنگوی جریان پایداری، اشاره کرد و علی محمدی، رئیس سازمان اوقاف کشور. علی محمدی تا جایی که امکان داشت سعی کرد به هیچ‌یک از سؤال‌های خبرنگاران جواب ندهد. سقای بی‌ریا هم به «شرق» گفت احتمال قبولی می‌دهد؛ او گفت نزدیک به هفت صفحه پاسخ نوشته است. این در برابر داوطلبانی که تا 10 صفحه و بیشتر هم نوشته بودند، البته مختصر می‌آمد. مرتضی آقاتهرانی، دبیرکل جبهه پایداری، اما جزو غایبان آزمون دیروز بود. سقای بی‌ریا از علت آمدن و نیامدن او ابراز بی‌اطلاعی کرد و گفت تا جایی که من اطلاع دارم، تا شب گذشته در راه بود و قرار بود بیاید.

سیدحسن غایب بزرگ

در کنار غیبت آقاتهرانی، اما غایب بزرگ آزمون دیروز، سیدحسن خمینی بود. همان‌گونه که قبلا پیش‌بینی شده بود، سیدحسن خمینی در آزمون دیروز شرکت نکرد. علت هم طبق آنچه علی خمینی به انتخاب گفته بود، دعوت‌نشدن به آزمون بود. سیدحسن، روز گذشته طبق عادت مألوف این سال‌ها سر کلاس درس خود در مدرسه عالی دارالشفا حاضر شده بود و بعد از آن هم به منزلش رفت. خبرگزاری مهر، حضور‌ نداشتن سیدحسن در جلسه امتحان را، به‌منزله انصراف او بیان کرده بود، اما نجات‌الله ابراهیمیان، سخنگوی شورای نگهبان، بی‌آنکه وارد مصادیق شود، این خبر را تکذیب کرد. او به تسنیم گفت که شرکت‌نکردن هرکدام از کاندیداها در آزمون علمی اجتهاد، به‌منزله انصراف آنها از کاندیداتوری نیست و داوطلبی که از آزمون اجتهادی انصراف می‌دهد، شرط اجتهادش احراز نمی‌شود.

بااین‌حال، هنوز بعضی از همراهان داوطلبان از حضور سیدحسن در آزمون سؤال و گمان می‌کردند او سر جلسه است و می‌پرسیدند که «سیدحسن» نیامده؟ بعد از ظهر دیروز، اما ایرنا خبری به این مضمون در خروجی خود قرار داد: «یک منبع نزدیک به بیت امام‌خمینی(ره) گفت: حجت‌الاسلام‌ والمسلمین سیدحسن خمینی، از داوطلبی در انتخابات پنجمین دوره مجلس خبرگان رهبری انصراف نداده است». این خبر می‌افزاید: «به گفته حجت‌الاسلام‌ و‌المسلمین سیدعلی خمینی، دعوت رسمی از سیدحسن خمینی برای شرکت در آزمون علمی خبرگان به‌عمل نیامده است و ایشان پیامک یا دعوت‌نامه‌ای دراین‌باره دریافت نکرده‌اند.

وی ادامه داد: سیدحسن خمینی، زمان برگزاری آزمون علمی داوطلبان انتخابات مجلس خبرگان رهبری، سر کلاس درس و مشغول تدریس بوده است. این منبع نزدیک به بیت امام (ره) گفت: سیدحسن خمینی، از نامزدی در انتخابات مجلس خبرگان رهبری انصراف نداده است و هرگونه خبر دیگری برخلاف آنچه تاکنون اعلام شده قویا تکذیب می‌شود».

پیامک‌های سامانه‌ای و پیامک‌های شخصی

سیدحسن، در حالی به دلیل دعوت‌نشدن در آزمون شرکت نکرده است که تعدادی از داوطلبان آزمون دیروز هم برایشان پیامک ارسال نشده بود. برای تعدادی هم به وسیله یک سامانه پیامکی، پیام ارسال شده بود و برای تعدادی هم با شماره‌های شخصی... .

محمدجواد سعیدی، ازجمله کسانی بود که برای او پیامک دعوت به حضور او در آزمون نیامده بود. سمیه طهماسبی هم برایش پیامکی نیامده بود. او گفت که در چندین مرحله تماس با دفتر شورای نگهبان به او گفته‌اند که نامش در فهرست آزمون‌دهندگان است و می‌تواند شرکت کند. کمری، نامزد کرمانشاه، هم در گفت‌وگو با «شرق» اعلام کرد که با یک شماره شخصی به او پیامک زده‌اند که در آزمون می‌تواند شرکت کند. حسین عربی، از دیگر داوطلبان، هم گفت که به او هم با شماره شخصی پیامک داده‌اند.

امام‌جمعه نیوکاسل هم امتحان داد

اما از حاشیه‌های جالب روز گذشته، می‌توان به حضور تعدادی از نامزدهای مکلا، یعنی آنهایی که تحصیلات حوزوی داشته اما ملبس نیستند، اشاره کرد. کمال اکبری که از حوزه تهران نامزد شده بود، تعداد شرکت‌کنندگان مکلا را حدود پنج یا شش نفر ارزیابی کرد و در توصیف آزمون هم، آن را «خوب و در یک فضای علمی» ارزشیابی کرد. او دارای تحصیلات دکتری دانشگاهی و 10 سال تحصیلات حوزوی در سطح خارج فقه بوده است. حسین محمودی هم از جمله مکلاهای اهل‌سنت بود. او از سنندج آمده بود و خود را کارمندی معرفی کرد که لیسانس علوم دینی دارد و برای اینکه حقوقش افزایش یابد، در این آزمون شرکت کرده است! سیدسعید جلیلی یا همان «امام‌جمعه نیوکاسل»، دیگر داوطلب آزمون دیروز بود. او هنگام ثبت‌نام، خود را امام‌جمعه شهر نیوکاسل بریتانیا معرفی کرده بود. دیروز، اما به این بسنده کرد که من در لندن زندگی کرده‌ام.

جلسه‌ای که پایانی نداشت

ساعت از دو گذشته بود و هنوز هم به تناوب روحانیونی بودند که با چمدان‌های کوچک یا ساک‌های دستی، از جلسه آزمون بیرون می‌آمدند تا به شهر خود برگردند. ابتدا شنیده شد که قرار است آزمون در ساعت دو خاتمه باید؛ اما ساعت از دو گذشت و روحانیون به‌آهستگی جلسه را ترک می‌کردند. سمیه طهماسبی گفت که ناظران به آنها گفته بودند که زمان پایانی وجود ندارد و با خیال راحت می‌توانند به سؤال‌ها پاسخ دهند. تعداد زیادی از خبرنگاران از جلو ساختمان متفرق شدند، اما همچنان روحانیونی بودند که سر جلسه نشسته بودند.