نجات ایران با بازنگری جغرافیای اقتصاد

با دکتر سیدحسن مطیعی استادتمام دانشگاه در رشته جغرافیا و مدیر قطب علمی مطالعات و برنامه‌ریزی روستایی دانشگاه تهران در «آستان» به گفت‌وگو نشسته‌ایم تا ظرفیت‌های موجود مناطق جغرافیایی را مورد بحث قرار دهیم.

*در بحث اقتصاد مقاومتی جایگاه و نقش جغرافیای اقتصاد چیست؟

در اقتصاد فضا یکی از مسائلی که مطرح است مقوله محیط بوده و کنش های اقتصادی حاکم بر آن فضا نیز مهم به حساب می آید. اگر بتوان از نظر نظم دهی فضایی وضعیتی را ایجاد کرد که از داده های محیطی به نحو احسن استفاده شود، مسلم است که اقتصادی پویا و شکوفا در محیط حاصل می شود و کارآیی را در محیط افزایش می دهد. در این زمینه مسائلی که در اقتصاد فضا مطرح است و همان بحث مربوط به جغرافیای اقتصادی است را نیز باید مطرح کرد و همه ابعاد آن را مورد بحث و بررسی قرار داد . یعنی بررسی وضعیت اقتصاد محیط با توجه به کنش های فضایی و کارایی هایی که در فضای جغرافیای حاصل می شود بنابراین در اقتصاد فضا می بینیم که محیط های متفاوت کارایی های متفاوتی را ایجاد می کنند و مدیریت محلی و منطقه ای با توجه به توان و قدرتی که از نظر برنامه ریزی اقتصادی دارد کارایی محیطی را به حداکثر مطلوب خود برساند و از آن در زمینه آمایش سرزمین استفاده کند. یعنی استفاده از مقوله هایی که در آمایش سرزمین مطرح هستند و یک مسئله به جمعیت سرزمین مربوط می شود که چه وضعیتی را از نظر جمعیت سرزمین دارا هستیم . دومین مسئله مهم بعد از جمعیت، فعالیت و وضعیتی است که از این نظر در فضای جغرافیایی شکل می گیرد.سومین فاکتور مورد بحث بستر این جمعیت و فعالیت هایی است که کارایی محیطی را از نظر اقتصادی ایجاد می کند .بنابراین برای اینکه بتوانیم دارای یک اقتصاد پویا و توانمند باشیم و در مقابل خطراتی که وضعیت منطقه ای را از نظر اقتصادی با مشکل مواجه می کند، مشکلات را به قوت تبدیل کنیم و از کارایی فضایی سود ببریم به یک برنامه ریزی با توجه به توان های محیطی در بخش های مختلف اقتصادی نیاز داریم.

*سرمایه گذاری و نقش سرمایه در این میان چقدر تاثیر گذار است ؟

تامین سرمایه و سرمایه داری در زمینه هایی که بتوانیم اقتصاد منطقه را به پویایی و کارایی برای کاهش آسیب و یا مقاوم شدن در مقابل آسیب هایی که وجود دارد ، تبدیل کنیم مسلم است که از نظر برنامه ریزی باید کنش ها و عملکردهای اقتصادی را به نحو مطلوب جدی تصور کرده و نسبت به آنها آگاهی داشته باشیم . از این رو باید محیط جغرافیایی را خوب بشناسیم و بدانیم پتانسیل های محیطی کدام هستند و در برنامه ریزی از این پتانسیل های محیطی بهره مند شویم . تا دارای یک کارایی و اقتصاد پویا و مقاوم باشیم .با این تمهیدات اقتصاد کشور شکل اقتصاد پویا به خود می گیرد و در مقابل مشکلات احتمالی که ممکن است از درون وبیرون حاصل شود مقاومت کافی خواهیم داشت.

*چه انگیزه هایی باعث می شود اقتصاد مقاومتی در هر منطقه جغرافیایی ساختار سازمان یافته ای به خود بگیرد ؟

وضعیت اقتصادی و مکان جغرافیایی در جمعیت انگیزه ایجاد می کند و در زمینه هایی که سبب بی انگیزگی در کار ، فعالیت و تلاش می شود می توان برای تولید انگیزه ایجاد کرد و آنها را از بین برد.یعنی زمینه های رانت خواری که انگیزه جمعیت کاری و توسعه را از بین می برد ، باید کاهش یابد .بنابراین افراد سود جویی که قصد دارند از محیط و مکان شخصی منفعت یابندباید مانع شان شد .زیرا کار و تلاش مقدس است و وقتی کار و تلاش برای مردم و جمعیت یک سرزمین افتخار آمیز باشد و کسب معاش از طریق زمینه های تولیدی و کارآیی مثمر ثمر واقع شودمسلما نیروی کار و فعالیت در جایگاه واقعی خود قرار می گیرد و زمینه های بی ارزش کاهش پیدا کرده و فعالیت ارزشمند می شود . امروز در بسیاری از کارهای جغرافیایی شاهد این هستیم که زرنگی های بی ارزش و کسب درآمدهای غیر تولیدی ،‌کسب درآمدهای بدون کار، کسب درآمدهایی که با رانت خواری همراه است جای فعالیت های ارزشی را گرفته است و این زمینه ها باعث می شود انگیزه کار و فعالیت مخصوصا در نسل جوان از بین برود و اقتصاد منطقه را تبدیل به اقتصاد آسیب پذیر وغیر مقاومسازد.

