طشت گذاری؛ آئین پرسوز در تداعی حماسه سقای کربلا

به گزارش برنا،یکی از آئین های سنتی عزاداری ماه محرم در اردبیل مراسم سنتی طشت گذاری است، این آیین همزمان با بیست و هفتم ذیحجه و از سه روز مانده به محرم در تمام مساجد، محلات، امازاده ها، حسینیه ها و برخی منازل اردبیل با آداب خاص و همراه با عزاداری و تعزیه برگزار می شود.

واقعه کربلا و بسته شدن فرات به روی امام حسین (ع) و یارانشان و ایثارگریهای سقای کربلا برای رساندن آب به تشنگان و حماسه آفرینی یارانی که با لبانی تشنه، شهد شهادت را نوشیدند، به یقین قداست و جایگاه والای آب را در فرهنگ شیعیان و به خصوص ایرانیان که از دیرباز نیز از جایگاه خاص و معنوی برخوردار بوده، عمق و وسعت بسیاری بخشیده است تا جایی که انعکاس این امر را در فرهنگ مردم و به خصوص در شکل گیری آداب و رسوم و آئینها شاهد هستیم.

رسم طشت گذاری یا طشت گردانی نیز از جمله مراسمی است که می توان  طبق این آیین ها معرفی کرد که منسوب به شهر اردبیل به طور خاص و مردم آذربایجان به طور عام است. در این آئین، طشت نماد مشک سقای کربلا، آب، رود و نماد فراتی است که به روی حسین (ع) و یارانش بسته شد.طشت گذاری یکی از مراسم سنتی منطقه اردبیل می باشد که این دیار به لحاظ پیشینه غنی تاریخی و مذهبی خود به دارالارشاد ؛ دارالامان ؛ دارالایمان و دارالعرفان شهرت یافته است.

هرچند مردم اردبیل مراسم عزاداری خود را از روز هشتم ذی الحجه که به نوشته کتب معتبر تاریخی ؛ فرستاده مخصوص اباعبدالله الحسین (ع) به کوفه یعنی حضرت مسلم (ع) به شهادت رسیده است آغاز می کنند ولی این مراسم در روز 26 ماه ذی الحجه به مراسمی موسوم به طشت گذاری پیوند می خورد که در واقع آغاز رسمی عزاداری های حسینی در این شهر است.

دوستداران و پیروان فرهنگ غنی عاشورا در این خطه چند روزی زودتر از سایر هموطنانمان با برپایی مراسم سنتی طشت گذاری برای آغاز محرم لحظه ها را می شمارند.
مردم منطقه هر سال مراسم سنتی طشت گذاری را ابتدا از مسجد حسینیه محله اوچدکان اردبیل آغاز می کنند، به همین مناسبت این مسجد شاهد مراسم طشت گذاری عاشقان محرم بود که تا پاسی از شب ادامه یافت.
از  بیست و هفتم ماه ذی الحجه مراسم پرشور و حال طشت گذاری در سایر مساجد و تکایای شهر اردبیل ازجمله در مساجد جامع و اعظم برپا می شود.
مسجد جامع اردبیل که در منطقه راسته اصلی مجموعه بازار تاریخی اردبیل قرار دارد اصلی ترین مکان مراسم طشت گذاری این شهر به شمار می آید و به طور یقین دوستداران خاندان نبوی اغلب پیگیر برگزاری آن هستند ولی در عین حال مراسم های طشت گذاری سایر محله ها و مساجد اردبیل نیز دارای علاقه مندان و دلسوختگان اهل بیت (ع) به خصوص شهیدان قیام عاشورا است.

مراسم به این صورت است که دسته های زنجیرزنی و سینه زنی با نوحه سرایی و نواختن طبل و شیپور و حمل علمهای عزاداری، به یاد تشنگان کربلا مشکی را پر از آب کرده و آن را به همراه طشتهایی از جنس برنز یا مس که به طور معمول بر دوش ریش سفیدان هر محله حمل می شود، به مسجد می برند و بعد از طواف مسجد طشتها در جای مخصوص خود قرار گرفته و با خواندن دعای مخصوص، طشت گذاری پر از آب می شود. از آب این طشتها، بیشتر حاضران و عزاداران به عنوان تبرک و جهت برآورده شدن حاجاتشان بر می دارند.آب این طشت ها نزد مردم منطقه از تقدس خاصی برخوردار است و بیماران و دردمندان برای شفای خود اندکی از آن را می نوشند.

در فرهنگ عاشورا و در توضیح بیشتر این سنت آمده است: این سنت به تاسی از اقدام سالار شهیدان و یادآور رفتار جوانمردانه امام حسین (ع) در مقابل سپاه حر می باشد که به روایتی آن حضرت، در روز ۲۷ ذیحجه‏، آب مشک ها را در طشت ها ریخته و تمام لشکر حر و اسبان آنها را سیراب‏ نمودند.