*در مناطق مختلف کشور چقدر باید به ظرفیت های داخلی منطقه تکیه کرد تا اقتصاد پویایی را شاهد باشیم؟

مسلما در کشور عمدتا باید بر ظرفیت های بومی و محلی تکیه کرد در هر منطقه ای در ایران و هر استانی از کشور باید در وهله اول به دنبال توانمندی هایی که از نظر اقتصادی در همان استان و در همان منطقه مطرح است، بود . خوشبختانه تمام نواحی ایران از پتانسیل بسیار بالایی برخوردار است حتی در نواحی کویری و اگر به نحو مطلوب برنامه ریزی داشته باشیم همان توان های محلی و محیطی در بسیاری از موارد برای توسعه اقتصاد پویا و مقاوم کافی خواهد بود.

*روند تحول در دیدگاه های جغرافیای اقتصادی در مناطق مختلف به چه شکل است ؟

در جغرافیای اقتصادی تکیه بر مکان و فضای جغرافیایی برای بهره وری های اقتصادی مطرح است که چه طور از این منابع و ظرفیت های محلی استفاده کنیم .در جغرافیای اقتصادی باید به دنبال شناسایی توانمندی های محیطی باشیم تا از طریق توانمندی های محیط بتوانیم در فضای جغرافیایی کارآیی مناسب و انگیزه کار و شغل ایجاد کنیم یعنی برعکس بحث هایی که در زمینه های اقتصادی است در جغرافیای اقتصادی که امروز عمده بحث اقتصاد فضا را به خودش اختصاص می دهد عمده بحث مربوط به توانمندی های محیطی می شود و کارآیی و پراکنشی که از نظر فعالیت ها در جغرافیا مطرح است .

*چقدر باید در بحث جغرافیای اقتصاد حوزه های مختلف اقتصادی را مد نظر قرار داد؟

امروزه در بحث اقتصاد و به ویژه در جغرافیای اقتصادی ، نگرش ها فقط به یک حوزه اقتصادی مربوط نمی شود که در برخی مناطق فقط به حوزه صنعت یا فقط به بحث کشاورزی تکیه کنیم زیرا این یک تفکر اشتباه است امروز بحث های مختلف اقتصادی در ترکیب با یکدیگر کارآیی اقتصادی و فضایی ایجاد می کنند .به عنوان مثال حتی اگر استان های صنعتی را در نظر بگیریم که فقط در بخش صنعت پویا هستند می توان به این نتیجه رسید که در بخش کشاورزی هم از یک قدرت بالا برخوردار هستند و حتی در فعالیت های خدماتی و گردشگری هم از یک موقعیت بسیار مناسب برخوردار هستند.از این رو برای پیشرفت در اقتصاد مقاومتی باید به تمام فعالیت های اقتصادی توجه کنیم و اگر کارآیی آنها در برخی زمینه ها کمتر بوده از آن استفاده کنیم تا فضای پویای اقتصادی از طریق ترکیب انواع فعالیت ها در بخش های اقتصادی ایجاد شود.

*چه حوزه های دیگری را باید در نظر بگیریم و روی آنها بیشتر متمرکز شویم؟

سه بخش اقتصادی صنعت ،‌کشاورزی و خدمات حائز اهمیت است و هر کدام از این بخش ها زیر بخش هایی دارند کهاگر تمام زمینه و کارآیی که از نظر آن زیر بخش ها هم در یک فضای اقتصادی وجود دارد را در نظر بگیریم در اقتصاد موفق عمل می کنیم .از این رو باید در بخش های مختلف کشور این سه بخش را راه اندازی کرد . بنابراین این سه بخش از یکدیگر مجزا نیستند و باید در کنار یکدیگر با ترکیب بخش های مختلف اقتصادی پیش بروند .هر مکان جغرافیایی از ترکیب انواع فعالیت ها و حوزه های اقتصادی باید سود ببرد و کارآیی اقتصادی خود را داشته باشد .

* کدام یک از مناطق ایران ارزش اقتصادی زیادی دارد که تا الان نادیده گرفته شده و سرمایه گذاری در این بخش صورت نگرفته است ؟

همه نواحی کشور حتی نواحی کویری در زمینه های تولید و انرژی ارزشمند است از این رو در ایران نواحی کم ارزش وجود ندارد، اما نیازمند مدیریت و برنامه ریزی های اقتصادی است. تمامی این فضاها از موقعیتی برخوردارند که مورد فراموشی واقع شده اند در حالیکه از یک موقعیت انرژی زای بسیار بالا برخوردار هستند .به ویژه در آینده که انرژی نور خورشیدی و ....کاربرد فراوانی خواهد داشت .اگر بتوانیم مدیریت اقتصادی مناسبی را حاکم بر تمام نواحی کشور کنیم به اقتصادی پویا دست یافته ایم غرب و شرق کشور وضعیت بسیار مناسبی در بخش های مختلف اقتصادی دارد که نیازمند مدیریت اقتصادی خردمندانه و سرمایه گذاری های لازم است.