یکی از پژوهشگران و محققان استان اردبیل در این خصوص با اشاره به جایگاه ارزشمند شیعی و حسینی این استان گفت: اردبیل سهم بسزایی در اعتلای فرهنگ و تمدن شیعی و علوی کشور داشته و این شهر از جایگاه و پایگاه خاصی در تشیع و مکتب علوی برخوردار می باشد، چنانچه اردبیل بیش از ۶۰۰ سال در عزاداری سابقه دارد.

بیوک جامعی با بیان اینکه مداحی ها و آیین های حسینی این شهر همواره الگوی سایر نقاط کشور بوده است، افزود: اردبیل با داشتن سه خصیصه در عزاداری خود توانسته است فرهنگ ۶۰۰ ساله عزاداری خود را حفظ کند که در این میان اخلاص، داشتن نظم و نیز خود جوش بودن آیین های محرم از جمله این خصایص است.

وی با اشاره به اخلاص عزاداری مردم آذربایجان و اردبیل تصریح کرد: نظمی که در عزاداری اردبیل وجود دارد به طور مطلق در هیچ جا تعریف شده نیست و آیین ها این منطقه نه تنها قابل تغییر نیستند، بلکه در طول شش قرن گذشته با کمترین تحریف دنبال شده‌اند.

برگزاری آئین طشت‌ گذاری در ۴۱ مسجد اردبیل

پژوهشگر و محقق عزاداری اردبیل تاریخچه طشت ‌گذاری در این منطقه را دارای غنا و بر طبق مستندات تاریخی عنوان و متذکر شد: وقتی امام حسین (ع)وارد منزل چهاردهم می‌شود با شنیدن خبر شهادت مسلم ‌ابن‌ عقیل و قیص‌ ابن‌ مظهر به یاران خود دستور می‌دهند آب کافی به همراه داشته باشند که این روز مبنای طشت ‌گذاری اهالی اردبیل است.

جامعی با بیان اینکه طشت‌ گذاری در اردبیل در بیش از ۴۱ مسجد شهر انجام می‌شود، تصریح کرد: با تداوم این آداب و رسوم اعتقادی، در حقیقت اردبیل سنت طشت‌ گذاری با سابقه چند صد ساله را حفظ کرده و آن را امروز به عنوان یک فرهنگ اصیل مستند و قابل اتکا معرفی می کند.

آیین‌های طشت گذاری در روستاهای استان اردبیل

مراسم طشت گذاری در تمام روستاهای استان اردبیل نیز با نظم و ترتیب زمانی و مکانی خلل ناپذیر و البته با آداب و رسوم مخصوص هر روستا که در ظاهر شاید اختلاف بسیار اندکی با هم داشته باشند اما در محتوا یکی هستند، برگزار می شود.

در روستای شایق نیز که یکی از بزرگترین روستاهای تابعه شهرستان سرعین می باشد، این مراسم در نزدیکترین پنجشنبه به اول ماه محرم بعداز نماز ظهر و عصر برگزار می شود.

به گفته ریش سفیدان این روستا یکی دو روز قبل از برگزاری مراسم طشت گذاری، طشت مورد نظر را از مسجد برداشته و بعد از تمیز و معطرکردن، پارچه سیاه روی آن می کشند. در روز طشت گذاری نیز پس از نوحه و روضه مردم به صورت دسته جات منظم با برداشتن طشت عزاداری از مسجد، آن را با آیین خاصی در دو نطقه و در منزل دو نفر از قدیمی های روستا می گردانند.

در این آئین دسته جات در دو ستون منظم که بیرق های عزاداری در جلوی آن قرار دارد به حرکت درآمده و هر کدام از این ستون ها با زمزمه «شابت» یا سر دسته ستون و با صدای بلند، یک ستون «حسین» و در جواب آن ستون دیگر «مظلوم» می گویند و به همین ترتیب تا خانه حاوی طشت این مسیر پیموده می شود و در آنجا با ذکر مصیبت کوتاه، طشت عزا برداشته شده و از مسیر دیگر به سوی مسجد حرکت می کنند.

تبدیل آئین طشت‌گذاری به کنگره بزرگ عزاداری ملی

در طول مسیر، طشت توسط اهالی بدرقه و در عزای آن طلایه داران آزادی و مردانگی، اشک ریخته و نذورات خود را پس از زیارت طشت به داخل آن می ریزند و یا بیشتر مردم نذرات قربانی خود را جلوی طشت و دسته عزادار ذبح کرده و پس از ذکر مصیبت همه رو به قبله ایستاده و دعای شفای مریض ها و بیماران و بر آورده شدن حاجات نیازمندان دعای حاجت خوانده می شود.

آیین طشت‌گذاری اردبیل در کشور الگو است

آئین طشت گذاری اردبیل که از سال ۹۱ به عنوان یکی از آئین‌های عزاداری مختص اردبیل در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده، بی شک یکی از آئین های عزاداری دارای آداب و رسوم کهن و فرهنگ و ویژگی های ممتاز بوده و امروزه به کنگره بزرگ عزاداری در سطح ملی تبدیل شده است.